ALAN UNTERMAN

ENCYKLOPEDIA TRADYCJI i LEGEND ŻYDOWSKICH

1998

(...)

Bnej Israel - mówiący językiem marati indyjscy Hebrajczycy z okolic Bombaju. Bnej Israel nie używają określenia "Żyd", ponieważ po hebrajsku oznacza ono mieszkańca królestwa Judei, podczas gdy Bnej Israel utrzymują, że wywodzą się z Dziesięciu Zaginionych Plemion z królestwa Izrael. Według innej wersji przodkowie Bnej Israel opuścili Palestynę w II w. p.n.e. Z katastrofy statku u zachodnich wybrzeży Indii uratowało się siedem par. Z czasem Bnej Israel zapomnieli swej religii, lecz zachowali pewną wiedzę o szabacie i innych świętach, znajomość przepisów dotyczących pożywienia, obrzezania oraz modlitwę Szma. Powtarzali Szma przy każdej okazji, aż rozpoznał ją przypadkowy gość, Żyd, który pomógł im nawiązać kontakt z szerszą społecznością żydowską. Wśród swych sąsiadów Hindusów znani byli jako "sobotni olejarze", ponieważ zarabiali na życie tłoczeniem oliwy, lecz nie pracowali w soboty. Bnej Israel dzielą się na dwie grupy: "białych", którzy pochodzą bezpośrednio od pierwotnych osadników, oraz "czarnych", potomków Bnej Israel z mieszanych małżeństw z tubylcami. W przeszłości "biali" i "czarni" Bnej Israel nie zawierali między sobą związków małżeńskich ani nawet nie jadali razem. Dziś, choć mają wspólne synagogi, "czarni" nadal odgrywają podrzędną rolę. Co ciekawe, ciemny kolor skóry spotyka się w obu grupach. Odrodzenie religijne Bnej Israel nastąpiło po przybyciu Dawida Rahabi, Żyda z Koczinu. Chcąc sprawdzić, czy Bnej Israel są naprawdę Żydami, dał kobietom z tej gminy różne gatunki ryb, prosząc o przyrządzenie z nich posiłku. Wybierając tylko ryby koszerne kobiety przekonały go o żydowskim rodowodzie grupy. Pierwszą synagogę Bnej Israel zbudowano w Bombaju w 1796. Wprawdzie brakowało im kapłanów, lecz dla celów obrzędowych korzystali z pomocy kapłanów bagdadzkich Żydów z Bombaju. Wielu członków Bnej Israel wyemigrowało do Izraela, gdzie naczelny rabinat podawał w wątpliwość ich żydowski status.

chińscy Żydzi - brak jednoznacznych dowodów określających datę przybycia pierwszych Żydów do Chin. Legendy wiążą pojawienie się żydostwa chińskiego z Dziesięcioma Zaginionymi Plemionami lub z wygnańcami uciekającymi po zburzeniu Drugiej Świątyni w I w. n.e. W IX w. perscy Żydzi handlujący jedwabiem założyli swoje placówki w Chinach, a o spotkaniu z nimi wspominają w swych sprawozdaniach niektórzy podróżnicy. Znani byli jako ci, którzy "usuwają ścięgno z uda zwierząt przed ich spożyciem", w czym znalazła odbicie jedna z żydowskich reguł odżywiania. Bliższe naszym czasom informacje o życiu Żydów w Chinach pochodzą od misjonarzy jezuickich. W XVII w. pewnego jezuitę odwiedził żydowski mandaryn, który wziął obraz Marii z Dzieciątkiem Jezus za Rebekę i Jakuba. Głównym skupiskiem Żydów był wówczas Kajfeng, stolica prowincji Honan w środkowych Chinach. Tamtejsza duża synagoga miała wyryty w kamieniu napis z datą 1163. Żydzi chińscy przyswoili już sobie kulturę otoczenia i nie można ich było odróżnić od rodowitych Chińczyków. Gdy po raz pierwszy natknęli się na Żydów portugalskich, nie mogli uwierzyć, że ci biali cudzoziemcy w ogóle są Żydami. W księdze zmarłych z Kajfengu (XV-XVII w.) można prześledzić, jak z czasem imiona hebrajskie ustępowały miejsca chińskim. Żydzi chińscy zachowali zaledwie rudymentarną znajomość hebrajskiego, nie znali wielu rytuałów i uprawiali starodawny kult na modłę chińską w przekonaniu, że jest to jedynie sposób okazywania czci zmarłym. Przechowywali zwoje Tory w schowku zwanym Święte Świętych, nad którym wyryte było Szma, a czytanie Tory odbywało się z krzesła z hebrajskimi inskrypcjami. Przed wejściem do synagogi zdejmowali obuwie, zwyczaj spotykany również w niektórych gminach sefardyjskich, a czytający Torę zakrywał twarz zasłoną, tak jak zgodnie z przekazem biblijnym czynił to Mojżesz (Wj 34, 33). Ich liturgia przypominała swoją formą obrządki żydostwa perskiego z pewnymi elementami zaczerpniętymi z modlitewnika jemeńskiego.

