Magdalena Grzebałkowska

Biografia Jana Twardowskiego

2011

Na początku 2005 roku Jan Twardowski miał kolejny zawał. Trafił na oddział kardiologii w warszawskim szpitalu przy ulicy Banacha.

Ksiądz Roman Trzciński, dawny student poety, wspomina: "Też wtedy leżałem w tym szpitalu. Dowiedziałem się, że jest ksiądz Jan, więc poszedłem. Był podłączony do rurek. Jak mnie zobaczył, zaczął się podnosić, kazał sobie poduszki podkładać pod plecy, bo to niepoważnie tak rozmawiać na leżąco. Pamiętam, że cala nasza rozmowa była poezją. To znaczy on nie mówił wierszem, ale chodzi mi o rytm, rodzaj skojarzeń, układ zdania. Rozmawialiśmy o Zbikowie, proboszczu Dyżewskim, początkach księdza Twardowskiego. To była moja ostatnia z nim rozmowa".

W czerwcu ksiądz Jan wziął udział w uroczystych obchodach swoich urodzin.

"Czy ksiądz się z tego cieszy?" - pytali dziennikarze.

W prałackiej sutannie z amarantowymi obszyciami i birecie z amarantowym pomponem siedział w wózku i przyjmował hołdy od przyjaciół, znajomych, wiernych i czytelników. Była uroczysta msza święta w jego intencji. Przyjechały poczty sztandarowe szkół imienia Jana Twardowskiego.

Waldemar Smaszcz, historyk literatury, przyjaciel księdza, mówi: "29 listopada 2005 roku ksiądz Jan odprawił po raz ostatni mszę w swoim mieszkaniu, a następnego dnia trafił do szpitala na Banacha".

Wyszedł na krótko, ale szybko wrócił na oddział. Wciąż go przenoszono. Z sali wieloosobowej do pojedynczej. Z jedynki do trójki. Trafił nawet do pokoju żeńskiego, przyjaciele żartowali: "W końcu leżysz z kobietami". Ale zaraz znów przeniesiono księdza do mężczyzn, pod koniec leżał już sam.

Brat Marian, który opiekował się księdzem: "Czuwałem przy ojcu Janie na zmianę z braćmi bonifratrami".

Ludzie pamiętają, że zdarzały się jednak szarpaniny w drzwiach między tymi, którzy chcieli wejść do księdza, i tymi, którzy go pilnowali. Ksiądz w takich momentach zamykał oczy.

Do łóżka księdza pielgrzymowali przyjaciele i krewni. Z szopką krakowską i nalewką przyjechała z Krakowa Anna Dymna. Przychodzili czytelnicy po autografy; wydawcy, żeby prosić o ostatnią zgodę na publikację; wpadali z wizytą pacjenci z innych oddziałów.

O piętnastej ludzie zgromadzeni wokół księdza odmawiali wspólnie koronkę.

Aleksandra Iwanowska, nazywana przez księdza Oleńką, jego edytorka, prawna opiekunka i spadkobierczyni, starała się nie opuszczać go ani na chwilę. Wracała do Sopotu, gdzie mieszka, i zaraz przyjeżdżała do Warszawy. Nocowała na łóżku obok, nie wypuszczała z ręki notesików i długopisu. Od dawna już zapisywała każde słowo poety.

Krystyna Gucewicz, poetka, przyjaciółka księdza, mówi: "Były momenty, że Robaczek wyraźnie odchodził. A potem wracał do zdrowia, jego stan się polepszał".

Bliska krewna wspomina: "Gubił się czasem. Bral mnie nieraz za moją mamę, choć mojego ojca zawsze pamiętał".

Przyjaciele zastanawiali się, co będzie z księdzem, gdy wyjdzie ze szpitala. W grę wchodziło mieszkanie u Wizytek z dodatkową opieką, mały szpitalik w Laskach, opłacenie dodatkowej opieki w szpitalu na Banacha. Ostateczna decyzja miała zapaść 18 stycznia.

Dzień przed śmiercią księdza Aleksandry Iwanowskiej nie było w szpitalu, pojechała na chwilę do Sopotu.

Brat Marian: "Punktualnie o czwartej nad ranem udało mi się zawiadomić lekarza, że ksiądz umiera. Przez te kilka godzin nie byłem w stanie sięgnąć do dzwonka, żeby powiadomić lekarza, ponieważ ksiądz Jan tak mocno mnie objął. Wziął mnie w ramiona, tak się bał, żebym go nie zostawił".

Brat Marian wspomina: "Wyszedłem na korytarz i skorzystałem z telefonu, który tam był. Zadzwoniłem też od razu do Lasek, do sióstr, z prośbą o modlitwę".

Ksiądz dyktował swój ostatni wiersz do dziewiątej trzydzieści rano. Przepisał go na kartkę niewyraźnym, osuwającym się w dół pismem.

W środę 18 stycznia od rana padał śnieg. Był lekki mróz, ale synoptycy zapowiadali, że kilka dni później temperatura spadnie poniżej dwudziestu stopni.

W pokoju sto sześć oddziału kardiologii szpitala przy ulicy Banacha w Warszawie panował spokój. Ludzie dopiero się schodzili.

Aleksandra Iwanowska przyjechała w południe. Zajęła stanowisko przy łóżku księdza, z boku. Otworzyła notes, wyjęła długopis. Ksiądz prosił o picie, zanotowała godzinę i słowo "pić". Mówił, że chce jeść, wpisała słowo "jeść". Drugą ręką trzymała dłoń poety.

W nogach łóżka siedział brat Marian.

Bliska znajoma: "Jakaś siła mnie pchnęła, poszłam do szpitala. Spotkałam na korytarzu księdza Seniuka. »Jak to dobrze, że pani przyszła, bo on umiera«".

Krótko po godzinie piętnastej, w godzinę miłosierdzia, rozpoczęła się msza święta, którą celebrował ksiądz Aleksander Seniuk. Ołtarzem było ciało Jana Twardowskiego. Poeta, ubrany w stułę, powtarzał słowa modlitwy. Przyjął komunię. To był jego wiatyk.

W pokoju zaczynało się robić duszno, ale nikt nie chciał wyjść. Doszło do utarczek.

Krystyna Gucewicz pamięta, że wokół łóżka księdza stało w pewnym momencie już kilkanaście osób. Zapamiętała: Annę Hozakowską, Aleksandrę Iwanowską, brata Mariana, dwóch braci bonifratrów, jedną z krewnych księdza, Barbarę Stefańską, Barbarę Wyszkowską, księdza Aleksandra Seniuka i jakichś przypadkowych pacjentów, którzy zajrzeli do sali.

Ksiądz odchodził długo, ludzi zaczynały boleć nogi. W ruch poszły krzesła i ławeczki z korytarza. Widownia usiadła w kilku rzędach.

Krystyna Gucewicz widziała to tak: "Potworne misterium śmierci. Siedzieli i czekali na jego zgon, ciekawi, jak to będzie wyglądało. Nie mogłam na to patrzeć, wyszłam na korytarz".

Niedługo potem Aleksandra Iwanowska zapisała ostatnie słowa księdza.

