- Nie mam czasu - odpowiada tamten.

- Chodź i jej zrób, ja nie mogę, ręka mi się trzęsie.

I Andrzej przychodzi i robi, bo rozumie co to głód, co to ssanie. Idą na pierwsze piętro, na podest schodów i tam wyciągają kawałek sznurka, czy gumy z kieszeni, ściskają żyły i dają. A potem w kolejności wychodzą: Andrzej, który nie ma czasu, chłopak z długimi włosami i na końcu dziewczyna, lekko nieprzytomna, z oczyma w słup, sztywna jakby kij od szczotki ktoś wsadził jej w gardło.

A na podwórzu stoją lokatorzy, którzy nic z tej sceny nie rozumieją; starsi panowie podniecają się sądząc, że tam, na piętrze odbył się właśnie stosunek seksualny. I przez myśl im nie przejdzie, że dziewczyna przeżyła przed chwilą heroinowego "kopa" za 300 a może i 500 złotych. I tak to świeżo kupiony towar, po krótkich próbach idzie do najbardziej potrzebujących.

Czasami odbywa się to w ten sposób, czasami ma przebieg nieco bardziej dramatyczny.

To samo podwórze co poprzednio, zlazło się z 10 osób. Jeden chłopak ma torbę w ręku, w torbie kompot. Chłopak z torbą chroniony jest przez kumpla - to obstawa, żeby klienci nie wyrwali towaru, bo i takie rzeczy się zdarzają.

Kilka osób idzie na podest, cztery zostają. Coś tam rozmawiają, jakaś dziewczyna stoi z boku, denerwuje się, zaciska ręce, co chwila patrzy na drzwi, czekając na swoją kolejkę. Ten z obstawy rozgląda się bacznie, były już napady na handlarzy dokonywane przez ludzi z zewnątrz; rabowali kompot, sprzedawali go, a forsę przepijali. Świat narkomanów jest coraz bardziej niebezpieczny.

Dziewczyna doczekała się wreszcie swojej kolejki. Już chce wchodzić do klatki, kiedy słychać rumor. Ktoś ją odpycha, wypada na podwórze, biegnie na ulicę, ktoś drugi pryska na bok, jakaś dziewucha biegnąc krzyczy. Za nią biegnie chłopak, któremu krew leje się z ręki; zaciska dłonią staw. Po chwili nie ma już nikogo na dworze. Z klatki wychodzi dozorca.

- Myślałem, że mi siusiają - mówi - to ich przegoniłem.

* * *

Kompotowo-makiwarowy handel daje spore zyski, ale nie nadaje się do zmonopolizowania, z tego powodu, że każdy może sobie spreparować szczęście w domu. I przypuszczalnie dlatego nie mamy w kraju wielkich gangów heroinowych. Nieco inaczej natomiast przedstawia się sytuacja marihuany, psychedryny i LSD. Te środki z racji trudności wyrobu, dostają się do handlu dość wąskimi drogami i mogą dawać w handlu olbrzymie korzyści finansowe. Dość wiedzieć, że jeden mały papieros jest w cenie od 100 do 150 złotych.

Polska narkomania zaczyna się cieszyć coraz większą sławą. Przyjeżdżają do nas ćpać nawet z zagranicy. Bodajże dwa lata temu milicja zatrzymała na Starym Mieście 40-osobową bandę ćpanów z NRD. W kilka miesięcy później, na Jazz Jamboree przyćpali również goście z NRD i trzeba było zawiadomić aż konsula.

Poza importowaniem klientów, eksportujemy towar. Polski kompot, stosunkowo czysty, pojawił się już na ulicach Wiednia, ale skutki tych działań nie są na razie do przewidzenia. Ponoć część zawodowych handlarzy wiedeńskich pozytywnie wyrażała się o naszej produkcji, cześć zaś, mocno powiązana z międzynarodowymi gangami, poczuła się zaniepokojona. Pamiętając opłakany koniec "berlińskiego atramentu" można mniemać, że niebawem kilku rodaków zostanie zarżniętych w przyjaznej nam Austrii.

Tak przedstawia się w tej chwili bilans handlowy narkotycznego rynku. Korzyści z tego są dla zainteresowanych olbrzymie: jedni ćpają a inni mają forsę i mogą się cieszyć; kary prawie nie widać. Bardzo niemrawe jest bowiem nasze prawo.

Drzwi do sali sądowej otwierają się powoli, do środka wnika zgiełk z korytarza. Słychać głos:

- Świadek Mirosław Rudy! *(Imię i nazwisko zmienione [przyp. aut.].)

Cisza.

- Świadek Mirosław Rudy!

Z ławki, jakby miało tysiąc-pudowe ciężary przy rękach, unosi się zarośnięte indywiduum Z trudem chwytając równowagę, jak lokomotywa na dworcu, nabiera prędkości. Kiedy wchodzi do sali, przebiega lekki szum. Świadek ma ziemistą cerę i sztywne spojrzenie. Słychać chichot. Pani sędzia gniewnie rozgląda się wokoło.

Mirosław Rudy podchodzi do barierki, opiera się ciężko dłońmi i chwyta powietrze. Głowa mu lekko opada, podnosi ją, znów ciąży ku ziemi.

- Czy świadek dobrze się czuje? Może zeznawać? 

Świadek twierdzi, że się bardzo dobrze czuje, kiwa głową, podaje dane.

Siedzących na sali milicjantów trafia szlag, koledzy świadka wyją w duchu z radości, a pani sędzia, czy to z niewiedzy, czy też po to, aby zachować powagę urzędu, udaje, że się nic nie dzieje. Tymczasem świadek jest najordynarniej w świecie zaćpany i przewala się ciężko przez barierkę.