Chuetas - marrani żyjący na Balearach, wywodzący się z nawracanych w XIV i XV w. siłą na chrześcijaństwo Żydów, którzy woleli chrzest niż śmierć. Słowem "chueta", oznaczającym "świnię" lub "zjadacza świń", określano pogardliwie przechrztów, być może również z powodu ostentacyjnego spożywania przez nich wieprzowiny na dowód, że nie są Żydami. W XVI i XVII w. pewną liczbę marranów z Majorki skazano na śmierć za judaizowanie, a ich majątki skonfiskowano. Początkowo nie mieli prawa wstępowania do armii, do cechów, duchowieństwa oraz zajmowania stanowisk publicznych. Ograniczenia te zniesiono dopiero po 1782. Mimo że Chuetas są teraz pobożnymi katolikami z własnym kościołem w budynku byłej synagogi, dla innych chrześcijan pozostają pariasami, żyjącymi i nawet grzebanymi osobno. Podejmowano rozliczne starania, by osiedlić ich w państwie Izrael, lecz zakończyły się one niepowodzeniem i Chuetas powrócili na Majorkę.

Donme (tur., "nawrócony") - sekta Żydów nawróconych na islam, mieszkających do 1924 głównie w Salonikach, którzy zachowali żydowskie obrzędy i nie zawierali małżeństw z muzułmanami. Do powstania Donme doszło po przejściu Sabataja Cwi i niektórych jego stronników na islam w 1666. Przyjęli wówczas imiona tureckie, zachowując potajemnie żydowskie na prywatny użytek. Z czasem zapomnieli hebrajskiego i nawet ladino, którym się porozumiewali między sobą, został wyparty przez turecki. Wielu Donme zasymilowało się całkowicie w społeczeństwie tureckim, a w pewnym okresie wszyscy golarze w Salonikach wywodzili się z tej sekty. Wprawdzie tureccy muzułmanie odnosili się do tych neofitów podejrzliwie, lecz podobno wielu nowatorów spod znaku młodoturków, łącznie z Kemalem Ataturkiem, pochodziło z Donme. Członkowie sekty zachowali mistyczne wierzenia mesjańskie nawiązujące do Sabataja Cwi, a Zohar cenili ponad wszystkie inne dzieła żydowskie. Trzy podgrupy Donme prawie nie utrzymywały ze sobą kontaktów, członkowie każdej hołubili bowiem wiarę, że boskie wcielenie, jakim był Sabataj Cwi, przybrało po jego śmierci postać właśnie ich przywódcy. Kobiety jednej z tych grup schodziły w każdy szabat nad brzeg morza, by oczekiwać przybycia swego mistrza Jakuba Querido mimo wiadomości o jego śmierci w drodze powrotnej z pielgrzymki do Mekki. Ich żydowscy współwyznawcy podejrzewali tych kryptoŻydów o kazirodztwo i praktyki antynomiańskie [amoralistyczne], skoro wierzyli oni, że obowiązuje ich nowa, mesjańska Tora. Wyglądało na to, że podczas uroczystości "wygaszania świateł" 22 dnia miesiąca adar dochodziło do cudzołożnych występków w ramach rytualnej zamiany żon. Ponieważ dziecko zrodzone z małżeństwa kazirodczego lub z takich orgiastycznych kontaktów musi być uznane za mamzera, rabini tureccy odmawiali przyjęcia Donme z powrotem na łono judaizmu.