18 stycznia 2006 roku, o godzinie 19.24 zmarł Jan Twardowski. Kardiolog odłączył aparaturę o 19.45.

Mówi osoba obecna przy śmierci poety: "Przez moment wszyscy w sali poczuliśmy się bliscy sobie. Niektórym przypomniały się słowa księdza, że śmierć to tylko przystanek, po którym trzeba iść dalej".

Następnego dnia wszystko wróciło do normy.

Ostatnie słowa księdza Jana Twardowskiego. Według różnych źródeł:

"Jezu, ufam Tobie".

"Odchodzę czysty".

"Ojcze nasz, któryś jest w niebie".

"Jestem gotowy, jestem czysty na ciele i duszy. Ja nigdy nie miałem kontaktu z kobietą". (Tu źródło czuje się w obowiązku udzielić komentarza: "Słowa o kobiecie wynikały z formacji tego pokolenia księży. Lękał się, że jego fascynacja kobietą może być źle zrozumiana. Zgorszenie innych było czymś, czego bardzo się bał. Czuwał nad tym do końca").

Aleksandra Iwanowska pojawiła się w życiu Jana Twardowskiego tak samo jak inne wnuczki.

Miała trzydzieści cztery lata, mieszkała z mamą w Sopocie, dwieście metrów od morza. W pierwszej połowie lat osiemdziesiątych chorowała na serce, dużo czasu spędziła w szpitalach. Ukończyła filologię rosyjską na Uniwersytecie Gdańskim, do niedawna pracowała w bibliotece Polskiej Akademii Nauk, teraz była doktorantką w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Gdańskiego. Często bywała w Warszawie, nocowała wtedy u krewnych.

Z tomikami wierszy poszła do kościoła Wizytek po autografy poety. Wiedziała, kiedy ksiądz odprawia mszę świętą. Niestety nie zastała go. Złamał nogę na wyboistej ścieżce wiodącej z kapelanii do kościoła. Leżał w domu, nie przyjmował nikogo obcego. Włożyła więc książki do koszyka, w którym siostry zanosiły poecie obiad. Dołączyła kartkę z prośbą o podpis i swój sopocki adres.

Zapamiętała, że był październikowy piątek 1987 roku. Książki z autografami odebrała w niedzielę. Trzy dni później do Sopotu przyszła pocztówka od poety, w której pisał, że jest jej wdzięczny za to, że czyta jego wiersze.

Pamięć płata figle, zaciera kontury. Ksiądz Jan Twardowski złamał nogę pół roku później.

Iwanowska chciała podziękować poecie osobiście za kartkę przysłaną do Sopotu. Wybrała się znów do Wizytek przy okazji podróży do Warszawy.

Gdańskiej reporterce "Dziennika Bałtyckiego" Aleksandra Iwanowska w 2007 roku opowiedziała o ich pierwszym spotkaniu: "Mówiliśmy o wierze i życiu, o potrzebie ciekawości świata".

Następnego dnia spotkali się przypadkiem na Krakowskim Przedmieściu. Ksiądz uznał to za znak, znów ją zaprosił do siebie.

Nie wiadomo, czy kiedykolwiek Jan Twardowski nazwał Aleksandrę Iwanowską swoją "wnuczką". Ona sama wspominała, że już podczas trzeciego spotkania spytał, czy może nazywać ją Oleńką. Zgodziła się. Ona mówiła do niego Janku.

Odwiedzała go zawsze, gdy przyjeżdżała z Sopotu. Pisali do siebie listy. Adresował je "Aleksandra Oleńka Iwanowska".

Kilka miesięcy po pierwszej wizycie poeta zaproponował Aleksandrze Iwanowskiej opracowanie dla poznańskiego wydawnictwa Księgarnia Świętego Wojciecha antologii swoich wierszy maryjnych.

Wspominała: "Okazało się, że ksiądz napisał kilkadziesiąt wierszy maryjnych. Niektóre były publikowane (czasem ten sam utwór pod różnymi tytułami i w różnych wariantach tekstu), inne jeszcze nie".

W maju 1994 roku, jako adiunkt w Instytucie Filologii Polskiej UG, obroniła doktorat "Michał Abraham Troć (ok. 1703-1769) Edytor - leksykograf - tłumacz" pod kierunkiem profesora Edmunda Kotarskiego z Uniwersytetu Gdańskiego. Otrzymała za nią w konkursie imienia Klemensa Szaniawskiego pierwszą nagrodę za najlepszą pracę doktorską w dziedzinie nauk historycznych.

Przyjaźń z księdzem zacieśniała się. Aleksandra Iwanowska redagowała i przygotowywała do druku kolejne edycje wierszy Jana Twardowskiego, jego homilii, opowiadań dla dzieci. Jeździła z poetą na wieczory autorskie, współorganizowała wystawy. Przedstawiała się jako oficjalna edytorka jego twórczości. Ksiądz coraz bardziej polegał na Oleńce.

Cytował ją, gdy opisywała swój dom: "Podnosimy każdy kawałek chleba na ulicy. A w domu z podłogi, jeśli niechcący spadnie, całując na przeproszenie, zaś każdy nowy bochenek przed ukrojeniem piętki przekreślamy znakiem Krzyża. Bułki też!".

Pracuje i zmaga się z chorobą. Zdarza się, że patrzy na świat przez łzy i »bardzo, bardzo trudno podnieść mi opuszczone ręce« (...). A jednak... można na przekór losowi ocalić własne marzenia. Umie Oleńka spojrzeć przez palce na ból i cierpienie. (...) W chwilach radości śle kartki, na które nakleja biedronki, i bajecznie kolorowa listy. (...) Podziwiam Oleńkę, że tak serdecznie się zajmuje tym wszystkim, czego dotknęła ręka x. Jana od Biedronki. Zbiera dokumenty, fiszkuje, niepokoi się, żeby czasami złośliwy chochlik nie narozrabiał. Wzrusza człowieka takie potraktowanie wierszy".

Gdańska dziennikarka spytała Aleksandrę Iwanowską:

" - Nie pomyślała sobie pani »zasłużyłam«?

- Nigdy tak nie myślałam. Potraktowałam to jako dar, który należy przyjąć, czy się należy czy też nie".

W 2002 roku przejęła formalną, potwierdzoną przy notariuszu opiekę nad księdzem Janem. Odtąd miała pilnować jego finansów i troszczyć się o życie codzienne.

Dwa lata później wyszła za mąż. Poeta bardzo to przeżył, odmówił jedzenia. Przyjaciele musieli go pocieszać. Pytał jednego z nich, jak to jest z miłością ojcowską do córki wychodzącej za mąż.

Ksiądz przekazał jej w testamencie całość praw autorskich. Aleksandra Iwanowska nadal mieszka w Sopocie.

Udzieliła trzech wywiadów na temat swojej przyjaźni z poetą. Nigdy nie opublikowała listów Jana Twardowskiego do siebie.

Był wszędzie. W setkach tysięcy egzemplarzy. Jan Twardowski w okładkach miękkich, Jan Twardowski w okładkach twardych, z biedronką na obwolucie, zdjęciem ptaka, rysunkiem dziewczynki, z tłoczonymi na płótnie złoconymi literami, w wydaniu bibliofilskim i masowym, w kiosku Ruchu, księgarni, na straganie, na zaproszeniach ślubnych i w nekrologach.