Właśnie trwa proces o produkcję i rozprowadzanie narkotyków. Wyrok, który zapadnie, będzie - dzięki niskiemu wymiarowi kary - kolejną farsą i poniekąd zachętą dla producentów szczęścia w strzykawkach.

Kiedy obserwuję sceny na sali sądowej, przypominam sobie, że w sąsiedniej sali kilka tygodni wcześniej, podczas podobnego procesu, skazano na 8 miesięcy więzienia w zawieszeniu producenta psychedryny, przy którym znaleziono towaru za 2 miliony złotych. Sądy są u nas łagodne, bo sędziowie, często kobiety, na ogół litują się nad ćpunami i dają im najniższe kary przewidziane kodeksem. A jaką tam się stosuje arytmetykę?

- Żaden nasz sąd nie weźmie na wokandę - tłumaczy mi znajomy prawnik - faceta, który ma przy sobie, powiedzmy, sto ampułek morfiny. Taką sprawę mieliśmy bodajże w roku 1979. Milicjanci zatrzymali handlarza, zakwestionowali towar i wyliczyli jego wartość. Jedna ampułka stała wówczas na rynku za 250 złotych, czyli chłopak miał przy sobie morfiny za 25 tysięcy, ale wszystko trzeba było przemnażać przez złoty trzydzieści, bo taka jest oficjalna cena jednostkowa. Wyszło, ze chodzi o mniej niż 500 złotych. Uznano to więc nie za przestępstwo, ale za wykroczenie. Takie są przepisy, takie normy.

W latach 50-tych liczba narkomanów w Polsce była minimalna. Zdania na ten temat są podzielone, niektórzy twierdzą, że nie było ich więcej niż 700-900, inni uważają iż około 2-3 tysięcy - w skali wielomilionowego społeczeństwa to wręcz nieliczący się margines. Być może dlatego twórcy naszych praw, w styczniu 1951 roku, a także w 5 lat później, uznali, że za produkcję, handel, przewożenie przez granicę oraz rozpowszechnianie środków odurzających, maksymalna kara nie może przekraczać 5 lat. Posiadanie zaś narkotyku, obłożone jest 3 miesiącami aresztu i 5 tysiącami złotych grzywny. Przed laty może i to starczało dla odstraszenia, dziś na ogół tylko śmieszy, tym bardziej, że zainteresowani dobrze wiedzą, że sądy nie stosują górnej granicy.

Organa ścigania posiadają rejestr około 10 tysięcy ludzi, którzy w Polsce "mieli kontakt" z narkotycznymi środkami. Jednakże przeważającą większość stanowią na liście nie ci, co się zetknęli raz albo drugi - ale nałogowcy. Czy 10 tysięcy to mało, czy dużo? Czy milicja zarejestrowała wszystkich?

W warszawskiej Komendzie Stołecznej, w zespole do walki z narkomanią pracują cztery osoby. Ich twarze są tak znane ćpaczom, jak fotosy najpopularniejszych aktorów. Kiedy ktoś z tej czwórki wchodzi do kawiarni, lokal natychmiast pustoszeje. Ludzie znikają nawet w promieniu 100 metrów od "Mocci". Jak w tych warunkach można pracować?

- Oni po prostu śmieją się nam w nos - żali mi się jeden z milicjantów. - Siedzą na ławkach i kłaniają się w pas. Co ja mogę takiemu zrobić, kiedy nie ma przy sobie towaru? To jest zabawa w kotka i myszkę, i choć my jesteśmy kotem, to nie mamy pazurów. Albo taka sytuacja: widzę na ulicy faceta, którego zatrzymałem przed paroma tygodniami, a on został zwolniony i jest znów zaćpany w trąbę. Nic wtedy nie mogę zrobić, tylko myślę, że żadnego efektu moje działanie nie przynosi. Łapiemy ich, zabieramy towar, a oni potem wychodzą, znów jadą na wieś, kupują susz i robią kompot. Jeśli taki facet ma przy sobie heroinę, ale tylko we własnych żyłach, to ja mu nic nie mogę zrobić i on o tym wie. A ilu jest takich, którzy ćpają wyłącznie w domu?

Doktor Thiel, wielki znawca problemu, człowiek, który niestety odszedł za wcześnie, był zdania, że w Polsce jest ponad pół miliona narkomanów. I tylko wśród animatorów propagandy sukcesu, doktor Thiel uchodził za naukowca, który lubił przesadzać.

Inni fachowcy, którzy stykają się z tym problemem zawodowo, lecz nie mają żadnego interesu w manipulowaniu liczbami, twierdzą, oczywiście szacunkowo, że liczba miłośników kompotu i makiwary przekracza już 100 tysięcy, zaś tych, którzy kopcą marihuanę, biorą różne środki chemiczne, bądź też zażywają opiaty, ale nieregularnie - jest dwa do trzech razy wyższa. Z tej arytmetyki wynika, że od 300 do 400 tysięcy ludzi w Polsce ma, lub miało, kontakt ze środkami odurzającymi. Zestawmy z tym łatwość produkcji i dostępu do narkotyków, łagodne kodeksy, pobłażliwość prawa, bezradność MO oraz fakt, że jeden narkoman może wciągnąć do nałogu kilka osób...

Chciałbym się mylić, ale wydaje mi się., że jesteśmy dopiero u progu wielkiego ćpania. Kryzys gospodarczy uszczuplił produkcję wielu towarów, również tzw. używek. Nie uszczuplił ani trochę rodzimej produkcji narkotyków. Chyba nawet przeciwnie.

