Rafał Ziemkiewicz: - Jak wyglądało Twoje pierwsze zetknięcie z fantastyką?

Lech Jęczmyk: - Byłem dorosłym człowiekiem, trzydziestoletnim, i byłem już wtedy wydawcą. Zajmowałem się literaturami słowiańskimi. Siłą rzeczy, wpadła mi w ręce fantastyka rosyjska. Od niej się zaczęło.

- Cofnijmy się trochę w czasie. Studiowałeś filologię rosyjską...

- Tak, a bezpośrednio po studiach pracowałem w Instytucie Spraw Międzynarodowych jako bibliotekarz. Ale tam drogę do kariery miałem zamkniętą, bo byłem bezpartyjny. Zresztą już na studiach, zwłaszcza pod koniec, myślałem o pracy wydawcy. I kiedy tylko otworzyła się taka możliwość, przeniosłem się do Iskier. Przez następnych piętnaście lat byłem tam kierownikiem redakcji literatur słowiańskich. Tak się ta redakcja nazywała, ale zajmowała się także Rumunami i Węgrami. W ówczesnym podziale krajami słowiańskimi były po prostu wszystkie demoludy. Oczywiście, lwią część wydawanych książek stanowiły przekłady z rosyjskiego. Ale to było, wbrew pozorom, bardzo ciekawe, bo akurat w tym czasie, w początkach lat sześćdziesiątych, zaczęła się już w sowietach odwilż, pojawiały się nowe dzieła i nowe nazwiska. Znajdowanie ich i wydawanie sprawiało satysfakcję.

- W latach pięćdziesiątych istniała krótko seria fantastyki w wydawnictwie MON. Nazywało się to bodajże PAS - Przygoda, Awantura, Sensacja...

- Szczerze mówiąc, nigdy ich nie widziałem. Chciałem tylko spytać, czy się z tym zetknąłeś? Podobno były to głównie rzeczy sowieckie, dość mierne.

- Jefremow był chyba w Polsce drukowany już wcześniej?

- Pamiętam, że wydałem Mgławicę Andromedy, jego pierwszą książkę w Polsce, ale nie mam pewności, czy to już wtedy nie było wznowienie. Na Czas Byka już się nie zdecydowałem. Za gruba, trzeba by strasznie skracać, chociaż był tam ciekawy problem: sowieccy astronauci orbitują wokół obcej planety, oczywiście historycznie zacofanej, i debatują czy powinni tam wylądować z internacjonalistyczną pomocą i zaprowadzić komunizm. Takie same dialogi musiały się toczyć w politbiurze przed inwazją Afganistanu... A potem pojawili się Strugaccy. Pierwsza powieść, W krainie purpurowych obłoków, jeszcze słabiutka, ale już w stylu było coś, co ją wyróżniało.

- Czytałeś to wszystko na bieżąco?

- Sześćdziesiątym czwartym... piątym? Czekaj, mam ją gdzieś tutaj.

- Sześćdziesiąty czwarty. Jeszcze poza serią.

- Pomysł serii fantastyki pojawił się potem, a pomysł almanachu Kroki w nieznane jeszcze później. Przy czym pierwotnie Kroki miały się stopniowo przekształcić w czasopismo, w miesięcznik. Taki miałem pomysł.

- To się dawało zauważyć.

- Ale wróćmy jeszcze do początków serii. Przed nią była antologia, Strugaccy...

- Dorwałem to w antykwariacie. Książka formatem i szatą graficzną wyglądała już jak z serii Fantastyka - Przygoda, nie było tylko jeszcze znaczka.

- Od kogo wyszedł pomysł serii?

- A kto był wtedy szefem Iskier?

- I kupił pomysł serii science fiction?

- Rzucając pomysł serii, sięgnąłeś już poza rosyjską strefę językową.

- To było tak, że do serii wrzucały swoje książki różne redakcje, bo praca była podzielona według języków. Redakcja francuska dała na przykład Wakacje cyborga, słabawe w większości opowiadania. Potem musiałem wsadzić jakąś książkę rumuńską, zupełnie beznadziejną. Ja dawałem rzeczy rosyjskie, amerykańskimi zajmowałem się w Krokach w nieznane. Natomiast powieści do serii dawała redakcja angielska.

- Ale już na początku serii pojawiłeś się jako tłumacz z angielskiego, przy Kowbojach oceanu.