Między rokiem 1980 a 1989 wydano zaledwie jedenaście tomików poezji księdza i dwie książki z prozą dla dzieci.

Między rokiem 1990 a 1995 wyszło około dwudziestu zbiorków poezji, nie licząc wznowień, prozy dla dzieci, zbiorów i wyborów myśli, aforyzmów, anegdot i tomów wierszy łączonych z prozą.

Nikt nie jest w stanie zliczyć, ile tak naprawdę wydano książek z wierszami księdza do 2006 roku. Ale wszystko, co zostało po 1989 roku sygnowane nazwiskiem Twardowskiego - sprzedawało się na pniu.

Znalazł się w piekle popularności. Jeszcze się z początku bronił. Zakazywał organizować wystawy na swoją cześć, "bo to bardziej obmówią, niż obejrzą", odmawiał wyjazdów na wieczory autorskie. Powoli się jednak poddawał.

Czytelnicy i wierni szturmowali nieustannie.

Tadeusz i Czesław Olszewscy, bracia sąsiedzi, przyjaciele, starali się zapewnić księdzu spokój. Wspominają: "Zakrystię upodobały sobie szczególnie starsze panie, które zamęczały księdza opowiastkami o wnuczkach i kotkach. A on cierpliwie ich słuchał. Ale bez przesady, były tam i poważne rozmowy".

Tadeusz Olszewski: "Raz dobija się do drzwi kapelanii młoda dziewczyna. Schodzę na dół, otwieram. Ona mówi, że musi koniecznie teraz się widzieć z księdzem. Ja na to, że ksiądz śpi, musi odpocząć. A ona: »To obudźmy go teraz, a potem sobie znów uśnie. Bo ja napisałam cztery wiersze i ksiądz musi je przeczytać, ocenić i zdecydować, jaką mam dalszą drogę obrać. Studiuję fizykę, właśnie mam okienko«".

Czesław Olszewski: "Takie historie to codziennie. Setki telefonów, nieraz o jedenastej w nocy. Koniecznie muszę poprosić księdza do telefonu, bo to coś bardzo pilnego. No dobrze, budzę go, przychodzi na korytarz gdzie telefon, bierze słuchawkę, a tam jakaś pani: »Proszę księdza, tak się martwię, kotka mi uciekła!«. Po piętnastu minutach ta sama pani, ale ja już księdza nie wołam. »Dobrze, to proszę powiedzieć księdzu, żeby się nie martwił. Kotka wróciła«".

Tadeusz Olszewski: "Jak ksiądz trafiał do szpitali, to zawsze staraliśmy się zapewnić mu spokój. Jeden pan, co pisał wiersze, zamęczał księdza, żeby napisał dla niego wstęp do książki. Przyszedł: »Ale ksiądz musi mi to napisać«. Tłumaczę, że ksiądz w szpitalu, na OIOM-ie, i lekarze nie wpuszczają. On na to: »A ja wiem, jak się tam wchodzi. Trzeba włożyć biały fartuch i udawać lekarza«. Ja: »Za bardzo cenimy zdrowie księdza, żeby na coś takiego pozwolić«. To nas wyzwał. Mówię: »Ksiądz jest śmiertelnie chory«. On: »Dla mnie moje wiersze to też sprawa życia i śmierci!«".

Wciąż miał gości w mieszkaniu.

Mówi jeden z przyjaciół księdza: "Czasem nie mógł nawet pójść do toalety. Posyłał wtedy gościa do kiosku po ołówki, choć wcale ich nie potrzebował, ale zyskiwał w ten sposób chwilę dla siebie".

Krystyna Gucewicz, poetka, przyjaciółka księdza, mówi: "Przychodziło mnóstwo ludzi, całe wycieczki. Basia Stefańska, emerytowana śpiewaczka operowa, opiekunka księdza pod koniec jego życia, dobry człowiek, ale naiwny, wpuszczała wszystkich. Dzieci ze szkół w całym kraju, nawiedzonych turystów, cwaniaków, którzy chcieli wykorzystać nazwisko księdza do swoich celów. Podsuwali mu jakieś papiery do podpisania, nie czytał, tylko z uśmiechem »rozdawał autografy«. Byłam świadkiem takich scen, sama wyprosiłam młodych ludzi, którzy podsunęli księdzu manifest zielonoświątkowców. Prosili »tylko« o podpis potwierdzający patronat księdza Twardowskiego".

Bywało, że goście zabierali sobie coś na pamiątkę z wypełnionego przedmiotami pokoju poety bez jego zgody. Ginęły anioły.

W roku 2000 ktoś ukradł księdzu ludową rzeźbę drewnianej baby z kogutem w objęciach, która zwykle stała na parapecie. Po roku zgłosiła się do księdza znajoma, przyznała, że skradła rzeźbę, i oddała inną, podobną. Jan Twardowski udzielił jej rozgrzeszenia.

Uprzejmy, grzeczny, delikatny, nie potrafił powiedzieć, że często się nudzi z obcymi sobie ludźmi, którzy przyszli go odwiedzić. Lubił wizyty dzieci, choć przyznawał, że są bardzo męczące. Rysowały mu na białych kaflach pieca biedronki, kwiaty, zwierzęta. Z czasem autografy na piecu zaczęli zostawiać także dorośli.

Aldona Kraus wspomina: "Lubił, żeby rozmowa była jędrna. Nie lubił pustych rozmów, takich o pogodzie. Żadnych długich uwielbień. Jak chciał, żeby goście sobie poszli, czasem niczym aktor zapadał w drzemkę. Bywało, że naprawdę zasypiał. Ale nieraz była to drzemka na życzenie".

Otoczony tłumem był samotny.

Męczyli go dziennikarze. Byli inni niż ci, którzy rozmawiali z nim w latach osiemdziesiątych. Tamci próbowali analizować poezję Twardowskiego, szukali w niej głębi. Tych bardziej interesowało to, co ksiądz jada na obiad.

Wywiady były nużące. Reporterzy zadawali te same pytania o życie, śmierć, miłość, biedronki, zwierzęta. Rzadko zdarzały się interesujące rozmowy.

Nie chciało im się nawet sprawdzić, kiedy dokładnie urodził się poeta. Nieliczni pisali, że w 1915, ale większość, że w 1916. Później różne gazety, w różnych latach, obchodziły hucznie okrągłe rocznice urodzin księdza. Nie prostował tego.

Czasem odmawiał wywiadu. Bywało więc, że reporterzy przychodzili jako zwykli odwiedzający z dyktafonami w ukryciu. Aldona Kraus pamięta dziennikarkę, która po spotkaniu z poetą wyjęła trzy dyktafony.

Media go wykorzystywały do swoich celów. Tomasz Sławiński, zanotował w dzienniku: "21 kwietnia 1993 rok. Rano u księdza. Jest załamany, bo umieszczono jego podpis wśród popierających Marka Edelmana. Jest to jakiś wewnętrzny spór, w który wplątano księdza. Jakaś pani zapytała księdza, co sądzi o Edelmanie, ksiądz powiedział, że wszystko dobrze, a baba wykorzystała to w »Gazecie Wyborczej«. Ksiądz się strasznie tym gryzł. Jego nazwisko umieszczono obok Turowicza, Balcerowicza i innych".

