Gazeta Wyborcza - 2011-04-29

Piotr Głuchowski, Marcin Kowalski

Wiktor, który dojrzał za późno

Rozmowa telefoniczna z Wiktorem Żwikiewiczem, autorem powieści science fiction, w Wielką Środę

Dzień dobry. Pan Wiktor Żwikiewicz? Jesteśmy dziennikarzami z "Gazety Wyborczej".

- Ona ciągle wychodzi? To miło. W innym życiu nosiłem komputery z Regionu Mazowsze do waszej pierwszej redakcji.

Chcieliśmy się umówić na wywiad.

- Kiedy?

Jutro?

- To takie pilne?

Święta się zaraz zaczynają...

- Jakie święta?

Wielkanoc.

- Myślałem, że już była.

To możemy przyjechać? O której by pasowało?

- Przyjechać możecie o każdej, bo ja nigdzie nie wychodzę.

- Głównie, chociaż nie tylko. Ja dostałem ten pokój od miasta. Dużo rzeczy dostaję. To miłe, bo przecież niczego nie mogę dać w zamian. A moi sąsiedzi to bardzo przyzwoici ludzie. Jak przychodzi zasiłek, od razu go przepijają. Długów nie płacą, na co dzień, by przeżyć, leciutko kradną - ale nigdy tutaj. Mają żelazne reguły: nie okrada się przyjaciela - nawet z zapalniczki, nie pierdoli się żony kolegi - nie ma, że "zakochałem się" albo "to ona chciała". W środowiskach inteligenckich, gdy się jeszcze w nich obracałem, nie było takiego rygoryzmu moralnego. I chyba dalej nie ma.

Jest pan szczęśliwy?

- Mógłbym powiedzieć, że jestem najszczęśliwszy w tym mieście, że jestem prawdziwym polskim Diogenesem, gdyby nie jedna rzecz. Za dziećmi tęsknię. Tak mocno, że normalnie śnię o nich. Wyć mi się chce. Wiecie, że w krajach Dalekiego Wschodu potomstwo po rozwodzie zostawia się ojcu?

Ile dzieci pan ma?

- Troje. 18, 16 i 14 lat. Dwie córki i syna.

Mieszkają w Bydgoszczy?

- Tak, jeden przystanek autobusem. Ale tutaj, do mnie, nie zaglądają. Nie było mnie przy nich, gdy miały urodziny, komunie, egzaminy... A teraz nie ma ich przy mnie.

Wstydzą się pana, mają żal czy...

- ...nie wiem. Ostatnio syna spotkałem na ulicy. Mówił, że jest raperem. Puścił mi kawałek tej muzyki. Potworna. Macie może papierosy?

Może skoczymy coś kupić - i do palenia, i do jedzenia, i kawę... Wrócimy za pół godziny?

- Ja nigdzie nie ucieknę.

- Ba! Żebym ja miał za co pić albo chociaż potrafił tak kraść, jak moi sąsiedzi, to może bym się i rozpił chętnie. Chociaż przymusowa abstynencja ma i dobre strony. Nikt nie odnajdzie tylu smaków w najtańszym piwie jak ten, kto je pije raz na sześć miesięcy.

Panie Wiktorze, pan się pochował za życia...

- ...w dziurze, jak Tymon Ateńczyk. Może jeszcze znajdę swoją żyłę złota.

Pisze pan coś?

- Krótkie formy, głównie do szuflady. Do komputera. Ten zabytek w kącie też jest prezentem od dobrych ludzi.

Pana pierwsze opowiadanie nazywało się "Zerwane ogniwo". Wygrał pan konkurs "Młodego Technika". Równo 40 lat temu.

- To który teraz jest rok?

Robi pan z nas żarty.

- Ależ skąd!

Kiedy pan wyszedł ostatnio do miasta?

- Nie pamiętam.

A słyszał pan, że spadł samolot w Smoleńsku?