Smętny żywot gitarzysty basowego (i innych)

Narkoman, który potrafi panować nad sobą, nie jest narkomanem. Ludzi zażywających tylko od czasu do czasu narkotyki - według własnej woli - w ogóle nie ma. Wszyscy ci, którzy biorą, popadają na krócej lub dłużej w ciąg. Mogą mieć przerwy, ale tylko na krótko.

Ciąg jest to równia pochyła - coraz większe ilości coraz większych dawek. Amerykańscy lekarze, a więc ludzie, którzy mają największą chyba na świecie praktykę w tej smętnej dyscyplinie, twierdzą, że kilkuletni ciąg heroiny zawsze musi skończyć się w piachu; 8 lat to ponoć górna granica. Tak właśnie było ze znanym mi gitarzystą basowym, do którego, jak sądzono, szczęście uśmiechnęło się na trwałe.

Miał piękne kobiety, pieniądze, miał, może niezbyt dużą, ale uznaną przez część środowiska, sławę. Ale on sam uważał, że ma jeszcze za mało pieniędzy, postanowił więc je pomnożyć. Wyjechał w tym celu za granicę.

Wrócił po półtora roku, przywiózł moc mamony, piękny wóz i zamiłowanie do narkotyków.

Akurat w Polsce rozpowszechniały się produkty genialnego wynalazcy z Gdańska. Nasz gitarzysta basowy mógł więc kupić sobie i na naszym rynku kompot. Ponoć bardzo go chwalił, również za taniość, który pozwala nie tylko na łatwe ćpanie ale i na tanie środki. Szybko jednak, bo w dwa lata wepchnął do kieszeni handlarzy ponad 850 tysięcy złotych, a później całą forsę ze sprzedanego wozu.

Gitara basowa poszła w kąt, muzykowanie na koncertach przestało go bawić. A może nie miał już siły, aby utrzymać instrument. Dziś znany gitarzysta basowy jest znanym nędzarzem i pacjentem odwykowych oddziałów.

I tak mu się udało, że nie skończył jeszcze na cmentarzu.

Milicjanci lubią opowiadać historię Dariusza W., chłopaka, który od jednego centa dziennie, doszedł do stu dawanych w kanał w czterech partiach. Dariusza przywieziono kiedyś radiowozem milicyjnym na komendą przy ulicy Wilczej. Nie brał już od dwunastu godzin i był jak galareta. Do windy musiano go wprowadzać podtrzymując, a w pokoju sadzać na krześle, bo sam by usiąść nie potrafił. Był tak chudy, że praktycznie nie miał już ciała. Na stołku nie mógł się utrzymać, o staniu nie było mowy.

Dariusz W. przeżył największą tragedię swego życia. Chciał się włamać do apteki na Jelonkach. Przygotował teoretycznie cały skok, opracował wszystko dokładnie, ale chyba zaćpał za dużo i coś mu się popieprzyło, bo zamiast do apteki wszedł do biblioteki studenckiej na osiedlu i nie mógł z niej wyjść. I w ten sposób wpadł...

Wpadł również Julian M., tyle że nie w sieci milicyjne, a do beczki z butaprenem, który wąchał. Julian M. miał 17 lat, bogatego tatę, prywatnego wytwórcę i wszystko co chciał też miał bez kłopotów. Nie miał tylko celu w życiu, zaczął więc wąchać klej, z którego ulatniały się substancje lekkie.

Robił to na zapleczu warsztatu swego ojca, a dokładnie nad wielką beką. Trwało to tak długo, aż raz zaćpał się wyziewami, stracił przytomność i zleciał głową w butapren. Utopił się - dosłownie. Kiedy zapytać przeciętnego narkomana, oczywiście trzeźwego, o jego przyjaciół, to zawsze wymieni kogoś, kogo już nie ma na tym świecie. Liczba narkomanów, co żegnają się przedwcześnie z życiem z powodu narkomanii właśnie - z roku na rok zwiększa się. Np. do lipca 1981 roku w Warszawie "zeszło" już ponad 20 osób, a trzeba pamiętać, że do tej "statystyki" nie wlicza się samobójców oraz tych, którzy ulegli wypadkom będąc pod wpływem kompotu.

Na wiosnę 1981 roku głośna była historia 16-letniej dziewczyny, która zapłaciła życiem za brak higieny wśród ćpunów. To, że nie używają oni sterylnych strzykawek, to jeszcze nic, to, że czyszczą je używaną chustką od nosa, to też nic. Problem zaczyna się od mycia igieł w kałużach albo topniejącym śniegu. Problemem są też stare, rdzewiejące strzykawki, a takie są, bo nawet potrzeb szpitali "w gestii" nowych strzykawek przemysł nasz zaspokoić nie może w pełni.

Z postępującego zakażenia 16-letniej Beaty D. nikt nie był już w stanie wydobyć. Jej koleżanka na wieść o tym sama wzięła strzykawkę i dała sobie za dużo. Z euforii przeszła do depresji i... wyskoczyła z 10 piętra. Tak jedna śmierć pociągnęła drugą.

Nie tylko aktualni narkomani, ale nawet byli narkomani ulegają silnym depresjom. Ich struktura psychiczna jest bardzo słaba, poddają się łatwo nastrojom, nie potrafiąc walczyć z przeciwieństwami życia.

Przykładem tego jest Tomasz J., człowiek ponad trzydziestoletni, który wyleczył się, zerwał ze środowiskiem i wydawało się, że wrócił do normalnego życia. Udało mu się zdobyć mieszkanie, ożenić... Miał dziecko i był szczęśliwy. Przyszedł jednak fatalny dzień, w pracy popełnił pomyłkę, niezbyt ważną, ale szef wezwał go - przez personalnego w trybie pilnym. Do rozmowy z szefem miało dojść nazajutrz. Nie doszło. Nerwy nie wytrzymały; Tomasz T. zdobył skądś kompot i dał sobie w kanał. Jako doświadczony eks-ćpacz zaaplikował sobie połowę dawki, jaką brał przed laty. Niestety i to było za dużo. Żona znalazła go w łazience na podłodze, bez oznak życia.