Sławiński mówi: "Ksiądz bardzo nie lubił, jak się go wciągało do różnych rozgrywek. Na jakieś listy. W pewnych sprawach uważał, że nie może występować, bo jest księdzem i to by rzucało cień na Kościół".

Spotkania autorskie przypominały próby bicia rekordu Guinnessa. W której sali domu kultury zmieści się więcej ludzi? Gazety informowały, że do trzystuosobowej sali biblioteki w miasteczku X wcisnęło się osiemset osób. A w miasteczku Y dużo ludzi odeszło z kwitkiem, ale sprytni siadali na parapetach otwartych okien.

Helena Zaworska: "Poszliśmy kiedyś z księdzem Janem na targi książki w Pałacu Kultury. Miał tam podpisywać jakąś swoją książkę. Wychodzimy z windy, a tam na korytarzu kończy się gigantycznie długa kolejka. »A do czego ta kolejka?« - spytałam. »A do księdza Twardowskiego« - padła odpowiedź. Chwyciłam go za rękę: »Janku, proszę, nie przerażaj się, jakoś to będzie«".

W latach dziewięćdziesiątych zaczął się dla księdza czas nagród, plebiscytów czytelników, honorów, uroczystości ku czci, uświetniania swoją obecnością imprez. Trudno to wszystko zliczyć. Otrzymywał nagrody literackie w Polsce i za granicą, został Kawalerem Orderu Uśmiechu, przyznano mu nagrodę wydawców katolickich "Feniks", nagrodę od stowarzyszeń ekumenicznych, order dla osoby szczególnie zasłużonej dla Polski, medal Senatu RP, tytuł Honorowego Maturzysty 2000 od liceum imienia Czackiego, bywał honorowym obywatelem polskich miast.

W 1999 roku został uczczony doktoratem honoris causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

W 2003 roku mianowano go Prałatem Honorowym Jego Świątobliwości.

Nie wiadomo, jak poeta zareagował na powstanie w 1998 roku Towarzystwa Miłośników Poezji Księdza Jana Twardowskiego. Na pewno nie był zachwycony. Pomysłodawcą towarzystwa był dawny uczeń poety ksiądz Waldemar Wojdecki, autor modlitewników. "Z zebranych przeze mnie informacji wynika, że publikacje księdza Jana Twardowskiego osiągnęły łączny nakład około miliona egzemplarzy" - pisał ksiądz Wojdecki. Zapowiedział gromadzenie twórczości i spuścizny po Janie Twardowskim w jednym miejscu, budowę Domu Pracy Twórczej towarzystwa i prosił na łamach swojej książki o dotacje na ten cel.

Jan Twardowski jeszcze na własnym pogrzebie został uhonorowany Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Wyróżnienie odebrała Aniela Truszkowska, siostrzenica księdza.

Wydawcy brali wiersze księdza jak swoje. Taki dobry człowiek, na pewno nie odmówi. Jedni drukowali go bez pozwolenia, inni starali się je zdobyć. Nie było to trudne. Szczególnie później, gdy już nie miał sił na jałowe rozmowy. Podsuwali mu jakieś kwity, podpisywał, byle już poszli. Obiecywali, że zapłacą. Uczciwe wydawnictwa płaciły tantiemy. Inni płacili tylko trochę albo wcale. Ci z resztkami sumienia tłumaczyli, że kiedyś oddadzą pieniądze z honorarium autorskiego, ale właśnie mają przejściowe kłopoty. Bywali tacy, którzy mówili poecie, że jego wiersze przyniosły im milionowe straty.

Denerwowało mnie, że my wydajemy nowy tom księdza, a w innym wydawnictwie natychmiast wychodzi kolejna edycja wierszy zebranych, gdzie są już wiersze z naszego tomu. Ale księdza trudno było traktować jako partnera kontraktów wydawniczych. Bo co zrobić? Próbować go »dyscyplinować« ? Mieć pretensje? Nie bardzo to sobie wyobrażałem. Trzeba było uznać, że sprzeda się nam i tamtym.

Jerzy Illg wspomina: "Księdza zagarniała też Aleksandra Iwanowska. Tak niepostrzeżenie, małymi kroczkami. Najpierw przepisywała jego teksty na komputerze, a potem to już tylko u niej były ostateczne wersje wierszy, tylko ona mogła być redaktorem jego książek, tylko jej fotografie mogły być wykorzystywane w tomikach.

To nie takie trudne być redaktorką księdza Twardowskiego. Przepisać wierszyki i je uporządkować. Współpracowaliśmy przy którymś z jego zbiorów, gdy pani Iwanowska zażądała od nas pięćdziesięciu procent honorarium autorskiego należnego księdzu. To mnie rozjuszyło do czerwoności. Powiedziałem, że u nas redaktorzy mają określone stawki i nie pozwolę, żeby było inaczej, zwłaszcza w wypadku tego autora. Żeby redaktor, który pełni w końcu funkcję usługową, ograbiał go z połowy honorarium - to niedopuszczalne. I na tym się właściwie współpraca naszego wydawnictwa z księdzem Janem zakończyła".

Zgoda na świat

Milena Kindziuk, redaktor prowadząca warszawską edycję tygodnika "Niedziela", była studentką filologii polskiej na warszawskim uniwersytecie, gdy postanowiła napisać pracę magisterską o poezji księdza Twardowskiego.

Chciałam książki autoryzować. Zaczynałam czytać mu każdy rozdział, ale tylko machał ręką, że wszystko dobrze".

Po wydaniu Zgody na świat Wydawnictwo M zaproponowało Milenie Kindziuk udział w wydaniu dzieł zebranych księdza. Ksiądz się ucieszył, wyraził zgodę. Sam wymyślił układ: najpierw powinny się ukazać tomy z literaturą dziecięcą, później poezja, na końcu proza.

Milena Kindziuk wspomina: "Pół roku spędziłam w bibliotekach nad samą literaturą dziecięcą. Potem porządkowałam chronologicznie poezję".

W 2002 roku, gdy trzy pierwsze tomy dla dzieci już się ukazały, do Mileny Kindziuk zadzwonił ksiądz Twardowski. Prosił ją o wstrzymanie publikacji. Jednocześnie do Wydawnictwa M przyszło pismo podpisane przez księdza.

Od tej pory ksiądz w jednym piśmie odwoływał swoją zgodę dla Mileny Kindziuk i w kolejnym przywracał.

Milena Kindziuk: "Po piśmie księdza, że bywa nieświadomy tego, co pisze, poszłam do niego i powiedziałam, że rezygnuję. Nie zareagował. Nie wiem, na ile był świadomy tego, co mówię, a na ile nie chciał mnie słyszeć".

Dzieła zebrane księdza Twardowskiego dla Wydawnictwa M opracowała ostatecznie Aleksandra Iwanowska.