- To się chyba nazywało "delegacje domowe".

- Tak. W każdym razie czasu na tłumaczenie było dość. Zacząłem od różnych drobnych kawałków, głównie śmiesznych. Dla "Dookoła Świata" tłumaczyłem opowiadania amerykańskie, a dla "Itd" rosyjskie humoreski. Wtedy w "Literaturnoj Gaziecie" był dział "Rogi i kopyta", tytuł oczywiście z Ilfa i Pietrowa. Zamieszczali tam sporo zabawnych rzeczy.

- A jak w ogóle się zetknąłeś z fantastyką amerykańską? Przecież to wtedy nie docierało do Polski, trzeba było sprowadzać samemu.

- Miałem szczęście. W roku 1958 poznałem Amerykanina. Wtedy wpuścili tutaj grupę studentów, po raz pierwszy po 1956, żeby się zaprzyjaźnili z Polakami. No i jeden z nich zaprzyjaźnił się ze mną na tyle skutecznie, że dzisiaj właściwie mieszka w Polsce. Jest to Bob Gamble, właściciel wydawnictwa Media Rodzina. Przysyłał mi książki. Zobaczył, że się tym interesuję i regularnie słał mi nowości amerykańskie, których rzeczywiście nikt wtedy w Polsce nie znał i w ogóle o nich nie wiedział. Wśród nich, stopniowo, coraz więcej fantastyki. Dzięki temu mogłem przyjść do wydawnictwa i zaproponować kilku zupełnie nieznanych pisarzy, takich jak Heller, Ken Kesey czy Vonnegut. Właśnie ich książki przyniosłem najpierw i dwie z nich tłumaczyłem sam. Keseya już nie mogłem zmieścić, więc dostał go Zieliński.

- Czy pamiętasz, jakie książki dałeś do serii Fantastyka - Przygoda na otwarcie?

- Przede wszystkim kierowałem tam na bieżąco każdy tekst Strugackich. Jeszcze w Ostatnich z Atlantydy pojawił się Dnieprow. Poznałem go zresztą potem osobiście, przyjechał raz do Polski z całą grupą. To było dla tych pisarzy wielkie przeżycie - pierwszy wyjazd na Zachód po kilkudziesięciu latach surowego zakazu. Dnieprow naprawdę nazywał się Mickiewicz i był synem polskiego zesłańca. Pracował gdzieś na Syberii w instytucie chemii fizycznej.

- Wspominał o nim też w wywiadzie dla "Fantoma" Przyrowski.

- Tak, mówimy o tym samym autorze.

- Nie było wtedy jeszcze takiego ruchu fantastycznego. Lektura Rakietowych szlaków i W stronę czwartego wymiaru - książeczki, w której pomieszano teksty popularnonaukowe z opowiadaniami - to było coś, co uświadamiało, że fantastyka jest osobną dziedziną literatury. I zacząłem się wtedy rozglądać za fantastyką. Ale pana Stawińskiego nie znałem. Pana Przyrowskiego w którymś momencie poznałem, odwiedzałem go w redakcji kilkakrotnie.

- Wciąż jeszcze jesteśmy w Iskrach. Czy pamiętasz okoliczności, w jakich narodziły się Kroki w nieznane? Jak wydawnictwo zareagowało na ten pomysł?

- No, wiesz, nie miałem nigdy wydawniczego "pudła". Moi przełożeni wiedzieli, że jeśli mówię, że coś jest dobre i chwyci, to można mi wierzyć. Jeśli chodzi o Kroki, najwięcej obaw wiązało się z kwestiami edytorskimi - duży, gruby wolumin, twarda oprawa, ilustracje, spora cena... Dlatego pierwszy tom wyszedł tylko w dziesięciu tysiącach egzemplarzy. Następne już w trzydziestu.

- Z copyrightami było wtedy tak: z demoludów drukowało się teksty "po bratersku". Obowiązywała zasada, że jeśli się autor dowie, to dostanie pieniądze, w złotówkach, kiedy przyjedzie do Polski. I tak samo było, kiedy drukowano Polaka w Rosji czy Bułgarii. Co do tekstów zachodnich, zawsze pilnowałem, żeby na każdą publikację była zgoda autora, choć formalnie nic by on nie mógł wydawcy zrobić. Uważałem to za takie żebranie z godnością. Pisałem dużo listów do autorów. Stawka wynosiła wtedy 50 dolarów za opowiadanie. Dla Polaka to była kupa pieniędzy, ale dla Amerykanina - z początku sobie z tego nie zdawałem sprawy - też wcale niemało. U siebie w czasopismach nie dostawali za te opowiadania wiele więcej.