Przypadek ten potwierdza to, co mówią lekarze: po przerwie nie można ćpać bez opamiętania: dawka musi być minimalna. Sprawa to niesłychanie delikatna, ociera się bowiem o etykę zawodową. Czy lekarz może udzielać pacjentowi rad w kwestii ćpania? A jeśli tak, to jakich? Powrócimy do tego jeszcze, na razie spójrzmy na podobny przypadek Piotra I. zwanego Krwawym Iwanem, który by zdobyć narkotyki dokonał małego napadu na kasę w Domach Centrum, skąd zrabował 9 tysięcy złotych. To nieważne, czy zdążył użyć. W każdym razie wpadł i poszedł siedzieć.

Kiedy go wypuszczono, natychmiast z więzienia udał się do szpitala bródnowskiegó, gdzie włamał się do apteczki. Ukradł morfinę i pognał z nią do pobliskiego domu. Poszedł na ostatnie piętro, usiadł koło pomieszczenia silnikowego windy i dał sobie. Za dużo.

Znaleziono go nieżywego ze strzykawką wbitą w żyłą. Nie przeżył morfinowego kopa - tego wstrząsu, który zdaniem doświadczonych ćpaczy, jest najbardziej wartościowym elementem dawania w kanał.

Dość często znajduje się z igłami w żyłach ludzi, którzy przedawkowali. Ta przyczyna śmierci jest jedną z najczęstszych, jakie notują statystyki. Bywa nawet, że niektórzy sięgają do niej celowo.

"Złotą strzałę", bo tak w środowisku nazywa się przedawkowanie samobójcze, zaaplikował sobie Janusz W. będąc w pokoju nieporęckiego hotelu "Mazowsze". Ten przynajmniej zostawił list i nie było żadnych wątpliwości co do przyczyn zejścia. Czasami są jednak ludzie, którzy usiłują całą sprawę zatuszować, zaciemnić tak, by nikt nie zwrócił uwagi na pozostałych żyjących jeszcze narkomanów.

Bodajże w maju 1981 r., w Warszawie, wezwano pogotowie na ulicę Wyki 9. Na ławce leżał człowiek. Lekarz stwierdził zgon z powodu nadużycia narkotyków. Milicja zainteresowała się tą sprawą. I wtedy okazało się, że nieboszczyk miał plamy opadowe zupełnie z innej strony, niż leżał, a pogotowie wezwano w dwie godziny po jego śmierci.

Idąc szlakiem tych poszlak ekipa śledcza ustaliła, iż w domu przy ul. Wyki mieściła się melina narkomanów, w której jeden z klientów dał sobie za dużo. Leżał czas dłuższy na podłodze w przedpokoju. Wreszcie koledzy zorientowali się, że coś z nim jest nie w porządku. Żeby uniknąć kłopotów, szybko wynieśli ciało przed dom i położyli na ławce; dopiero wtedy zatelefonowali po pogotowie. Być może rzeczywiście myśleli, tak jak mi tłumaczyli, że ten człowiek jeszcze żył a tylko się zatruł. Zmarły miał ponad 32 lata i pochodził ze starych, dawnych hippisów. Wtajemniczeni tłumaczyli potem, że należał do gwardii, która przez lata brała różne gówna i dopiero wynalazek Mirosława W. dał jej pełnię szczęścia. Wpadł więc w kompot - jak w sidła i nie trzeba było długo czekać, aż jego strudzony organizm odmówi posłuszeństwa...

Rozdział ten moglibyśmy zatytułować: o wyższości kompotu nad makiwarą, co jest dla narkomanów rzeczą absolutnie pewną. Twierdzą bowiem, że jedynie kompot może dać wspomnianego uprzednio kopa. A kop, zdaniem ludzi doświadczonych, to "coś niesamowitego, orgazm od stóp do głów po prostu".

Oczywiście wszyscy wiedzą, że kopa można nie przeżyć. Spójrzmy jednak na kolejny problem, a mianowicie relację między uzależnieniem fizycznym a psychicznym. Psychiczne bywa groźniejsze od fizycznego.

Fachowcy zajmujący się problemem resocjalizacji uważają, że uzależnienia fizyczne, abstrahując od rodzaju środka, są łatwiej uleczalne. Można fizyczne uzależnienia zlikwidować - oczywiście przy pomocy lekarza. Psychiczne uzależnienie wymaga znacznie trudniejszej terapii.

Między innymi dlatego medycyna jest dla kuracji niechętna, oj, niechętna. Jeden z narkomanów, z którym rozmawiałem, przysięgał, że lekarz pogotowia wezwany kiedyś do niego, kiedy znaleziono go leżącego na ławce przed Pałacem Kultury i Nauki, odezwał się doń takimi słowami:

- Wie pan, ja bym takim ludziom jak pan w ogóle nie pomagał. Po prostu nie rozumiem, jak człowiek zdrowy może sam siebie wpędzać w takie dno! Pana nie powinno się leczyć, pana powinno się izolować!

Zresztą nie bardzo jest gdzie leczyć. W stolicy łóżek szpitalnych dla narkomanów jest zaledwie 10 (na oddziale detoksykacyjnym szpitala przy ul. Nowowiejskiej). Samo leczenie farmakologiczne nie jest specjalnie skomplikowane. Jedynym specyficznym medykamentem jest nalorfina, w budowie zbliżona do morfiny, znosząca jej działanie w ostrym zatruciu i w konsekwencji ratująca przed śmiercią. Potem podaje się różne witaminy i kroplówki, bo organizmy ćpaczy są wyssane z soków żywotnych a na dodatek niechętnie je przyjmują.