- Tak, wtedy właśnie wyszedłem po chleb. A jak już wyjdę, lubię sobie przystanąć i pogadać, zresztą szybko się męczę, więc to konieczność. Na przystanku tramwajowym zagadałem. Ludzie nic - skwaszeni, milczący, ponapinani... Pani w kiosku też - cisza. No i w końcu ktoś mi powiedział o tym samolocie. Przykra sprawa. Pamiętam, że nie kupiłem chlebka, wybrałem papierosy. Jak człowiek ma do wyboru chleb czy fajki, to zawsze wybierze to drugie.

A opowiadanie? Mój tata, księgowy w fabryce słodyczy Jutrzenka, podejrzał mnie kiedyś znienacka, jak piszę. Wydało mi się, nie wiem czemu, że go moje pisanie śmieszy. Więc postanowiłem udowodnić: będę literatem! Wygrałem jeden konkurs, drugi, dostałem stypendium im. Borowskiego.

Ojciec zarabiał 1400 złotych miesięcznie, ja - stażysta po szkole geodezyjnej - 3 tysiące, bo to była praca przy pomiarach w terenie, na akord. A stypendium literackie wynosiło 3,5. Za nicnierobienie. Zaliczki za książkę dostawałem 30 tysięcy. Można było dobrze żyć przez dwa lata.

Nakłady pana powieści to były wielkości rzędu 100 tysięcy, 150...

- Bywało i 200, gdy wchodziła w grę antologia opowiadań. Spotkania z czytelnikami, targi książek, alkohol, kobiety Spotykałem się ze znaną aktorką. No i tak szło: pisanie, kursy do Warszawy, hotele, ciągle jakieś festiwale. Na FAM-ie w Świnoujściu siedzimy z kolegami przy suto zastawionym stole. Już nie ma w knajpie miejsc i dwie śliczne, jak się potem okazało, bardzo wyzwolone nastolatki pytają, czy mogą się przysiąść. Były z grupy tańca nowoczesnego. Czemu nie? Wkrótce jedna z nich - Beata - została moją żoną, a potem matką moich dzieci. Miała 18 lat, kiedy braliśmy ślub, ja - 36. Było fajnie, dopóki niczego nie brakowało. Ale zaczęła się hiperinflacja.

Druga połowa lat 80.

- Podpisywałem umowę na książkę na ileś tam tysięcy złotych, a kiedy ją oddawałem do wydawnictwa, honorarium nie wystarczało na kupienie jednej książki w księgarni. Tak było z "Delirium w Tharsys". Gdy zaczynałem, miałem obiecaną kasę, która wystarczała na dom. Jak wreszcie odebrałem pieniądze - za 470 stron, prawie dwa lata roboty - wyszedł z tego obiad w Bazyliszku.

Miał pan jeszcze przedruki - na Węgrzech, w Czechach, w Bułgarii...

- Same demoludy. Pieniądze trafiały do ZAiKS-u, tam przeliczali na złotówki, to trwało pół roku i znowu wychodziło gówno. A u nas rodziło się w tym czasie jedno dziecko za drugim. Postanowiłem rzucić pisanie i wziąć się do biznesu. Wtedy było strasznie modne zakładanie spółek. Założyliśmy z kolegą matematykiem firmę Yawor. Od: Jarek i Wiktor. Postanowiliśmy robić gry komputerowe - science fiction i fantasy. Ja wymyślałem fabuły, on - pisał programy. Próbowaliśmy zrobić supergrę. Taką, w którą mogłoby jednocześnie zagrać wiele osób - i każdy przeżywałby swoje własne przygody.

Chcieliście zrobić grę RPG w czasach przed internetem?!

- No właśnie! Na przemyconym z Niemiec commodore, na czterokolorowej karcie Herkules. Gracze mieli się podłączać przez kabel.

To się nie mogło udać.