- Czyli wtedy jeszcze wydawnictwa miały dolary na honoraria? Później zaczęły się z tym problemy.

- Kiedy wydawałeś Kroki w nieznane, zaczęli się wokół nich skupiać polscy autorzy. Pojawił się Czechowski, Zajdel, później Wnuk-Lipiński.

- Bardzo zdolny, bardzo inteligentny i bardzo mało piszący. To był całą duszą naukowiec, który pisywał na boku, bardzo rzadko, chociaż zawsze go usilnie do tego namawiałem. Nawet wtedy, gdy już na dobre osiadł w Szwajcarii, w CERN-ie, i poświęcił się bez reszty przyśpieszaniu cząsteczek. W sumie napisał bardzo mało, ale to wszystko było zauważone i zapamiętane. Poszedłem w tej sprawie do "Młodego Technika", tam dostałem adres i od razu starałem się go do Kroków pozyskać. To samo dotyczyło Zajdla. Zależało mi na takich autorach. A Wnuk-Lipiński przyszedł do mnie do redakcji sam, jako bardzo młody człowiek, z pierwszym opowiadaniem.

- Czy pamiętasz swoje pierwsze spotkanie z Zajdlem?

- Znałem jego teksty z "Młodego Technika" i zauważyłem, że to musi być człowiek bardzo zajęty, że się śpieszy, bo pisał szalenie gęsto. Każde jego opowiadanie mogło być powieścią. To były właściwie konspekty, skondensowane powieści. Właśnie ja go namawiałem, żeby zaczął pisać dłuższe rzeczy.

- I zaczął. Najpierw do Naszej Księgarni, ale kiedy zaniósł im Wyjście z cienia, to się tam przestraszyli i w końcu wydałem tę powieść ja. Rozumieliśmy się bardzo dobrze. Widziałem w nim człowieka, którego należy promować i dopóki mogłem, robiłem wszystko, żeby go wydrukować. On też, niestety, nie pisał zbyt dużo.

- Mówiłeś, że w Iskrach na wiele Ci pozwalano i mogłeś swobodnie działać. Jak więc doszło do tego, że Kroki w nieznane przestały się ukazywać, a Ty musiałeś się pożegnać z wydawnictwem?

- Ostatecznie podziękowałeś im sam, czy jednak Cię wylali jakimś specjalnym dekretem?

- W ten sposób w roku 1976 znalazłeś się w Czytelniku, ale już nie w redakcji słowiańskiej, tylko w anglo-amerykańskiej.

- Jej dotychczasowa kierowniczka akurat odchodziła, zostałem jej następcą. I dość szybko udało mi się tę redakcję rozkręcić. Zacząłem wybierać i prezentować nowych autorów. Trafiałem na takich, którzy później, kiedy książka była już w tłumaczeniu czy w druku, dostawali u siebie nagrody, zwracali uwagę. Tak było na przykład z Johnem Irvingiem i Światem według Garpa czy z Whartonem, któremu wydałem dwie pierwsze powieści. Największą radością wydawcy jest znajdowanie i wydawanie takich autorów.

- Przeniosłeś także do Czytelnika ideę serii SF

- To się już rozumiało samo przez się, że mam w tym doświadczenie, znam sprawę i przychodzę do nowej firmy także z tą dziedziną działalności.

- Czytelnik miał świetne tradycje SF z lat pięćdziesiątych. Poza książkami, o których wspominałeś, ukazało się tam 451° Fahrenheita Bradbury'ego...

- Ale, niestety, niedługo potem umarł. I po jego śmierci fantastyka w Czytelniku przestała istnieć aż do Twojego pojawienia się w wydawnictwie. Czy pomysł, by rozpocząć serię od wznowienia Rakietowych szlaków, był świadomym nawiązaniem do tamtej tradycji?

- No tak, zrobić trzy korekty to nie w kij dmuchał.

- Dlaczego nie chciałeś wznowić całości Rakietowych szlaków, tylko wybrałeś z nich najlepsze opowiadania?