Dziesięć Zaginionych Plemion - po oderwaniu się od Judei pod wodzą Jeroboama w celu utworzenia północnego królestwa Izraela plemiona Rubena, Symeona, Issachara, Zebulona, Dana, Naftalego, Gada, Aszera, Efraima i Manassesa zostały uprowadzone (2 Krl 17, 6; 18, 11) w niewolę przez Asyryjczyków w 722 r. p.n.e. Podobno pozostają nadal w kraju swego wygnania albo zachowując swój judaizm w stanie nienaruszonym, albo też żyjąc z pozoru jak nie-Żydzi. Niektórzy mieszkają za rzeką Sambation, której Żydzi nie mogą przekroczyć. Na przestrzeni wieków niejednokrotnie pojawiali się osobnicy podający się za potomków jednego z Dziesięciu Zaginionych Plemion, a podróżników odwiedzających Etiopię, Arabię i Persję dochodziły słuchy o niezawisłym królestwie żydowskim położonym na niedostępnych obszarach za górami lub pustyniami. Na ślady Dziesięciu Zaginionych Plemion natrafiono ponoć wśród Hindusów wyższych kast w Indiach i kapłanów szinto z Japonii, których praktyki mają wskazywać na ich biblijny rodowód. Panowanie pierwszego japońskiego króla sięga roku 730 p.n.e., czyli przypada na okres niewoli, japońscy Izraelici mieliby zaś dotrzeć do swej nowej siedziby na tratwach. Żydowscy Karaimi z Krymu przypisują sobie pochodzenie od owych plemion, tak jak i niektórzy Duńczycy, którzy nazwę swego kraju wywodzą od plemienia Dan. Na zbliżonej zasadzie Izraelici brytyjscy w słowie "British" dostrzegli dwa wyrazy hebrajskie "brit isz", oznaczające "przymierze człowieka". Analogicznie Kamień Scone [kamień koronacyjny królów szkockich, obecnie znajdujący się w Opactwie Westminsterskim] miał jakoby służyć Jakubowi za podgłówek podczas snu o sięgającej nieba drabinie (Rdz 28), a do Anglii przeniesiony został przez izraelskich wygnańców. Podróżnicy odkrywający Indian południowoamerykańskich twierdzili, że należą oni do Dziesięciu Zaginionych Plemion i zachowali żydowskie obyczaje, takie jak lewirat i rozdzieranie odzieży w żałobie. To samo twierdzono o Kurdach, Aborygenach australijskich, Indianach północnoamerykańskich, Meksykanach, Masajach z Kenii oraz mieszkańcach Afganistanu, Chin, Buchary, Kaukazu, Birmy i Gruzji. Po nastaniu Mesjasza zagubione plemiona powrócą do Ziemi Świętej, by ponownie zjednoczyć się ze swymi współbraćmi.

Eldad ha-Dani (IX w.) - tajemnicza postać podająca się za przybysza z niezawisłego państwa żydowskiego w Afryce, gdzie osiadły niektóre z Dziesięciu Zaginionych Plemion. W czasie podróży do skupisk żydowskich w Babilonii, Północnej Afryce i Hiszpanii Eldada spotkało wiele przygód, łącznie z ucieczką przed szczepem afrykańskich kanibali, którzy zjadłszy jego towarzyszy, nie połakomili się już na jego wątłą i wychudzoną osobę. Zabrano go jako więźnia do Chin, skąd został w końcu wykupiony, a przy okazji przewędrował tereny, na których żyli i rządzili się inni członkowie Dziesięciu Zaginionych Plemion. Jego własne plemię Dan zamieszkiwało ponoć Etiopię, a za sąsiadów, po drugiej stronie rzeki Sambation, miało lewitów. Plemię Lewi żyło w pokoju w krainie pozbawionej złodziei, gdzie nie trzeba było zamykać drzwi. Opływająca ich kraj rzeka przez sześć dni w tygodniu toczyła spienione wody, niosąc zwały skał i piasku, uspokajając się tylko w szabat, kiedy spowijały ją kłęby dymu i ognia. Ponieważ Żydzi nie mogli jej przekroczyć nie profanując szabatu, ludzie z dwóch plemion porozumiewali się ze sobą stojąc na przeciwległych brzegach Sambation i krzycząc do siebie albo wysyłając gołębie pocztowe z listami. Afrykańskie plemiona żydowskie miały swój własny Talmud, napisany po hebrajsku, w którym każda nauka rozpoczynała się od słów: "Tak dowiadujemy się od Jozuego, który z kolei dowiedział się tego od Mojżesza". Eldad przytacza pewne przepisy halachiczne z owego Talmudu, odbiegające od norm obowiązujących w społecznościach żydowskich, które odwiedzał.