Doktor Marek Staniaszek, szef oddziału detoksykacyjnego powiada, że istnieją dwie metody odzwyczajania: dawki zejściowe, czyli coraz mnejsze, albo dawanie innych leków - przeciwbólowych, uspokajających, nasennych. Przy tym wszystkim trzeba maksymalnie łagodzić objawy abstynencji, które bywają tak silne, że niektórzy ludzie nie wytrzymują tych 6 tygodni, które powinni przebywać przy ulicy Nowowiejskiej i uciekają. W szpitalu głód jest najstraszniejszy.

Feliks G., chłopak, który już nie bierze narkotyków od paru lat, opowiadał mi kiedyś o takich mękach:

- Myślałem, że oszaleję, wszystko mnie bolało, stawy to miałem jak stuletnia reumatyczka. W głowie szumiało, nie mogłem zrobić kroku, bo brały mnie torsje, trzęsły dreszcze, wzrok mi mętniał i bałem się sfajdać w dżinsy. Głód, taki dłuższy, to po prostu rozluźnienie funkcji organizmu. Wyłazi z człowieka - jak pasta z tubki. I to jest dziwne, bo kiedy się dłużej bierze, czasami nie można nic zrobić. Żołądek bywa tak zniszczony, chory, iż niektórzy ludzie mówią, że za każdym razem mają porody. A przy głodzie bywa na odwrót. I ta ssawa, że musi wziąć.

Ci, których tak ssie, trafiają do doktora Staniaszka, a on ratuje jak może. Daje witaminy i kroplówki, z którymi są największe kłopoty, bo siostrzyczki nie mają ich gdzie podłączyć. Żyły od podrażnień bakteryjnych, mechanicznych i chemicznych - zwężają się, wapnieją i stają się niewidoczne. Mówi się, że zanikają. Siostry się już przyzwyczaiły, że lepiej dać wtedy narkomanowi igłę i on sam trafi. Bo tylko on jest ekspertem od własnych żył.

Przez lata praktyki doktor Staniaszek stał się znawcą problemu i to nie tylko od strony medycznej ale i społecznej. Etyka lekarska, o której poprzednio pisałem tu już jest dla dr. Staniaszka jasna: trzeba - mówi - udzielać rad na temat bezpiecznego ćpania, bo mniej doświadczeni nałogowcy, z głupoty lub niewiedzy, łatwo mogą się przejechać na tamten świat.

Zdaniem doktora (i nie tylko jego) dramat radykalnie rozwiązałby tylko zakaz produkcji maku Zakaz całkowity. Bez wyjątków.

Bo gdyby na przykład dać monopol PGR-om. to czy narkomani zawahaliby się kraść susz z pegeerowskiego pola, tylko dlatego, że jest ono pegeerowskie? Albo czy pegeerowski stróż lepiej niż chłop upilnuje?

I mówiąc tak doktor ma rację,.

W dawnych, dobrych czasach, kiedy to w sklepach były sterty butelek z gorzałą, ktoś, kto chciał być dłużej "na bani", utrwalał stan zapicia piwem. Dla narkomanów, którzy sporo ćpają, istnieje kilka rodzajów utrwalaczy, dla tych zaś, którzy postanowili zerwać z nałogiem, istnieje tylko jeden - to znaczy ośrodek resocjalizacyjny. Bez tego utrwalacza jakiekolwiek odtruwanie szpitalne jest zabiegiem próżnym, nieskutecznym.

W Polsce istnieją praktycznie dwa miejsca, w które powinien trafić każdy, kto nie może oderwać się od kompotu. To Głosków i Garwolin.

Dziedziccm dóbr głoskowskich był niejaki Franciszek Paniewski, człowiek, który dobrze zapisał się w pamięci bliskich, bowiem ci ufundowali mu kamień pamiątkowy. Ten, który rył napis nie odznaczał się specjalnym talentem, gdyż spartolił litery i naruszył strukturę bryły, która po latach kruszeje.

Dziś możemy się tylko dowiedzieć, że pan Głoskowski odszedł 22 lutego. Kiedy jeszcze żył, z pewnością nie przypuszczał, iż epitafium kamienne przeniesione zostanie przez młodzież z terenów ogrodowych w pobliże domu, zaś w samym majątku mieszkać będą ludzie, którzy długo robili w swoim życiu wszystko, by przedwcześnie rozstać się z. życiem.

Głosków jest też mekką dziennikarzy.

- Nie ma tygodnia, żeby ktoś z was nie przyjechał - mówi mi jeden z pensjonariuszy - my oczywiście wiemy, że dla dobra ruchu trzeba się do reporterów uśmiechać, ale to wszystko utrudnia leczenie.

A później opowiada, jak to kiedyś przyjechała ekipa telewizyjna.

- Niektórzy prosili o niefotografowanie twarzy, a tamci i tak nie zważali na to, no i twarze wyszły na ekranie. Czasami myślę, że jesteśmy jak małpy w klatce. Bez żadnych praw.

Rzeczywiście. Pensjonariusze Głoskowa są jakby małpami w ZOO, przynajmniej na początku, kiedy temat został po latach odblokowany przez cenzurę. Przyciąga masowo ludzi pióra i kamery. Temat jest też ciekawy i przez to, że są w nim kontrowersje. Na przykład różni specjaliści - szefowie różnych placówek antynarkotycznych, mają własne metody walki z nałogiem i własne metody leczenia. Stąd też często są skłóceni miedzy sobą.