Spadkobierczyni ma na sobie beżowy sweter w brązowe paski. Krótko ścięte włosy, pozłacane klipsy w uszach (zauważam, że z prawego spełzł okruszek złotej farby). Ciepły, suchy uścisk dłoni na powitanie. Siadamy naprzeciwko siebie w małej sopockiej kawiarni w chłodny jesienny dzień. Aleksandra Iwanowska zdobywa się na cień uśmiechu. Wręcza mi na powitanie świeżo wydany zbiór kazań księdza.

Propozycja spotkania wyszła z mojej strony. Proszę spadkobierczynię Jana Twardowskiego, jedną z najbliższych mu osób, o rozmowę na potrzeby książki. Znów lekki uśmiech. Aleksandra Iwanowska mówi, że nie widzi siebie w tym wszystkim. Jeśli chcę się dowiedzieć o niej czegoś, muszę sięgnąć do miesięcznika "Sukces", gdzie została opisana w 2007 roku.

Pyta, dlaczego myślę, że zdradzi mi historie, które sama mogłaby wykorzystać i opisać w swoich książkach. Schyla się i niezbyt dyskretnie zagląda pod stolik, lustruje moje nogi i torebkę.

- Szuka pani ukrytego dyktafonu? - zgaduję.

Potwierdza. Nagonka, której doznała po śmierci księdza, uodporniła ją na dziennikarzy.

Krępujące milczenie. Próbuję zadawać pytania o poetę, o jego codzienność, ale na każde Aleksandra Iwanowska odpowiada krótko.

- Czy jeździ pani do Wizytek? - pytam.

- A po co? - odpowiada pytaniem.

- Nie wiem, porządkować archiwa.

- To moje sekrety warsztatowe.

To już właściwie koniec naszego spotkania. Zegnamy się. Spadkobierczyni ściska mi dłoń i stwierdza, że nie dam rady napisać tej książki. Przynajmniej ona tak uważa. Mówi, że przecież nic nie mam.

W notesie mam już ponad sześćdziesiąt nazwisk. Słucham każdego, kto znał księdza trochę dłużej, niż trwa przelotna rozmowa z poetą w zakrystii u Wizytek. Chcę oddać glos jak największej liczbie ludzi, bo taka ma być ta książka - opowiedziana przez innych.

Ale niektórych, szczególnie bliskich, namawiam miesiącami, a kiedy ma dojść do spotkania, nagle je odwołują bez podania przyczyn. Inni dzwonią dzień po rozmowie i proszą o wykasowanie nagrania, mam zapomnieć o spotkaniu. Czego się boją, dlaczego tak reagują? Nie chcą wytłumaczyć.

Ludzie oddają sprawiedliwość Aleksandrze Iwanowskiej. Uporządkowała twórczość Jana Twardowskiego, ograniczyła wykorzystywanie go przez nieuczciwych wydawców, przepisała do końca taśmy z kazaniami, które przez kilkadziesiąt lat nagrywały siostry wizytki. Ktoś mówi, że nie widział w jej działaniu złej woli, ktoś inny dodaje: "Ksiądz ją wybrał, żeby opiekowała się jego wierszami. Wiele lat odbierałam ją bardzo dobrze. Wiodłyśmy długie rozmowy. Tylko potem mnie zasmuciła". Krewna dodaje: "Ona rzeczywiście rozkręciła jego biznes. Zaczęła wydawać tematycznie, to o żabkach, to o kwiatkach". Ktoś dodaje: "Poświęciła mu swoje życie".

Kiedy jednak pytam o coś więcej, milkną, odwracają głowy, chrząkają. Niewielu zgadza się podać swoje nazwisko. Nie chcą opowiadać o Oleńce.

Ze zdań urwanych w połowie układa się smutny obraz końcówki życia Jana Twardowskiego.

Odwiedzający pamiętają, że kontakty księdza ze światem były powoli ograniczane. Podobno w tamtym czasie powstała lista gości, którzy mogli odwiedzać poetę. Kto nie był na nią wpisany, miał trudności ze wstępem na piętro kapelanii.

Przyjaciółka księdza przypuszcza: "A może tak było dobrze dla niego? Był już stary, zmęczony, gdyby nie lista, ludzie zadeptaliby go, wykończyli".

Jedna z wizytek wspomina: "Przychodzili znajomi, to nieraz płakali. Raz jeden pan specjalnie przyjechał z zagranicy i też go jedna z opiekunek nie wpuściła. A ja wiedziałam, kiedy pań nie będzie, i wtedy mówiłam: »Nie martwcie się, tylko przyjdźcie o innej godzinie«".

Przyjaciele starali się więc przychodzić, kiedy Aleksandra Iwanowska była w Sopocie, a Anna Hozakowska szła do domu. Wpuszczała ich Barbara Stefańska.

Krystyna Gucewicz: "Zwykłe anonsowałam się wcześniej. Dzwoniłam: »Czy lokal jest czynny?«. A kiedy padało chłodne: »Słucham?«, wiedziałam, że to pani Aleksandra. Była samozwańczym cerberem. Pytałam: »Czy zastałam księdza?«. »Śpi«. »To ja jadę«. Otwierała drzwi: »Mówiłam, że ksiądz śpi«. »To się obudzi, bo ja przyszłam«. I pewnym krokiem wchodziłam na pięterko. Różnie bywało. Tłumaczyłam, że coś przyniosłam. Ona, że to weźmie. A ja, że sama zaniosę. Ale starałam się omijać panią Aleksandrę Iwanowską, miała złe fluidy. Była wobec księdza apodyktyczna, mówiła oschłym tonem: »Janku, wychodzę«. Być może, że bywała miła, kiedy zostawali sami, ale ja tego nie widziałam".

Znajoma A.: "Pukam, otwiera pani Hozakowska. Wchodzę i ona: »A kim pani jest? Natychmiast proszę stąd wyjść!«. Uparłam się, zostałam".

Krzysztof Śliwiński: "Przyszła sława i ksiądz, znany wcześniej niewielkiej liczbie ludzi, stał się znany wielu. I tych bardzo wiele osób, które pojawiły się w jego życiu, wypchnęło dawnych znajomych, których uważałbym za jego naturalne środowisko. Ci nowi nim zawładnęli. A ponieważ ci dawni odznaczali się jednak na ogół powściągliwością, kulturą, to nikt nie chciał się bić z nowymi".

Przyjaciel D.: "Próbowałem rozmawiać z księdzem o Aleksandrze Iwanowskiej. Ale z jego strony było tylko smutne milczenie, czasem tylko wzdychał, że jest już za późno i zabrakło mu stanowczości".

Mówi siostra E.: "Ksiądz mnie upoważnił i ja przejmowałam jego emeryturę. Najpierw normalnie mu dawałam, a jak się pojawiły te panie, to przekazywałam, gdy ich nie było. Gdzieś to chował. A potem jedna z opiekunek powiedziała mi: »Proszę tej emerytury nie dawać księdzu, tylko ja będę odbierać, bo on wszystko rozdaje innym«. A jemu w portmonetkę przy łóżku włożyły te żółte grosze, dwa, pięć, dziesięć, żeby myślał, że ma pieniądze przy sobie. Jak widziałam te grosiki w portmonetce księdza, to było mi strasznie przykro.