Falasze (amhar., "obcy") - czarni "Żydzi" z Etiopii nazywający siebie Beta Israel, "Dom Izraela". Swój niejasny rodowód Falasze wyprowadzają od świty Menelika, syna królowej Saby i króla Salomona, lub Dziesięciu Zaginionych Plemion czy też uciekinierów z Jerozolimy po zniszczeniu Drugiej Świątyni. Twierdzi się również, że wywodzą się z mieszanych małżeństw jemeńskich czy egipskich Żydów z tubylcami lub że w ogóle są judaizantami bez autentycznych korzeni żydowskich. Falasze starej daty nie znają hebrajskiego i mówią po amharsku. Ich religia opiera się na Biblii, lecz bez tradycji rabinicznej. Nadal składają w ofierze baranka pesachowego, lecz nie znają zakazu mieszania potraw mięsnych z mlecznymi. Jak inni Etiopczycy niektórzy Falasze praktykują obrzezanie kobiet. Nadal także zachowują hierarchię nazyrejczyków i kapłanów, którzy nie dziedziczą tytułu, lecz są na to stanowisko wybierani. W ich obrządku i mitologii bardzo ważną rolę odgrywa szabat, anielska królowa niebios. W szabat urządzają uroczysty wspólny posiłek w synagodze. Tego dnia zakazują palenia ognia, stosunków seksualnych, przekraczania rzeki i wszelkiej walki, chyba że w samoobronie. Ich legenda głosi, że gdy Menelik przekraczał w szabat rzekę, jeden z jego stronników, który stał się później założycielem społeczności Falaszów, odmówił kontynuowania podróży, podczas gdy pozostali przeszli w końcu na chrześcijaństwo. Równie ściśle Falasze przestrzegają czystości rytualnej. Kobieta w czasie menstruacji, kobieta w połogu i żałobnicy trzymani są w odosobnieniu. Kontakt z nie-Falaszami także oznaczałby skalanie, Falasze nie przestają więc ze swymi sąsiadami. Chrześcijańscy misjonarze próbowali ich nawracać, z ograniczonym skutkiem, wielu natomiast nawrócono siłą po upadku ich niezawisłego królestwa. W Izraelu niektórzy rabini uznają ich za członków plemienia Dan, podczas gdy inni uważają za gojów.

Karaimi (lub Karaici, hebr. "karaim", "ludzie Pisma") - sekta żydowska założona w Babilonii w VIII w. n.e. przez Anana ben Dawida, który zebrał wokół siebie ugrupowania opozycyjne wobec tradycji rabinicznej, łącznie z resztkami stronnictwa saduceuszy. Początkowo ananici, bo tak ich pierwotnie nazywano, zaakceptowali nauki Anana dotyczące Biblii, wędrówki dusz, uprawiania ascezy polegającej na unikaniu mięsa i wina na znak żałoby po Syjonie, a także zwalczania lekarzy, wyzdrowienie powinno bowiem spoczywać wyłącznie w ręku Boga. Swoich uczniów Anan zachęcał, by samodzielnie analizowali Pismo, zamiast polegać po prostu na jego opinii. Z czasem owe zasady uległy w karaimizmie znacznym modyfikacjom, a późniejsi jego wyznawcy krytykowali niektóre poglądy Anana. Zachowali jednak jego wierne i dosłowne podejście do Biblii, odrzucając autorytet ustnej Tory, a także odznaczali się większą niż Żydzi rabiniczni surowością w stosowaniu prawa biblijnego. Stąd nie wychodzili z domu w szabat, w ich mieszkaniach nie palił się wówczas żaden ogień, zabronione były także w ten dzień stosunki seksualne. Ich teksty polemiczne odnowiły zainteresowanie hebrajszczyzną Biblii i zainicjowały prace masoretów nad jej tekstem. Przeciw wierzeniom i praktykom Karaimów wielokrotnie występował w swych pismach Saadia Gaon. Majmonides przyczynił się do wykorzenienia karaimizmu jako znaczącej siły w Egipcie, lecz ogólnie odnosił się do nich ugodowo, zezwalając nawet na obrzezywanie ich dzieci w szabat. Karaimizm z kolei zapożyczał pewne elementy z judaizmu rabinicznego oraz tworzył własne kodeksy praw. XIX-wieczny Karaita Abraham Firkowicz dowodził, że Karaimi są odrębną od Żydów grupą narodowościową i nie brali udziału w zabiciu Jezusa. Z tej racji doszło do odłączenia się rosyjskich Karaimów w 1863. Także hitlerowcy uznali Karaimów za rasowo odrębnych od Żydów, dzięki czemu uniknęli oni prześladowań. Obecnie pozostało zaledwie kilka tysięcy Karaimów, z tego wielu żyje w Izraelu, gdzie cieszą się religijną autonomią.