- No właśnie dlatego, że były najlepsze. W każdej antologii z czasem widać, że część tekstów to był tylko wypełniacz, taka massa tabulettae. Niektórzy mieli pretensje, zwłaszcza o Sałatę i brylant, ale to jednak było słabe opowiadanie, tylko pomysł coś znaczył.

- A drugi tom? Od razu przewidziałeś kontynuację, czy tak wyszło?

- Od razu chciałem, żeby to była antologia cykliczna. Zbierało mi się dużo ciekawych opowiadań. Czytałem wtedy na bieżąco czasopisma, było z czego wybierać. Miały być Rakietowe szlaki 3, 4... Nie udało się.

- Pojawił się też w serii Francuz, Gerard Klein i jego Bogowie wojny.

- I była Szkarłatna dżuma Jacka Londona. Co właściwie wyszło najpierw?

- Złożone były jednocześnie Rakietowe szlaki i London. A co pierwsze wyszło? Nie pamiętam. To była sprawa drukarzy, nikt nie wiedział, od czego to zależy. Kiedyś jakaś książka wyszła nam już po pół roku, byliśmy bardzo zdziwieni, czy to już teraz tak ma być - dopiero drukarz wyjaśnił, że zecerowi spadło z półki kilka maszynopisów, jak brał śniadanie, i ten się znalazł na wierzchu, więc go wrzucił do składu przed innymi.

- Skąd się wziął kosmonauta na okładce?

- Wymyślił go kierownik działu graficznego, Janusz Brykczyński.

- Pierwsze książki "z kosmonautą" ukazały się w 1978 roku. Istniał już wtedy OKMFiSF, odbywały się spotkania, konwenty. Czy ten powstający ruch kontaktował się z Tobą?

- Tak, przychodzili, zapraszali na imprezy. Potem okazało się, że była tam grupa, która bardzo chciała zaistnieć. A żeby zaistnieć, trzeba było mnie atakować... Bo ja się wtedy, zupełnie niechcący, stałem jednoosobową instytucją. Zresztą wcale tego nie zauważałem, nie zależało mi na tym. Ale dla tych chłopców, startujących, tak to wtedy wyglądało. Starali się podkreślić swoją niezależność, odciąć się. Kiedyś przyznali nagrodę antologii opowiadań rosyjskich Wynalazca wieczności, szukając czegoś, co nie ja zrobiłem. Ale nie wiedzieli, że to też było moje, tylko niepodpisane.

- W 1978 roku ukazały się pierwsze książki w serii, a już w 1979 pierwsze pozycje polskie: Wir pamięci Wnuka i Cylinder Van Troffa Zajdla. Czy to były książki zamawiane przez Ciebie?

- To znaczy, nie powstałyby, gdybyś nie podpisał na nie umów?

- Myślę, że autorzy napisaliby je tak czy owak. Zajdel mógł wydać Cylinder w Naszej Księgarni, pewnie by mu go wzięli, ale wolał drukować u mnie. Wiedział, że się rozumiemy i może liczyć na moje wsparcie. Ja o autorów walczyłem. Snerg-Wiśniewski też, mimo że książka, tak jak inne, szła przez redakcję polską, zastrzegł sobie w umowie, że to ja będę redaktorem.

- Jak się zetknąłeś ze Snergiem?

- Księgarnia jeszcze istnieje, ale kawy już tam nie podają. Dzieła Lenina też chyba zastąpiono czymś modniejszym.

- Takich gości było oczywiście więcej. Wnuk, mówiłeś, przyszedł do Iskier z debiutanckim opowiadaniem, z Wyprawą ratunkową. A jak było z Wirem pamięci? Przyniósł od razu gotowy tekst, czy najpierw rozmawialiście o pomyśle?

- Miał gotową albo całą powieść, albo przynajmniej bardzo dużą jej część. Od razu uznałem, że to jest świetny pomysł - człowiek, tropiący samego siebie. Archetypiczna sytuacja.

- A kiedy pojawiła na horyzoncie ekipa z "Politechnika"? Oramus i Parowski potem stali się Twoimi autorami.

- Oramus przyszedł zrobić ze mną wywiad do "Politechnika", w ten sposób się poznaliśmy. Byłem zaskoczony, że można było zrobić z tego, co mówiłem, taki dobry wywiad. Bardzo mi się to spodobało i tak się zaczęła nasza przyjaźń. Kiedy potem pisał Sennych zwycięzców, użyłem wszystkich swoich możliwości, żeby dało się tę książkę wydać w Czytelniku.