Raz mi jeden pan przyniósł sto złotych dla księdza. To ja je miałam i jak kiedyś księdzu brakowało do rachunku, dołożyłam. Ale mnie dopytywały, skąd je wzięłam".

Przyjaciółka R: "Szlag mnie trafiał, bo ksiądz żył tak nędznie, choć tyle książek wydawał".

Anna Hozakowska nie zgodziła się na rozmowę ze mną.

Planował swój pogrzeb ze szczegółami. Miał być pochowany na Powązkach, w swoim grobie. Odwiedzający mieli kłaść na płycie orzechy dla wiewiórek. W nekrologu miano nie pisać, że zmarł poeta. A zamiast kwiatów polecał przesłać pieniądze na warszawskie seminarium. Prosił o stworzenie w jego mieszkaniu izby pamięci. Arcybiskup Józef Życiński miał wygłosić mowę pożegnalną.

Rozważał pozostawienie spadku rodzinie, ale przeżył niemal wszystkich najbliższych. Myślał o przyszywanych wnuczkach. Wpisywał je do testamentu i wykreślał, kiedy ich przyjaźń się rozluźniała.

Na wykonawcę testamentu wybrał arcybiskupa Zycińskiego.

Arcybiskup wspominał: "To było chyba w połowie lat dziewięćdziesiątych, gdy pokazał mi którąś z wersji testamentu. Tekst sugerował, by przekazać wszystko pani Aleksandrze Iwanowskiej. Powiedziałem mu: »Zawsze jak kapłan umiera, to pamięta o tych, których spotkał na różnych etapach swojego życia. Więc tu bym zrobił wzmiankę o seminarium, gdzie ksiądz studiował, i coś z tej poezji przekazał dla przyszłych kapłanów. Pamiętałbym także o siostrach wizytkach, które przepisywały i nagrywały wiele homilii«. Ksiądz Jan z wielką atencją słuchał mych uwag i powiedział, że zmieni przygotowany testament".

Pod koniec grudnia 2002 roku księdza odwiedziły dwie notariuszki w towarzystwie Oleńki. Akurat na piętrze kapelanii gościły krewne Jana Twardowskiego.

Z uzyskanych honorariów polecił spadkobierczyni wpłacać dwadzieścia pięć procent na rzecz seminarium w Warszawie i dwadzieścia pięć procent dla sióstr wizytek.

18 stycznia 2006 roku o godzinie 19.24 zmarł Jan Twardowski. Kardiolog odłączył aparaturę o 19.45.

Użyto wielu słów. Wylano wiele łez. Wykupiono strony nekrologów.

Szybko wydawano tomiki wierszy księdza. Sprzedawało się wszystko.

Zrobiono odlew prawej ręki poety i jego twarzy - w gipsie i brązie.

Ciało do pogrzebu przygotowywali bracia bonifratrzy. W albach, z modlitwą, w przyszpitalnej kostnicy. Jeden z nich zostanie później pielęgniarzem papieża Benedykta XVI.

Zmumifikowano ciało specjalnym preparatem, który utrzyma je niezmienione przez dwadzieścia pięć lat, a potem spowoduje, że ksiądz Twardowski rozsypie się na proszek.

Trumnę kupiono prostą, dębową.

Pogrzeb zaplanowano na piątek, 3 lutego, w Świątyni Opatrzności w Wilanowie. W betonowym, nieukończonym budynku, który tonął w błocie na obrzeżach Warszawy. Tak zadecydował przełożony księdza Jana kardynał Józef Glemp.

Bliska krewna mówi: "Jak to? Miały być Powązki, zieleń, ptaki, orzechy i wiewiórki!".

Mówi krewna Jana Twardowskiego, która także chce zachować anonimowość: "Kardynał Glemp nawet nie chciał z nami rozmawiać. Wysłał do nas na korytarz jakiegoś swojego przedstawiciela, biskupa. Tłumaczyliśmy mu, że Jan Twardowski był skromnym człowiekiem, żadnych nagród państwowych nie przyjmował. A na to ten biskup: »Order Uśmiechu przyjął«".

Do kurii przychodziły listy.

"Zwracamy się z prośbą o spełnienie woli zmarłego ukochanego poety ks. Jana Twardowskiego, który pokorny przyjąłby każdą decyzję zwierzchników, ale dla nas jest ważne, aby spoczął w swojej »kawalerce«. Prosimy, aby nie odzierać pamięci o nim, umieszczając grób w miejscu mu obcym. Szczęść Boże Ewa K. z rodziną i przyjaciółmi oraz Piotr Ż.".

"Eminencjo! Księże Prymasie! Z żalem przyjęłam wiadomość o planowanym pochowaniu zmarłego niedawno wielkiego poety i kapłana w krypcie budowanej obecnie świątyni. Jest mi z tego powodu bardzo smutno i pragnę wyrazić mój protest w tej sprawie. (...) Trudno przypuszczać, by ten skromny, nade wszystko miłujący Boga w Jego stworzeniu Kapłan wolał spoczynek w krypcie monumentalnego kościoła niż prosty grób na starym cmentarzu. (...) Dlatego bardzo proszę Waszą Eminencję o odstąpienie od zamiaru pochowania ks. Twardowskiego w najgodniejszej choćby krypcie. Wśród drzew, wiewiórek i ptaków czułby się niewątpliwie lepiej. Szczęść Boże! Agnieszka Ł. K.".

"Uszanować testament. Ks. Czesław D. Austria".

"Myślę, że koniecznie trzeba uspokoić emocje dotyczące miejsca pogrzebu ks. Jana Twardowskiego. Proponuję, by kuria oświadczyła, że podtrzymuje decyzję o tym, że ks. Jan Twardowski będzie pochowany w Świątyni Opatrzności w krypcie dla zasłużonych, z tym jednak, że nastąpi to dopiero po zakończeniu budowy tej świątyni, a obecnie czasowo spocznie w kościele ss. Wizytek, ewentualnie na Powązkach w przygotowanym przez niego grobie. Tomasz M.".

Ksiądz Aleksander Seniuk spytał kardynała Glempa o powód pochówku w Świątyni Opatrzności. Usłyszał: "Ksiądz Twardowski na to zasłużył. Kiedyś ludzie to docenią".

Krystyna Gucewicz mówi, że nie mogła tego zrozumieć. Była zła. Uspokoiła się, gdy ksiądz Seniuk jej powiedział: "Zastanów się, ten, kto chce go spotkać na Powązkach, to spotka, bo on tam sobie tupta". Mówi, że to zdjęło z niej całą złość.

Trumna ze zwłokami Jana Twardowskiego przyjechała z kościoła Świętej Katarzyny na Służewie rankiem, w czwartek 2 lutego 2006 roku.

W piątek, po mszach porannych, trumna ze zwłokami została przeniesiona do bazyliki Świętego Krzyża. Przy niej położono poduszkę z odznaczeniem państwowym od prezydenta. Obok stanęła mała drewniana sikorka z mieszkania księdza Jana.

Byli przedstawiciele władz państwowych, byli hierarchowie, były uroczyste i długie przemówienia.