marrani (hiszp. "marrano") - hiszpańskie określenie Żydów "nawróconych" na chrześcijaństwo, którzy skrycie dochowywali wierności judaizmowi. Słowo ma wydźwięk pejoratywny, najczęściej oznaczając "świnię", i często używa się go w odniesieniu do wszystkich krypto-Żydów, w szczególności pochodzących z Półwyspu Iberyjskiego. W 1391 doszło do przymusowego nawrócenia hiszpańskich Żydów, lecz większość z nich zachowała potajemnie wiarę swych przodków. Powstrzymywali się od jedzenia wieprzowiny, na Rosz ha-Szana dęli w szofar poza terenami zamieszkanymi oraz obchodzili szabat i Pesach w zaciszu swych domostw. Niektórzy jedli macę przez cały rok, żeby nie zwracać na siebie uwagi w Pesach. Praktykowano nawet obrzezanie, mimo że szło z tym w parze nieustające zagrożenie. Marrani niejednokrotnie padali ofiarą rozruchów wywoływanych przez zawistnych o ich bogactwa chrześcijan. Za czasów inkwizycji, której wprowadzeniu do Hiszpanii bezskutecznie się przeciwstawiali, udziałem marranów stało się także męczeństwo. Wypędzenie Żydów z Półwyspu Iberyjskiego pod koniec XV w. miało w gruncie rzeczy pozbawić marranów wsparcia społeczności żydowskich. Inkwizycja zawzięcie tropiła marranów w razie najlżejszego podejrzenia o judaizowanie, stosując tortury w celu wydobycia zeznań oraz informacji o innych krypto-Żydach. Marrani ratowali się przed wszechwładzą inkwizycji ucieczką do Włoch, Francji, Turcji, Holandii, a później nawet do Ameryki Południowej. Tam powracali do judaizmu przy pierwszej nadarzającej się okazji. Ci, którzy pozostali w Hiszpanii i Portugalii, prowadzili podwójne życie aż po wiek XX, kultywując w szczątkowej postaci obyczaje żydowskie, jak zapalanie świec w piątek wieczorem, poszczenie w Jom Kipur, a nawet zachowując umieszczone na framugach drzwi w starych domach marranów mezuzy. Poza tym nie różnili się niczym od swych katolickich sąsiadów. Po II wojnie światowej wśród marranów portugalskich ponownie odżyło zainteresowanie judaizmem, a część marranów hiszpańskich Chuetas podjęła w 1966 zakończoną niepowodzeniem próbę emigracji z Balearów do Izraela.

męczeństwo (hebr. "kidusz ha-szem", co oznacza "uświęcenie boskiego imienia") - wprawdzie halacha zabrania w normalnych warunkach samobójstwa, lecz Żyd nawet za cenę życia nie może popełnić bałwochwalstwa. W czasach prześladowań religijnych powinien zatem raczej wybrać męczeństwo niż wyrzec się najdrobniejszego szczegółu żydowskiego rytuału. Jak ujmowali to mędrcy, Żyd powinien raczej pójść na śmierć niż zawiązać sznurowadła w inny sposób. Nawet dla uratowania życia nie wolno publicznie zaprzeć się swego żydostwa. Męczennika nazywa się świętą istotą, kadosz, a literatura martyrologiczna stawia go za wzór obok innych, którzy na przestrzeni stuleci oddawali życie za swą wiarę. Przywołuje się tu opowieści o Chanie i jej siedmiu synach, przeprowadzonej przez Rzymian egzekucji dziesięciu rabich w Palestynie w II w. n.e., o gminach, które po odmówieniu błogosławieństwa męczeńskiej śmierci popełniały masowe samobójstwo podczas krucjat, żeby uniknąć przymusowego chrztu, o Żydach z Yorku, którzy woleli spłonąć żywcem niż wpaść w ręce chrześcijańskiego motłochu, oraz współczesną historię Holocaustu. Zresztą wszystkich Żydów, którzy zginęli w wyniku nazistowskich prześladowań, określa się ogólnie mianem kdoszim, "świętych". Męczeństwo przyjmowano z radością, co najlepiej obrazuje przykład Żydów z Nordhausen, którzy prowadzeni na śmierć przez spalenie w czasach "czarnej śmierci" wynajęli muzyków, by akompaniowali ich śpiewom w tej ostatniej drodze. Mieszczą się tu także relacje o społecznościach, które zabijały własne dzieci, by nie dopuścić do wychowania ich w wierze chrześcijańskiej, wzorując się na historii akedy, czyli złożenia przez Abrahama w ofierze Bogu swego syna Izaaka. Wśród krypto-Żydów męczeństwo przybierało formę niewyrzekania się wiary na torturach inkwizycji, co w konsekwencji prowadziło do śmierci na stosie za judaizowanie. Tradycyjnie w obliczu śmierci męczennicy odmawiali Szma, dając w ten sposób świadectwo swej wierze w jedynego Boga.