- Zrobił potem z Tobą jeszcze jeden wywiad, ten, który ukazał się w Wyposażeniu osobistym. A Parowski?

- Parowskiego poznałem przez Oramusa. Oni dwaj, Wnuk, Snerg i Zajdel, to była ta grupa polskich autorów, z którymi chciało się pracować. Nie udało się, niestety, przepchnąć przez procedury wydawnicze Żwikiewicza. Wydał go potem Kledzik w Poznańskim. Ze Snergiem wiąże się śmieszna historia o rozdartej sośnie. Nie wiem, czy już tego nie opowiadałem.

- Rozdarta sosna kojarzy mi się raczej z Żeromskim.

- A potem, w 1984, twoja praca w Czytelniku gwałtownie się skończyła. Chodziło o to, że tłumaczyłeś Vonneguta dla Nowej?

- Miał szczęście, że nie odwrotnie.

- Kiedy Cię po raz pierwszy w życiu widziałem, w Sródborowie, na seminarium z okazji urodzin Lema, miałeś w klapie taki fajny znaczek z napisem "bezpartyjny".

- Starałem się zachowywać wobec nich trochę prowokacyjnie. Już teraz, po "przewrocie", spotkał mnie były dyrektor, ten który mnie wyrzucał z Iskier, i zaczął się tłumaczyć. Spytał, czy się z nim napiję. Odpowiedziałem, że nie mam do niego żalu. Wykonywał swoje obowiązki, jako dyrektor państwowego wydawnictwa, a ja szedłem swoją drogą, tak jak chciałem, i miałem wyrzucenie z pracy wkalkulowane w koszta. Kiedy miał mnie zwolnić, przeżywał to bardziej ode mnie, jąkał się, nie wiedział, jak mi to powiedzieć... A ja już i tak miałem słuchy od sekretarek i śmiałem się w duchu.

- Co on dziś robi?

- Jest emerytem. Taki mizerny człowieczek, zresztą strasznie pokręcony. Załapał się jeszcze na wojnę jako bardzo młody AK-owiec, ale potem jakoś tak sobie życie poukładał, że... W każdym razie takie rzeczy się wiedziało. Kiedy raz mnie wezwano na przesłuchanie do Pałacu Mostowskich, powiedziałem: "Panowie, mogę z treści waszych pytań wywnioskować, kto na mnie donosi. Podam wam jego nazwisko i adres".

- Matka noc ukazała się w podziemiu mniej więcej w czasie tej całej afery. To znaczy, że z Kowalem zetknąłeś się nieco wcześniej?

- Nie znałem wtedy Kowala, spotkaliśmy się później przy okazji fantastyki, z początku nawet nie wiedziałem, co robi poza tym. Chciałem tę książkę przetłumaczyć. Od razu było wiadomo, że może iść tylko w podziemiu, a do Nowej miałem dojście jeszcze przez Chojeckiego. On już był wtedy w Paryżu, ale tu został nasz wspólny znajomy i z nim to załatwialiśmy.

- Po twoim odejściu z Czytelnika znalazłeś się w "Fantastyce". To nas wszystkich bardzo zdziwiło, zwłaszcza że chodziła legenda, iż to Hollanek Cię tam ściągnął. A Hollanek miał opinię starego komucha. Zresztą jako naczelny musiał mieć błogosławieństwo z komitetu, stąd zdziwienie.

- Hollanek był dość dziwnym człowiekiem. Znane były jego numery z wpisywaniem samego siebie na listę bestsellerów, z dopisywaniem pochwał w poświęconych sobie recenzjach. Z drugiej strony, chyba nigdy nikomu nie zrobił krzywdy, przynajmniej jeśli nie musiał się bronić.

- Miał swoje słabości i śmiesznostki, zwłaszcza jeśli chodziło o uznanie dla jego twórczości. Ale to, moim zdaniem, drugorzędna sprawa. Ważne było, że zapewniał redakcji możliwości pracy. W tamtych warunkach niezbędny był bufor pomiędzy bardzo skomunizowaną instytucją, gdzie się mówiło wprost: "Jesteście pracownikami frontu ideologicznego"...

