Hobbysta, Ekshibicjonista, Cwaniak, Pupil (Awanturnik), Teoretyk... Już gdzieś na etapie Cwaniaka rodzi się w psychice grafomana palący, wprawiający go w najwyższy stan rozdrażnienia, dylemat Konkurenta. Przeciwnika!

Owszem, rasowy pisarz także ściga się z kolegami; bywa, że zazdrości im nagród, popularności, nakładów. Ale że zna się na literaturze, nieobce mu jest oprócz ukłucia zazdrości również uczucie podziwu. Toteż raczej regułą w pisarskim światku bywa literackie kumpelstwo i poczucie zawodowej solidarności. Autorzy dobierają się w przyjacielskie grupki na zasadzie pokoleniowej, ideowej; czasem więź rodzi się nie w wyniku literackiego pokrewieństwa, lecz właśnie odmienności.

Inaczej grafoman. Poniżany powtarzającą się odmową druku, każdego szczęśliwszego młodego autora traktuje jak Uzurpatora. Fakt, że ukazują się cudze teksty, nie jego, wydaje się grafomanowi wielkim moralnym, społecznym, kulturowym skandalem. W pisarzu jest sporo spokojnej pewności, zna swoje miejsce w szyku, wie, że są potrzebne różne rodzaje literatury; szczerze mówiąc, w jego stosunkach z kolegami znajdziemy wiele zbawiennej zdawkowości - po prostu nie ma czasu przyglądać się dokładnie temu, co robią. Grafoman odwrotnie - cały czas trzyma nos w cudzym talerzu. Wyłapuje wyimaginowane błędy i uchybienia, powtarzając w kółko gorzki wyrzut jak ten prowincjonalny teatralny statysta z anegdoty Lindy: Ciągle tylko ten Olbrychski i Olbrychski, a ja jestem przecież dużo przystojniejszy.

Dlatego grafomana należy opisywać i badać nie tylko poprzez charakterystyczne i raczej oczywiste błędy i niedostatki warsztatowe. Bardziej interesujące i wyraziste są jego zachowania oraz oddziaływanie społeczne. Fakt, w pojedynkę grafoman będzie przede wszystkim żałosny i śmieszny. Jednak w grupie może stać się niebezpieczny. Będąc demagogiem, sam jest bardzo podatny na zabiegi demagogów, zwłaszcza na ich obietnice. Łatwo na przykład uczynić z grafomana Rewolucjonistę - dokona tego człowiek, który podaruje grafomanowi literacką nadzieję i da teoretyczną podbudowę jego poczuciu krzywdy. O pierwszym grafoman marzy, do drugiego ma odruchową skłonność.

Organizacje literackie (związki pisarzy, grupy fanów, szkółki pisania), w których znajdą się grafomani, opanuje wcześniej czy później szczególny zbiorowy resentyment. Jeśli grafomani zdobędą większość (a przecież z natury rzeczy są w większości) i połączą role literackich pretendentów oraz sędziów - autorzy z prawdziwego zdarzenia mogą się ocknąć wśród nich na pozycjach wyrzutków. Swoistych wrogów klasowych. Źle widzianych, obmawianych, zwalczanych przedstawicieli literackiego anciene regime'u. W mikrospołeczności zdominowanej przez autorów miernych rozpoznajemy niektóre cechy surowej, agresywnej sekty, piorącej mózgi swych członków. Można bowiem i należy w takiej sekcie ostro krytykować autorów oryginalnych, wyrazistych, znaczących. Miernych, przeciętnych oszczędza się, ba - bierze się ich wręcz pod ochronę.

W działaniach teoretycznych grafomana wybijają się na pierwszy plan doktrynerskie tendencje zawężające i wyłączające. W przypadku na przykład fantastyki grafoman dokładnie wyszczególni, jacy autorzy do gatunku już nie należą, ergo nawiązywać do nich nie wolno; także jakie typy prozy są zabronione. W planie społecznym wyróżnia grafomana agresja i, uwaga, działania kamuflujące. Przebiera się za działacza, fana, organizatora imprez i ruchów przyliterackich; wcześniej czy później okazuje się, że to zabiegi związane z własną, hm, twórczością są dla grafomana najważniejsze.

Chwilę o samej twórczości. Krążenie wokół wydawców i pism, marzenia o sobie jako tryumfującym literacie, mistyczny stosunek do przebierania palcami po klawiaturze (pisarz traktuje to z dystansem, jak powinność bądź pracę; grafoman jak rozkosz pokrewną kopulacji) sprawiają, że jest grafoman opętany jedynym de facto tematem. Pisanie, ach! Wielki pisarz, który odniósł sukces, och!! Magiczna powieść przeniesiona na ekran i gwiazda filmowa udzielająca ciała szczęśliwemu autorowi... HA!!! Pisarze jako bohaterowie literaccy w 80 procentach przypadków zostali stworzeni przez grafomanów. Pisarze tryumfujący - w 90 procentach.