Neturej Karta (aram., "strażnicy miasta") - ekstremistyczne ugrupowanie religijne skupione w Jerozolimie, którego członkowie są przeciwni istnieniu państwa Izrael i współczesnemu syjonizmowi, uważając je za antyreligijne. Trwają w przekonaniu, że Żydzi powinni zaczekać ze zdobywaniem politycznej niezawisłości na nadejście Mesjasza. Założyciele Neturej Karta wyłamali się z partii Agudat Israel w 1935, zarzucając jej zbytnie umiarkowanie w potępianiu syjonizmu. Stronnicy Neturej Karta za swego religijnego mentora uznają głowę sekty chasydów z Satmar, za przykładem tego odłamu odrzucając nowoczesność. Żyją w świecie oderwanym od świeckiego etosu społeczeństwa izraelskiego, odmawiają płacenia podatków, brania udziału w wyborach czy posiadania izraelskiego paszportu. Rabini współpracujący z syjonistami czy aparatem państwowym stają się obiektem zajadłych ataków Neturej Karta, podającej w wątpliwość ich ortodoksyjność. W Nowym Jorku sympatycy Neturej Karta spalili kukłę wyobrażającą przywódcę chasydów z Lubawicza, podejrzewanego przez nich o sympatie prosyjonistyczne, oraz golili pół brody Lubawiczanom, którzy zabłąkali się na ich terytorium. Atakują także instytucje religijne prowadzone przez chasydów z Bełżca, ponieważ przyjmują oni od rządu izraelskiego finansowe wsparcie. Co aktywniejsi politycznie członkowie Neturej Karta starają się jak najbardziej uprzykrzyć życie władzom syjonistycznego państwa Izrael, popierając Organizację Wyzwolenia Palestyny, zwołując antyizraelskie demonstracje i nagłaśniając swoje poglądy w prasie.

Dawid Reuweni (XV-XVI w.) - mesjanistyczny mistyfikator. Reuweni podawał się za księcia z niezawisłego królestwa żydowskiego usytuowanego w Arabii w pobliżu rzeki Sambation. Wywodził się jakoby z plemienia Rubena, jednego z Dziesięciu Zaginionych Plemion, stąd jego nazwisko. Brak informacji o jego prawdziwym rodowodzie, lecz zakłada się, że rzeczywiście pochodził z Arabii lub Etiopii. Podczas licznych podróży szerzył mesjanistyczną propagandę, występując pod flagą i z orszakiem, jak przystało bratu króla i jego wysłannikowi w ważnej misji. Udało mu się uzyskać pewne poparcie możnych i wpływowych Żydów. Jadąc wierzchem na białym koniu przybył w 1524 do Rzymu i podczas audiencji u papieża przedstawił propozycję skierowanego przeciw muzułmanom paktu pomiędzy chrześcijaństwem a swym żydowskim królestwem. Papież dał mu list polecający do króla Portugalii, gdzie pojawienie się Reuweniego wzbudziło wśród krypto-Żydów nadzieje na rychły początek mesjańskiego procesu odkupienia. Co najmniej jeden marran, Salomon Molcho, pod wrażeniem obecności Reuweniego otwarcie powrócił do judaizmu. Władzom portugalskim nie odpowiadał zamęt wywołany przyjazdem Reuweniego, aresztowano go więc na krótko. Ponownie uwięziono go we Włoszech, skąd został odesłany do Hiszpanii, gdzie zmarł. Reuweni pozostawił dzienniki swych podróży i wydaje się, że w krajach islamu podawał się za potomka Mahometa. Sądząc z opisów jego współczesnych, Reuweni odznaczał się niskim wzrostem, ciemną cerą i chudością, będącą efektem częstych postów i ćwiczeń w ascezie.