- Mówisz o Krajowym Wydawnictwie Czasopism, wydawcy "Fantastyki ".

- ...Między takim wydawcą a redakcją. On w tej funkcji potrafił zadbać o interesy redakcji. Musiał lawirować, wywijać się. Siedział okrakiem na barykadzie.

- Zmienię temat. Czy kontaktowałeś się bezpośrednio z Dickiem?

- Nie, tylko z jego agentem, Scottem Meredithem. Z Dickiem było tak, że w Polsce wyszedł tylko Ubik, nie do końca zrozumiany, ale zauważony. Istniała jedna sławna książka, natomiast nie było autora.

A ja postanowiłem zaprezentować Dicka jako postać, jako twórcę. Do tego trzeba co najmniej trzech książek. Wybrałem jeszcze Słoneczną loterię i Człowieka z wysokiego zamku. Meredith zgodził się na jakiś przedziwny układ, już nie pamiętam - czy płaciliśmy tam coś w dolarach, czy w jakimś barterze...

- A potem sprawa się urwała, bo Dick umarł.

- Na kilka lat zrobiło się zamieszanie, trudno było ustalić, kto właściwie dziedziczył prawa autorskie.

- Teraz tłumaczysz chyba wyłącznie Dicka? Nie chce Ci się już robić innych rzeczy?

- Miałem taki plan, marzenie, żeby przetłumaczyć jego trzy ostatnie książki, tworzące swoistą trylogię o tematyce religijnej.

- Zrobiłem to już. Skończyłem i oddałem Transmigrację. Nawiasem mówiąc, zabawna książka. Nie ma tam fantastyki - to książka głównie o biskupie Pike'u, bliskim przyjacielu Dicka, z którym spędził on wiele godzin na dysputach teologicznych i od którego czerpał wiedzę na ten temat. Trudno było zresztą o gorsze źródło, bo Pike zabrnął we wszystkie możliwe herezje. W końcu, pod wpływem któregoś z komentatorów rękopisów z Qumran, doszedł do przekonania, że Chrystus był grzybem halucynogennym.

- Jak na biskupa, nawet episkopalnego, całkiem niezłe wyjaśnienie Eucharystii.

- Pamiętaj, że to był czas, kiedy w Kalifornii wszyscy ćpali i wszelkie powiązane z tym teorie były bardzo chodliwe.

- Pod koniec lat osiemdziesiątych wysłałeś do dyrektora KWCz Hoffmana sławny list, zwracając mu sześć złotych nagrody, jaką Ci przyznał.

- Poza "Fantastyką" przez pewien czas prowadziłeś dział SF w "Problemach".

- Ale wypuściłeś w "Problemach" także sporo prozy polskiej: Kwadrofoniczne delirium tremens Oramusa, Zimniaka, no i sporo chłopięctwa, z naszymi tekstami na czele.

- Starałem się, żeby było to miejsce, gdzie młodzi polscy autorzy mogliby ćwiczyć warsztat, sprawdzać się, zanim pojawi się możliwość druku w książce.

- Robiłeś tę działkę od 1983 do 1986.

- Wtedy przyszła nowa redaktor naczelna i miała pretensje, że źle prowadzę ten dział, bo drukuję opowiadania, które nie są dość naukowe... Oni - mówię oni, bo zaproszono mnie na posiedzenie redakcji - zaczęli mnie pouczać, jaka powinna być fantastyka, oczywiście niczego z tej dziedziny nie czytając, i życzyli sobie czegoś, co już wtedy od bardzo dawna nie istniało. Szczególnie mieli pretensje o autorów krajowych, życzyli sobie tylko tłumaczeń. Ponieważ pismo płaciło i mnie, i autorom bardzo źle, robiłem ten dział tylko dla satysfakcji, więc w takiej sytuacji podziękowałem za współpracę.

- Wśród młodych autorów mówiło się wtedy o "metodzie Jęczmyka". Wiesz, co to było?

- Chodziło o to, że kiedy Ci się dawało tekst, to albo mówiłeś po prostu "biorę", i to znaczyło, że jest dobry, albo mówiłeś, że podobało Ci się to i to, jakiś tam detal, i to znaczyło, że całą resztę można wyrzucić.

- Doszliśmy do roku 1989. Rozpada się KWCz, zostajesz wybrany przez zespół "Fantastyki" na nowego redaktora naczelnego.