Krystyna Gucewicz: "Dzień był taki marny, pochmurny. I raptem, pod kątem wpadł promień słońca do kościoła, prosto na ołtarz, oświetlił krzyż. Jakby się Bóg uśmiechnął. Może to naciągane, ale miałam wrażenie, że ksiądz Twardowski zajrzał do nas".

Arcybiskup Józef Życiński wygłosił kazanie i przeczytał ostatni wiersz poety.

Kondukt żałobny wyruszył do Wilanowa przed godziną piętnastą. Wspomina jeden z przyjaciół księdza obecnych na pogrzebie: "Brnęliśmy w błocie, cemencie przez plac budowy. Okropne wrażenie".

Trumna z ciałem Jana Twardowskiego została wstawiona na betonową półkę i zamurowana.

Po śmierci księdza Jana Twardowskiego z jego mieszkania zniknęła większość książek, w tym cenne egzemplarze pierwszych wydań z autografami od zaprzyjaźnionych autorów. Nie ma tam też już żadnych dokumentów, listów, świadectw, dyplomów. Zniknął także największy skarb księdza - jego sztambuch.

Teraz w opróżnionych szufladach mieszkania poety można znaleźć najwyżej szpulki nici, ołówki, czekoladowe biedronki, papierowe zajączki, święte obrazki, zapałki i gipsowego baranka. W szafce, na półce, obok pompki do roweru leży pluszowe, czerwone serce.

Postępowanie spadkowe trwało rok i podzieliło krewnych księdza Jana.

Bohdan Knichowiecki, siostrzeniec z Katowic, nie chce wiele mówić o tamtym czasie: "Próbowaliśmy podważać testament. Były dwie lub trzy rozprawy, ale to było bez sensu".

Na końcu rodzinie zależało już tylko na tym, żeby sztambuch księdza trafił do Muzeum Literatury. Bez szans.

Pismo od prawnika Aleksandry Iwanowskiej dostał w tym czasie arcybiskup Józef Życiński, który wspominał: "Brzmiało ono mniej więcej tak: »Niniejszym stwierdzamy, że ksiądz Twardowski nie miał dzieci«. Chodziło o to, żeby potem ktoś się nie procesował o spadek. Czy można w ten sposób potraktować kogoś, kto wśród księży reprezentował szczególną wrażliwość, i nagle uczynić go przedmiotem rozgrywek o spadek? I rozsyłać do osób, które o to nie proszą i nie są zainteresowane, informacje, że ksiądz nie miał dzieci? Było to dla mnie czymś makabrycznym".

Prawie wszyscy krewni księdza byli przeciwni spadkobierczyni. Po stronie Aleksandry Iwanowskiej stanęły tylko najstarsza siostra księdza Jana Halina i jej córka Aniela, jedna z bliźniaczek, które w czasie powstania ukrywały się z rodziną w podziemiach kościoła Wszystkich Świętych.

Halina Truszkowska już nie żyje. Zmarła wkrótce po bracie.

Trudno dziś powiedzieć, kto był pierwszy.

Prawdopodobnie zespół dziecięcy Ychtis. Od kilku lat dzieci z uboższych rodzin kilku miast Górnego Śląska śpiewały wiersze Jana Twardowskiego. Był dla nich "dziadkiem", one jego "wnuczętami".

Na pogrzebie księdza do przedstawiciela zespołu Ychtis podeszła spadkobierczyni. Powiedziała, że od tej pory muszą mieć jej pozwolenie na śpiewanie piosenek z tekstami Twardowskiego. Poprosiła też o usunięcie z Internetu kopii zgody księdza.

Jak potem tłumaczyła dziennikarzom, w jej odczuciu działalność zespołu już dawno przestała być taka, jaką widział i aprobował ksiądz. Odkryła na przykład, że zespół występuje komercyjnie na imprezach, wystawia rachunki i pobiera opłaty. Jej przedstawiciel, znawca prawa autorskiego mecenas Andrzej Karpowicz, dokonał zakupu kontrolowanego. Chciał zamówić zespół Ychtis do oprawy imprezy, otrzymał od nich ofertę najniższej stawki za występ - tysiąc złotych brutto.

Barbara Pełka, opiekunka zespołu Ychtis, tłumaczyła, że niewielkie pieniądze, jakie zespół dostaje za swoje występy, przeznaczane są na cele statutowe - koszty przejazdów i obiady dla dzieci. A repertuar wykonywany jest zgłaszany do ZAiKS-u.

Jeszcze w maju 2006 roku pani Pełka wystąpiła do sądu z wnioskiem o nabycie spadku po zmarłym poecie, w zakresie objętym pismem z kwietnia 2004 roku. Pismo zostało napisane na komputerze i wydrukowane, ksiądz złożył pod nim tylko podpis.

Warszawski Sąd Rejonowy przyznał rację spadkobierczyni.

W lutym 2007 roku mecenas Andrzej Karpowicz wysłał opiekunom żądanie udokumentowania dokonanych przez zespół wpłat na rachunek ZAiKS-u oraz wstrzymania publicznych wykonań tekstów księdza do czasu wyjaśnienia sprawy.

Marian Pyrek, opiekun Ychtis, dziś nie chce o tym rozmawiać.

Jednak w 2007 roku mówił dziennikarzowi "Gościa Niedzielnego": "Zwróciliśmy się do pana Karpowicza z prośbą, by przekonał swoją mocodawczynię do zaniechania żądań. W odpowiedzi otrzymaliśmy kolejne pismo, w którym pełnomocnik pani Iwanowskiej grozi zawiadomieniem prokuratury o popełnieniu przestępstwa. »Proszę nas też łaskawie nie pouczać, co jest, a co nie wolą Księdza - możemy stracić cierpliwość« - odpowiedział nam mecenas Karpowicz".

Marian Pyrek i Barbara Pełka zwrócili się po pomoc do arcybiskupa Józefa Życińskiego, który został wyznaczony przez księdza Twardowskiego na arbitra sporów wokół jego testamentu.

W kwietniu 2007 roku arcybiskup Życiński powiedział Katolickiej Agencji Informacyjnej: "Pani Iwanowska miała zasługi w edycji wierszy. Przed laty wiele wydawnictw naciągało księdza Jana, drukując jego teksty i informując, że dopłacili do druku, i pani Iwanowska rzeczywiście uporządkowała wiele z tych spraw. Ale kiedy dowiaduję się, że dziecięce zespoły kultywujące pamięć księdza Jana będą musiały za to płacić, i kiedy czytam bezduszne teksty, nadesłane przez prawnika do tych zespołów, jestem głęboko wzburzony. To naruszenie tych zasad, które głosił ksiądz Jan".

Mecenas Andrzej Karpowicz jeszcze w tym samym miesiącu udzielił wypowiedzi gazecie "Dziennik": "Damy po łapach każdemu, kto będzie sięgał po pieniądze księdza Twardowskiego. Do tej pory wszyscy się tuczyli na dorobku księdza Jana, od zespołu Ychtis począwszy, który od dawna wykorzystuje jego teksty i zarabia na nich duże pieniądze, ale do ZAiKS-u za jego życia nie wpłynęła od nich ani jedna złotówka. Teraz, kiedy się skończyła całkowita swoboda, raptem jest wielkie larum".