W Monarze, bo i tak zwą głoskowską placówkę, istnieją dwie zasady:

- Każdy, kto podczas leczenia się zaćpa, musi odejść - mówi magister Marek Kotański. - A tak w ogóle to podstawą terapii jest znalezienie celu w życiu. Więc im po prostu proponuję tu szarą codzienność jako cel. Jeśli to zaakceptują - mają szansę...

Wielu więc akceptuje i siedzi w Głoskowie przez półtora roku a i potem wraca do Głoskowa co jakiś czas, jak do domu. Właśnie od tych powracających ludzi można usłyszeć całą prawdę o strasznej narkomańskiej doli. Tę prawdę, której nie dowiemy się ani od rodziców, ani milicji, lekarzy czy nawet ćpaczy.

Jeśli wywrze się na głoskowianach dobre wrażenie, okaże pewien takt, z czasem będą skłonili do opowiedzenia "strasznych historii swego życia", jak to z przekąsem nazywa magister Marek. Wtedy usiądą w ogrodzie przy stołach i zaczną opowiadać o rzeczach i ludziach w taki sposób, że można posądzić ich o cynizm, ale to będzie tylko gorzka, rozpaczliwa prawda. Prawda być powinna na plakatach celem ostrzeżenia innych.

Kiedy słuchałem ich opowieści czasem miałem ochotę dać niejednemu z nich w mordę za to, że tyle złego zrobił swym bliskim. Ale po chwili łapałem się na myśli, że oni sami padli ofiarą. I skłonny byłem dać rozgrzeszenie nawet temu chłopakowi, który opowiadał tak oto:

- Ożeniłem się kiedyś. Mam żonę. Ona jest w Garwolinie... ćpałem przez osiem lat, a w ciągu byłem przez cztery... i ja ją wciągnąłem, mam wyrzuty sumienia... ona nie była taka wpieprzona, jak ja... i tego... i jakoś sobie radziła, a potem posprzedawała wszystko, radio, magnetofon sprzedała... ona została sama w domu... nie chciała do Głoskowa... teraz ja nie chcę jej tutaj.

Potem mówi coś o leczeniu, o odwyku i wraca znów do spraw rodzinnych, co jest rzadkie, bo o nich byli ćpacze nie mówią zbyt chętnie:

- Wielu ma w domu przerąbane, do niektórych przyjeżdżają rodziny, ale nie do wszystkich. Przerąbane mają... ja z domem nie chcę utrzymywać żadnych kontaktów... kiedy rodziny widzą, że coś się zmienia, to jakby... wracają... matka zawsze wierzyła we mnie, ojciec nie... powiedział, że ze mnie nic nie będzie... Jak to - nic nie będzie? Teraz to ja sam w siebie wierzę. Po dwóch miesiącach leczenia pękłbym na bank... teraz już nie!

A potem inne wypowiedzi układają się w cale ciągi:

- No, taka była moda, a wszyscy naokoło brali to i ja zacząłem. Na początku to człowiek jest szczęśliwy, cały świat kocha, to euforia. Zwierzęce szczęście z niczego. To trwa krótko, a potem, wiadomo...

- Ja nie wiem, dlaczego ćpałem. Zacząłem brać i zaczęło mi się to podobać.

- Tak wyszło, zacząłem w podstawowej szkole, w 8 klasie, sporadycznie. Nikt tego nie wiązał z ćpaniem, ojciec przychodził, pompka leżała na stole, brał do ręki, nic nie mówił...

- Kiedy mnie wykopsali z liceum, to wychowawca powiedział, że wie, że ja biorę, wie nawet z kim... to już tam po prostu domyślali się nauczyciele, ale długo nic nie mówili, bo w końcu nie wiedzieli, jak podejść do tego, co z tym zrobić, psia krew, a myśmy w kiblu na parapecie...

- Człowieka, jak bierze to uważają za lepszego. W szkole poważają, to dobrze było brać... No i tak wszedłem głębiej, nie było się jak cofać...

Ci ludzie, często kilkunastoletnie dzieciaki, opowiadają każdy szczegół z wiernego życia stosując przy tym często nomenklaturę niemal naukową, posługując się terminami z nauki psychologii. To efekty zajęć terapeutycznych, na których następuje "oczyszczanie" własnego wnętrza wobec szerokiego gremium. Wielu twierdzi, że to pomaga, pozwała pozbyć się strachu.

- Ja sam brałem z obawy przed upadkiem. Kiedy myślałem, czym się to skończy, miałem taki stan, że pot zlewał mnie od góry do dołu. Wcale nie chciałem umierać, a wiedziałem, że to musi nastąpić i to prędzej... No to brałem, bo czułem się wtedy lepiej i nie miałem już złych myśli...

Siedzą w ogrodzie Monaru i wydaje się, że są zadowoleni. Z dumą pokazują ręce, na których widać żyły.

- One mi wracają, wychodzą na wierzch. Jeden z lekarzy powiedział kiedyś, że nawet te niedrożne, mogą się uczynnić. Ja w to wierzę.

Mieszkają w ośrodku, pracują na polach i stają się znów ludźmi. Niektórzy z nich cierpią na indyferentyzm uczuciowy, innych nie interesują kobiety i wielkim sukcesem jest moment, kiedy na koleżankę spojrzą z pożądaniem. Monar nie jest przeciwny układom damsko-męskim. Jeśli ktoś chce z kimś być naprawdę, to może nawet na stałe razem zamieszkać. W ten sposób skojarzyły się tu już nawet małżeństwa. Obecność kogoś naprawdę bliskiego jest w ćpaniu niepotrzebna, przy leczeniu - to wspaniała rzecz.

W ośrodku są też dzieci. To zupełnie odrębna karta. Niektórzy fachowcy od resocjalizacji są przeciwni takim metodom, ale dziecko - wg mgr. Kotańskiego - pozwala byłym narkomanom wrócić do równowagi, zaś oni dają swoim dzieciom to, czego nikt inny nie da - ciepło.