- W KWCz wyznaczono likwidatora, niejakiego pana Drygalskiego. W pewnych kręgach to dość znana postać, nie takie rzeczy później prywatyzował. Za wszelką cenę nie chciał nas wypuścić, walka o tytuł była dosyć ostra. Ale my sobie to przygotowaliśmy bardzo starannie, krok po kroku. Założyliśmy spółkę, zgłosiliśmy nowy tytuł i logo "Nowa Fantastyka", wszystko zostało zawczasu opatentowane...

- Jak pamiętam, był w tym wielki udział Maćka Makowskiego, który miał łeb do tego rodzaju spraw.

- "Fantastyka" też okazała się być molochem. Pamiętam, że pod koniec istnienia w KWCz zatrudniała coś piętnaście osób, z tego trzy na półetatach, plus jeszcze paru takich jak ja, na jakichś ryczałtach.

- No tak, normalny w socjalizmie nadmiar ludzi. Tak było wszędzie.

- Chyba nikt wówczas nie wyobrażał sobie, do jakiego stopnia zmieni się sytuacja na rynku.

- Zespół "Fantastyki" zaczął szybko topnieć. Odszedł Darek Toruń, o ile pamiętam, w atmosferze konfliktu, mniejsza w tej chwili o jego przyczyny. Potem odszedł Makowski.

- Jeśli dobrze pamiętam, doszło do sporu między nim a Prószyńskim.

- Nie wiem, wtedy już nie byłem naczelnym.

- Skoro tak, skoro wiedziałeś, że to kilka miesięcy, dlaczego nie zabezpieczyłeś sobie powrotu do redakcji? Dlaczego ją oddałeś?

- Kiedy byłeś naczelnym, twoim zastępcą był z początku Jacek Rodek. Podniosłeś do rangi drugiego zastępcy Parowskiego, co sprawiło, że Jacek poczuł się dotknięty i wycofał się z redakcji. Tym samym niejako sam wyznaczyłeś swojego następcę.

- Uznałem, że Parowskiemu najbardziej na tym piśmie zależało. Podtrzymuję to i dziś. Większość redakcji miała inne zajęcia, Oramus był pracownikiem dojeżdżającym, a Parowski rzeczywiście siedział nad robotą, stała się ona jego pasją, jego życiem.

- Gdybyś wtedy tak nie zadecydował, pismo poszłoby pewnie w zupełnie inną stronę.

- Pewnie tak. Jacek był dobrym organizatorem, ale rzeczywiście miał zupełnie inne pomysły na pismo.

- Pomysł tego awansu wyszedł od Ciebie czy od Parowskiego?

- Propozycję powrotu do "Fantastyki", z tym, że na stanowisko szefa działu zagranicznego, złożono Ci dopiero niedawno. I o ile wiem, nie przyjąłeś jej.

- Czy po skończeniu Timothy'ego Archera masz jeszcze ochotę tłumaczyć coś z fantastyki? A jeśli tak, czy wiesz, co, czy też czekasz na propozycje?

- Mam spis rzeczy, które bym jeszcze chciał zrobić. Pozbyłem się ostatnio z domu telewizora i od razu zacząłem tłumaczyć znacznie szybciej. Przez rok zrobiłem już dwie powieści. Teraz tłumaczę dalszy ciąg Małego wielkiego człowieka, a w kolejce czeka książka o Sokratesie. Bardzo ciekawa rzecz, autor chciał napisać, jaką to krzywdę zrobiono Sokratesowi, ale jak zaczął w tym grzebać, to stopniowo doszedł do wniosku, że właściwie skazali go słusznie.

- Cała prawda o Sokratesie?

- Trochę mi żal, że wycofałeś się z oceniania bieżącej produkcji polskiej fantastyki. Czy to znaczy, że przestała Cię ona interesować?

- Nie, skądże, czytam ją. Polskie rzeczy wydają mi się dziś nawet ciekawsze od tych amerykańskich kobył. Natomiast coś się dzieje takiego, że ludzie w fantastyce lubią dokopywać, czepiać się, znajdują przyjemność w udowadnianiu autorowi, że tu czy tu pobłądził. Nie chce mi się brać w tym udziału.

- Dziękuję Ci za rozmowę.

* Rafał A. Ziemkiewicz "Frajerzy", 2003

Fantastyka-naukowa - subiektywny wybór