Taka wsobność, skupienie na sobie i swoich marzeniach, odbija się na tekstach grafomana również w sensie gramatycznym. Ja, ja, ja. Grafoman ma tendencję do stawania między swymi bohaterami i światami; zupełnie jakby powtarzał to Ja opowiadam tę historię, czyż nie pięknie przepuszczam ją przez Siebie? Nie kwestionuję a priori pierwszoosobowej narracji, zabieg daje szansę na wizję zdeformowaną, niekompletną, przełamaną przez postać chorą, szaloną, znarkotyzowaną. Chodzi o stylistyczny i psychologiczny egotyzm - koncentrację na narratorze, nie na rzeczywistości, sprawie czy prawdzie. Oto na przykład częsty przypadek grafomanii fanzinowej - autor relacji opisze, jak i czym jechał na imprezę, kogo spotkał po drodze, jak spał i co pił, ale nie starczy mu sił ni entuzjazmu, by zrelacjonować porządnie przebieg odwiedzonego konwentu.

Chyba w tym właśnie kryje się klucz, test czy probierz - w odmiennych rodzajach radości, jakie czerpią z pisania grafoman i pisarz. Pisarz komunikuje, uprawia sztukę, perswazję estetyczną i intelektualną; skłania do empatii (to znaczy współodczuwania z zupełnie różnymi od nas istotami). Grafoman wchodzi w pisanie jak w rozkoszny trans jemu przede wszystkim dostarczający psychospołecznych profitów i satysfakcji. Pisarz wydatkuje energię (znane są wypadki chorób i utraty zębów po skończeniu książki), ale odczuwa dumę z dobrze wykonanej pracy. Grafoman, skupiając na sobie uwagę otoczenia, pobiera zeń energię, de facto je wampiryzuje. Przecież sednem literackiej doktryny grafomana nie jest obdarowywanie czytelników nowymi wartościami czy spostrzeżeniami, lecz konwencjonalne odtwarzanie ustalonego wzoru.

Najprawdopodobniej każdy pisarz podszyty jest grafomanem, tak jak każdy playboy był kiedyś prawiczkiem. Zawsze przychodzi przecież ten moment, kiedy człowiek (młodzieniec) już by chciał, już tęskni, a jeszcze nie potrafi bądź nie może. Ratunek, w obu przypadkach, często przynosi biologia. Prawiczek i grafoman mężnieją. l w seksie, i w literaturze chodzi o to, żeby oderwać się od siebie, na chwilę zapomnieć o sobie, a otworzyć na świat, na innego. Odkryć ideę służby, pracy, dialogu. Na pewno - miłości, a w każdym razie życzliwości.

Częsty przypadek w redaktorskiej - nie tytko mojej - praktyce. Kandydaci na autorów szarpiący się z pismami i wydawnictwami o druk nagle łagodnieją. Odkrywają swoją sprawę, swój ton, piszą wyraźnie lepiej. Obrzydliwa fraza o co chodzi, przecież drukował pan dużo gorsze opowiadanie Y-a czy X-a znika z ich listów; pojawiają się zdania empatyczne: Ten tekst Z-ta z majowca to naprawdę klasa, proszę mu to przekazać. Piszą tak o sobie młodzi autorzy z różnych krańców Polski, którzy się prywatnie nie znają. Oto jak z poczwarki grafomana wylatuje piękny, skrzydlaty Autor. Oczywiście nie z każdej, ale wystarczy, jeśli wyfruną z większości poczwarek motyle mądrych i otwartych czytelników bądź przytomnych żurnalistów.

l jedni, i drudzy odkrywają wówczas literaturę nie jako przestrzeń rywalizacji, lecz wspólnej powinności, kulturowego dialogu, poszukiwania. Przestają ich ograniczać rygorystycznie rozumiane konwencje, dziedzictwa, przynależność do wydawniczych stajni... nawet prawa własności. To opowiadanie rzeczywiście nie powstałoby, gdybym nie przeczytał tekstu pani E., proszę napisać w notce, że do niej nawiązuję - prosi kolejny młody autor. Wobec naprawdę udanego cudzego kawałka prozy mogą ulec zawieszeniu święte literackie wojny i redaktorskie rywalizacje. Zupełnie nie rozumiem, jak takie ch... pismo jak "NF" mogło zdobyć tak znakomity tekst jak opowiadanie Z-ta - powiedział kiedyś były wielki Grafoman, a później Wielki Autor i miałem z tego dużo radości, bo zdał mi się wówczas człowiekiem dowcipnym, iro- i autoironicznym, a więc całkowicie uzdrowionym.

Niestety, zwłaszcza jeśli idzie o agresywne przeżywanie Innego, niektórym pisarskim organizmom zdarzają się grafomańskie nawroty. Żenujący jest obraz, kiedy naprawdę znaczący pisarz z poważnym dorobkiem poczyna reagować na młodych autorów jak zazdrosny szczeniak. Myślę jednak, że to już temat na trochę inne opowiadanie.

Fantastyka-naukowa - subiektywny wybór