Doktor Marek Staniaszek z warszawskiego szpitala twierdzi, że w samej tylko stolicy jest już ponad setka dzieciaków, których rodzice ćpają. I biegają te małe ludziki po mieszkaniach pomiędzy śniętymi dorosłymi i bawią się w sposób, od którego włosy podnoszą się na głowach.

W kwietniu, do budynku ul. Sozopolskiej na Stegnach weszli milicjanci; był też wezwany lekarz. Jedyną trzeźwą osobą wśród lokatorów okazał się pięcioletni szkrab, który siedział na dywanie i kłuł sobie ręce strzykawką.

- Rany Boskie, co ty robisz? - zawołała od progu sąsiadka. 

Dzieciak popatrzył i grzecznie odpowiedział:

- Mierzę temperaturę; tatuś i mamusia tak robią.

Ten chłopaczek miał szczęście, bo nikt mu krzywdy nie zrobił, a niestety, z takimi rodzicami różnie bywa. W prokuraturze Warszawa-Śródmieście znajduje się aktualnie sprawa 23-letniej narkomanki, która dawała swoim 2- i 4-letnim dzieciom poćpać, żeby jej nie przeszkadzały.

Ten sam doktor Staniaszek uważa, że nawet jeśli nikt takich dzieci nie katuje, to i tak wyrządza się im kolosalną krzywdę, bowiem są one nadpobudliwe, bywają wyczerpane psychicznie, źle się rozwijają i nie mogą nawiązać właściwych kontaktów z rówieśnikami.

Może więc dla niektórych z nich pobyt w Monarze będzie pewnego rodzaju zadośćuczynieniem? W każdym razie szkodą nie jest, bo w Monarze się nie ćpa.

Metoda magistra Kotańskiego jest wielce brutalna. Pierwszego roku (1979) wywalił stąd 25 osób. W tym roku poszło już parę, ale znacznie mniej; jeden za to, że wypił piwo, to znaczy złamał regułę abstynencji.

Magistrowi zarzuca się twarde metody, apodyktyczność, łamanie charakterów; twierdzi się, że Głosków jest dla określonego typu pacjentów, tych najmocniejszych. I to prawda.

Ludzie z branży wiedzą, że każde skupisko, czy to byłych czy obecnych narkomanów, jest akademią wiedzy ćpalnej. Mniej douczony nabiera tu takiej praktycznej wiedzy, o jakiej się absolwentom uczelni nie śniło. Każdy doświadczony ćpun zna składniki leków na pamięć, wie co i jak dawkować, co dodawać, jak mieszać, by mieć lepszy efekt. O tym mówi się po kątach, wspomina dawne czasy. To ciągnie, bo wraz, z rozmowami na pamięć przywoływane są wspomnienia wspaniałych stanów euforycznych. I tak, jak w życiu, zapomina się o chwilach gorszych, nieprzyjemnych, o ssawach, o bólach, o upodleniu się. I wtedy właśnie pojawia się pokusa ponownego zaćpania. Wtedy to zjawiają się mistrzowie wiedzy ćpalnej, którzy z niczego potrafią wyczarować środek i dać ci go tak, że jesteś dobry. Dlatego też ośrodki resocjalizacyjne bywają miejscem niebezpiecznym. Jeden narkoman może za sobą pociągnąć wielu.

Tak nieraz było i w Głoskowie. Magister Marek wypieprza więc od razu, bez żadnych, zahamowań.

W tym jest metoda. Wielu ludzi ma jednak odczucie krzywdy; nawet lekarze. Budzi się żal, że biednym ćpaczom nie dano jeszcze jednej szansy. Kotański jest jednak nieubłagany, stojąc na stanowisku, że wyleczonych są dziesiątki, a ćpunów dziesiątki tysięcy.

Kto wie, czy nie ma racji, jeśli się zważy na liczne przykłady polskie i zagraniczne. W Zagórzu, takim malutkim ośrodku pod Warszawą, gdzie mniej więcej 12 osób pracuje w brygadzie technicznej (co jest ponoć niezłą terapią) była dziewczyna, która później przeniosła się do Głoskowa. Jej koledzy mówią, że przedtem jednak zdążyła zaćpać i to przez 5 dni, nim ktokolwiek zdołał się zorientować. W Głoskowie już nie bierze.

- Dzięki moim metodom mam sto procent wyleczonych - chwali się Kotański, a konkurencja wyje ze śmiechu i struga na palcach.

Obie strony mają rację, bowiem z Głoskowa wychodzą ludzie, którzy nie ćpają, ale są oni tylko procentem tych, którzy byli tu, a zostali wyrzuceni.

- I właśnie tym, którzy chcą się leczyć i mają wolę trzeba pomóc - mówi magister Marek - dla nich warto pracować, a reszta może tylko sama dojrzeć do leczenia. W przeciwnym razie będzie ono nieskuteczne. Taka jest prawda.

Przykłady, choćby z Zagórza, wydają się potwierdzać rację magistra Kotańskiego. Głoskowscy ludzie też uważają, że ta metoda jest najlepsza.

- W Garwolinie - mówi jeden z nich - trochę pracują, leżą w kojach, słuchają muzyki... Po dwóch miesiącach chciałem stamtąd wyjeżdżać, chciałem ćpać.

- Tym, co terapeutyzują, wydaje się, że to wszystko jest uspokajające. A człowieka szlag trafia, leży i wspomina, jak to było dobrze. Ale najpierw wspomina, że to wszystko było straszne chujostwo; a potem sam siebie jednak przekonuje, że było jednak dobrze; właściwie można znów ćpać... no, po cholerę tu siedzieć... dochodzi do wniosku, że te ćpanie dało mu jednak coś i znów wychodzi ćpać.