Arcybiskup Życiński powiedział mi, że nie zaangażował się wówczas w tę sprawę głębiej, bo nie widział dobrej woli wszystkich stron, które rozumiałyby, że ksiądz Jan nie może być sprywatyzowany.

Zaraz po zespole Ychtis przyszła kolej na wydawców.

Smaszcz wspomina: "Kiedy wydawało się, że jeszcze na Boże Narodzenie książka ukaże się w wydawnictwie Unikat, przyszło pismo od księdza. Groził wydawcy prokuratorem, jeżeli natychmiast nie spłaci wcześniejszych zobowiązań. A wydawca był właśnie w opałach, został podkupiony przez kogoś. I sam ksiądz, chcąc mu pomóc, zezwolił wcześniej na wydawanie swoich wierszy w nowym wydawnictwie, a jak stanie na nogi, wtedy niech zapłaci. Wydawca bardzo się zdenerwował tonem listu, chociaż zapewniałem go, że to musi być jakaś intryga. Zrezygnował z wydania antologii. Wtedy ksiądz przysłał list - tym razem rękopiśmienny - z przeprosinami. Nazywał w nim wydawcę swoim dobroczyńcą. Pisał, że jest stary i nie zawsze wie, co podpisuje. Wydawca powrócił po pewnym czasie do antologii, ale niestety, książka ukazała się w dniu śmierci Jana Twardowskiego".

Dopóki trwało postępowanie spadkowe, wydawcy drukowali wiersze Twardowskiego jak dotychczas. Jednak już w lutym 2007 roku Aleksandra Iwanowska, uprawomocniona spadkobierczyni, zabroniła jakichkolwiek wznowień i publikacji bez swojej zgody.

Książka ukazała się już po śmierci poety.

Iwanowska ciężko przeżyła szum wokół siebie.

W kwietniu 2007 roku reporterka "Dziennika Bałtyckiego" spytała ją: "W ostatnim czasie (...) pojawiły się inne określenia pani osoby. W wielu artykułach można przeczytać, że jest pani osobą »pazerną«, o »wątpliwej uczciwości«, »braku pokory«, świeci pani »światłem odbitym księdza« i »zawłaszcza jego twórczość«. Zakazuje pani śpiewać dzieciom poezję księdza i nie pozwala pani wznawiać jego książek. Jak się pani czuje wobec tych oskarżeń?". Iwanowska odpowiedziała: "Jak człowiek włączony w tajemnicę Wielkiego Tygodnia - od wjazdu do Jerozolimy i okrzyki »Hosanna«, przez sąd, pierwszą stację drogi krzyżowej, po opluwanie w Wielki Piątek".

Mówi profesor Jadwiga Puzynina z UW dawna promotorka pracy magisterskiej Marylki: "Uznaliśmy to za niezwykle sympatyczny materiał, warty pokazania, bo dotykający bardzo ludzkiej strony osobowości księdza Jana".

Pani profesor pamięta, że przedstawiła pomysł wydania listów księdza spadkobierczyni Jana Twardowskiego już w maju 2006 roku, podczas uroczystej sesji poświęconej zmarłemu poecie.

Mówi: "Ona rzeczywiście wtedy powiedziała, że nie wolno nam tego zrobić, że tym zarządza. Ale ja to zlekceważyłam".

Doktor Ewa Hoffmann-Piotrowska, historyk literatury z Uniwersytetu Warszawskiego, przygotowywała korespondencję z rękopisów do druku. Mówi: "Na pewno niektóre z tych listów prezentują wartość literacką, ale dla mnie jako historyka literatury mają głównie wartość dokumentalną, są ważnym przyczynkiem do biografii poety".

Miesiąc po publikacji mecenas Andrzej Karpowicz wysłał do wydawnictwa pismo, w którym poinformował, że książkę wydano bez zgody spadkobierczyni, co stanowi naruszenie prawa. Zapytał dyrektora WUW co zamierza z tym zrobić.

Kolejne pismo od mecenasa zawierało prawomocne orzeczenie sądu o nabyciu praw autorskich przez Aleksandrę Iwanowską oraz żądanie przelania dziesięciu tysięcy złotych na konto spadkobierczyni. Dodatkowo domagano się wycofania pozycji ze sprzedaży.

Rektor Uniwersytetu Warszawskiego otrzymał pismo od adwokata Karpowicza: "Książka ta, niewątpliwie grafomańska i próbująca stwarzać po śmierci księdza, gdy już nie mógł się bronić - niesmaczne iluzje, szkodzi jego pamięci".

Ewa Hoffmann-Piotrowska: "Nawet jeśli te listy są mniej poetyckie od poezji, prywatne, zdawkowe, krótkie, to napisał je ksiądz Jan Twardowski. Trzeba je ocalić i wydać w jak najpoprawniejszej wersji edytorskiej. W swoim czasie, dbając o dobre imię swego ojca, wiele rzeczy poniszczył, zataił, poprawił własną ręką syn wielkiego poety Władysław Mickiewicz. Nie należy brać z niego przykładu, a zadaniem współczesnych jest ocalić od zapomnienia i zniszczenia wszystko, co zostało po księdzu Twardowskim. Próby jakiejś prywatnej ingerencji w biografię, dzieło poety, są nie na miejscu".

Miesiąc później stu polskich naukowców, publicystów, hierarchów Kościoła opublikowało list otwarty z poparciem dla arcybiskupa. Pisali w nim: "Trudno nam sobie wyobrazić, aby pozew wystosowany w imieniu p. Iwanowskiej był zgodny z intencjami księdza Jana. W środowisku wydawców i osób zajmujących się twórczością ks. Twardowskiego nie od dziś wiadomo, że dr Iwanowska blokuje inicjatywy wydawnicze związane z tą twórczością, także podejmowane przez osoby, które ksiądz Jan darzył zaufaniem i wysoko cenił. W stosunku do ludzi kierujących się miłością do jego twórczości był on zawsze po królewsku hojny, wręcz rozrzutny. Rodzą się więc wątpliwości, czy właściwa jest interpretacja będącego w posiadaniu p. Iwanowskiej testamentu, nie tylko w tej jednej zresztą sprawie. W świetle przedstawionych faktów widzimy pilną potrzebę nowych ustaleń i wykładni w polskim prawie autorskim. (...) Byłoby pożądane, aby w wyniku podjętych działań sprawy związane z wydawaniem pism ks. Twardowskiego zostały powierzone godnej zaufania komisji powołanej przez instytucje naukowe, Episkopat oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego".

Aleksandra Iwanowska poszła na ustępstwo wobec Wydawnictw Uniwersytetu Warszawskiego. Zgodziła się nie wycofywać wydrukowanego już nakładu z księgarń, żądaną stawkę obniżyła do trzech tysięcy złotych.

Do końca 2010 roku zmian w prawie autorskim nie wprowadzono.

Maria Kędzierska-Skoczylasowa odwołała umówione spotkanie ze mną. Powiedziała przez telefon, że nie chce mieć już nic wspólnego z tą sprawą i nie chciałaby się przyczynić do złego spojrzenia na księdza Jana. Marzy tylko o tym, żeby wróciły do niej listy, które pisała do poety. Były długie, może czasem i nudne, ale jej własne.