Żydzi z Gór - plemiona żydowskie zamieszkujące Kaukaz i podające się za potomków Dziesięciu Zaginionych Plemion przybyłych w okresie po zburzeniu Pierwszej Świątyni. Żydzi z Gór mówią własnym judeo-tatarskim dialektem, zapisywanym alfabetem hebrajskim. Owi żydowscy Tatarzy przyczynili się, być może, do wprowadzenia judaizmu w sąsiednim państwie Chazarów w VIII w. Żydzi z Gór pielęgnują tradycje militarne, nosząc przy sobie sztylety, miecze i pistolety nawet w synagodze, prowadzą także wendety. Wprawdzie w XIX w. posyłali swych synów do jesziw we wschodniej Europie, lecz kultywowali obyczaje nie spotykane w żadnym innym skupisku żydowskim. Praktykowali małżeństwo lewirackie na długo po zaniechaniu go w innych społecznościach, tak jak i niektóre plemiona nieżydowskie na tym obszarze, które zresztą przeszły niegdyś z judaizmu na inną religię, zachowując pewne judejskie obrzędy. Dziewczęta z gmin górskich Żydów wychodziły tańczyć w Hoszana Raba, gdy Bóg przypieczętowuje los świata pod koniec okresu Wielkich Świąt. Więzy rodzinne są wśród nich bardzo silne. Uprawiają poligamię, a uroczysty seder urządzają wspólnie w domu najstarszego członka wielopokoleniowej rodziny. Ich religii towarzyszą liczne ludowe wierzenia związane z demonami, na przykład w nieustające zmagania dobrych duchów ze złymi, co wskazywałoby z kolei na wpływy perskie.

Żydzi z Koczin - za czasów króla Salomona utrzymywano kontakty handlowe między Izraelem a południowymi Indiami, a w średniowieczu założono na subkontynencie kilka żydowskich placówek handlowych. Według legendy krążącej wśród Żydów z wybrzeża Malabaru, trafili tam uchodźcy po zniszczeniu Pierwszej Świątyni. Do owych pierwszych osadników, którzy drogą małżeństw mieszanych przejęli zewnętrzne cechy rasowe Hindusów, dołączyli w średniowieczu Żydzi o jaśniejszym odcieniu skóry, pochodzący z innych krajów, zwłaszcza wygnańcy z Hiszpanii po 1492. Wczesnośredniowieczna miedziana płyta, przechowywana w synagodze Paradesi w Koczin, należącej do białych Żydów, stanowi zapis praw nadanych żydowskiemu przywódcy Józefowi Rabbanowi i jego następcom przez miejscowego radżę. Rabbanowi przysługiwał więc parasol od słońca, muzyczny akompaniament bębna i trąbki oraz zwolnienie od podatków. Żydzi z Koczin twierdzą, że w tej okolicy istniało kiedyś niezawisłe państwo żydowskie. Kres położyły mu wewnętrzne walki między białymi i czarnymi Żydami, a większa część ludności zbiegła do Koczin. Reszta przeniosła się ich śladem, uciekając przed religijną nietolerancją Portugalczyków. Żydzi zamieszkali w dzielnicy żydowskiej w pobliżu pałacu radży, żeby korzystać z jego ochrony. Czarni i biali Żydzi nadal zachowywali osobne synagogi i nie zawierali między sobą małżeństw. Czarni nie mieli w swoim gronie kapłana ani lewity, a obu społecznościom towarzyszyły związane z nimi grupy prozelitów wyzwoleńców. Pierwotnie byłym niewolnikom nie pozwalano wchodzić do synagogi na modły i musieli siedzieć na zewnętrznej werandzie. I potem nie wzywano ich do czytania Tory z wyjątkiem święta Simchat Tora. Na początku XIX w. Żydzi z Koczin udali się do Bombaju, do wspólnoty Bnej Israel, by nauczyć jej członków żydowskich obrządków, dokonać obrzezania i pełnić dla nich funkcje rytualnego rzezaka (szocheta) i nauczycieli.