- To jest mniej więcej na tej zasadzie, że tam człowiek siedzi i nie ma czym żyć, kurczę; jedno, czym tam żyje, to ćpanie... tam nie ma w zasadzie w co się angażować, tam nie ma jakiejś idei.. Tu w Monarze jest inaczej, człowiek od pewnego momentu, jeśli załapie, to kurcze, żyje tym Monarem przez jakiś czas., to jest dla niego jedyna rzecz.

Kilku ludzi, którzy znają i ogród i pana Marka i Garwolin uważa, że oba są potrzebne, ale:

- Każdy jest dla kogo innego. Czy pan myśli, że wśród tysięcy narkomanów wszyscy są jednakowi? - pyta dziewczyna, która po trzech latach ćpania wyleczyła się i zrobiła w tym roku maturę. - Każdy jest inny i to powinno się brać pod uwagę, kiedy kogoś wysyłają na odwyk. Są dziewczyny delikatne i są twarde baby, a każdą łatwo jest skrzywdzić...

- Można komuś nawet parę razy dać zaćpać podczas leczenia, jeśli ma to mu pomóc - twierdzi jej chłopak, byleby tylko w końcu od tego brania odszedł. A kiedy, tak jak w Monarze, wyrzuca się za drzwi, to słabsi się załamują i wracają do brania. Dlatego oprócz Monaru powinny być różne inne ośrodki. Może stopniowo, od lżejszego rygoru można by przechodzić do surowszego - w taki Monar na przykład?

- Przecież człowiek jak wpada w nałóg, to przeważnie robi to z jakiegoś powodu, jakieś przyczyny go załamują. Głupotą jest więc żądanie, by był twardy, podczas gdy on się już raz złamał. On po prostu jest miękki i miękkiemu trzeba pomóc. A taki, to zawsze, nawet po paru miesiącach leczenia zaćpa.

Ale magister Kotański kiedy słyszy takie opinie, nie zmienia swego zdania: na miękkich nie ma dziś czasu ani miejsca. Trzeba wybierać tego, komu można lepiej, skuteczniej pomóc. Może kiedyś, gdy ośrodków będzie więcej...

Idee fixe magistra Marka to walka z narkomanią. Są tacy, którzy się z tego śmieją i nic nie robią. Kotański przynajmniej próbuje. Rzucił hasło zorganizowania młodzieżowego ruchu Monar, który by uświadamiał, zapobiegał i tak dalej i dalej. Robić to mają odpowiednio wyszkoleni rówieśnicy tych, którzy ćpają. Bo właśnie im młodzież może najłatwiej uwierzyć.

- To jedyny sposób profilaktycznego działania - potwierdzają entuzjaści.

- To będzie akademia wiedzy ćpalnej - twierdza przeciwnicy.

A jeden z milicjantów ze specjalnej brygady powiedział mi niedawno:

- Jeśli choć jeden z tych młodzieżowców zaćpa, nauczy się brać, to ja Kotańskiemu sprawę wytoczę.

Póki co powstało Towarzystwo do Walki z Narkomanią. Wkrótce zacznie działać na szerszą skalę; jakie będą efekty?

Obie strony, choć nie zgadzają się co do metod leczenia uzależnionych, stoją na wspólnym stanowisku odnośnie maku. Trzeba wprowadzić zakaz jego uprawiania!

Jak zwykle impulsywny magister Kotański uważa, że:

- w tym roku powinna być spalona słoma makowa, w przyszłym powinno się zaprzestać siania maku. Albo kontraktacja albo ewentualnie monopol, może być taki, jak tytoniowy. Zakup kontrolowany dokładnie, co jest możliwe, bo zakontraktowane są pola. A więc monopol makowy.

Trzeba spowodować wreszcie tę decyzję, bez względu na to, czy społeczeństwo się zgadza, czy nie - podchwytuje jeden z wychowanków Głoskowa. - I trzeba potem tę decyzję egzekwować Bo już do tego dochodzi, że wieśniacy sprzedają worek suszu za 2-3 tysiące. Oni legalnie na tym zarabiają, sieją mak a za susz mają więcej niż za ziarno. A kiedyś worek kosztował sto, nawet pięćdziesiąt, ewentualnie jak się szło do kogoś można było wyłuskać mak i za darmo... jeszcze baba była wdzięczna, że jej się te śmiecie wyniosło...

- Z ambony powinno być głoszone, że sprzedawanie suszu to jest grzech śmiertelny - kontynuuje Kotański - i to Kościół powinien potraktować jako sprawę pierwszoplanową. Trzeba też wprowadzić karę 25 lat więzienia, w trybie przyspieszonym za handel suszem i środkami. Wybudować baraki, powsadzać do nich tych skurwysynów handlarzy i pokazać to parę razy w telewizji, jak oni przymusowo pracują w pocie czoła. We Francji w ogóle nie sieje się maku, w Szwecji też; dziesięć lat w tych krajach trwała walka o zakaz hodowli aż wreszcie ją przeforsowano.

* * *

Póki co, jeśli chodzi o tę walkę w Polsce niewiele się dzieje. W sierpniu 1981 roku program rządowy walki z nałogiem i jego skutkami, był w powijakach, coraz więcej osób ćpało, profity z wyrobu i handlu były coraz większe, kryzys zachęcał do brania a wielu specjalistów do walki z nałogiem było skłóconych.

Czyżby rację miał nasz gitarzysta basowy, kiedy mówił po powrocie z dolarowych zagranic do kraju, ze u nas jest dobrobyt, bo dobrobyt to ćpanie.