- Tym bardziej że co pół roku zmieniały się całe systemy - w Polsce nie było jeszcze Windowsa. Mimo to brnęliśmy w projekt, zatrudnialiśmy grafików, traciliśmy pieniądze. Najpierw wydałem to, co mi zostało z lepszych czasów, potem pożyczyłem od ojca. Wszystko, co moi rodzice uskładali na starość. Jarek wtopił w projekt odszkodowanie za śmierć swojego taty.

Nasze żony nie wytrzymały. Obie poszły w tango. Przyjeżdżam z Warszawy do Bydgoszczy, wchodzę na swoje piętro w bloku - a Beata z facetem. Jakiś czas jeszcze mieszkaliśmy razem, nie odzywając się do siebie, ale wykonywałem już tylko mechaniczne ruchy: zamiatałem kuchnię, kładłem dzieci spać, patrzyłem przez okno. Zacząłem ślepnąć ze stresu. Pewnego dnia wyszedłem z domu w kapciach i zostałem bezdomnym. Na dziesięć lat.

Spałem u znajomych, potem na dworcu, w poczekalni, jakiś czas w lesie pod Bydgoszczą.

W lesie?

- Pod drzewem iglastym. Jak zwierzę. Śpiwór miałem. Zwijałem się w kłębek i spałem. Dwa dni albo trzy. Już mówiłem, że jak śpię, to mogę bardzo długo nie jeść.

Ale w końcu coś zjeść pan musiał...

- Czasem łapałem jakąś dorywczą robotę, ale co może robić człowiek w trzech czwartych ślepy. Pilnowałem budowy domu nad Zalewem Koronowskim... Jak budowa się skończyła, właściciel mówi: "won!". Innym razem wynająłem się jako ogrodnik - też mieszkałem u pracodawcy - pod Inowrocławiem. Nie tylko mnie wyrzucił, ale jeszcze nie zapłacił. W piwnicy znajomego mieszkałem, na klatkach schodowych, już nie pamiętam wszystkiego... Aż jednego dnia, gdy tak leżę sobie na schodkach w centrum miasta, ktoś nade mną przechodzi i słyszę: "Wiktor!". To był Piotrek Pieńkowski, wtedy naczelny "Świata Gier Komputerowych". Przygarnął mnie do redakcji - mieszkałem tam trzy albo cztery lata.

Zaprowadzili mnie do psychiatry, on mnie namówił na terapię. Ciekawa sprawa, zaszkodzić nie zaszkodzi, niektórym pomoże... Jak kiedyś spowiedź. Wygadasz się i jest ci lepiej. Mnie zrobiło się tak dobrze, że po dwóch latach nawet wzrok zacząłem odzyskiwać. Ale "Świat Gier" się skończył i moja meta też. Wróciłem do schroniska. Ile niesamowitych historii tam od ludzi usłyszałem... Takich, że moja przy nich wysiada Bardzo udane dwa lata w schronisku spędziłem. A potem pan prezydent miasta, przez moich dawnych przyjaciół proszony, umieścił mnie tutaj. Ale szczęśliwszy - to szczerze - byłem, nie mając mieszkania. Tylko absolutny brak czegokolwiek daje prawdziwą wolność, ale dziś nikt się o tym nie może przekonać, bo każdy coś ma. Dobry sok pomarańczowy, choć strasznie intensywny. Dawno takiego nie piłem. Muszę go z wodą rozrobić.

Nie próbował pan wrócić do żony?

- Nie dało rady. Zdrada... to jest cierń w ciele mężczyzny straszny. A jeszcze wyczyściła komputer, który zostawiłem w naszym mieszkaniu. Diabli wzięli 1800 stron tekstów, w tym całą, skończoną powieść.

Cyberpunkową - jak słyszeliśmy - "Bydgoszcz my love". To jedna z legend tego miasta. Ta książka istniała naprawdę?

- Oczywiście, chociaż tylko jako plik. Mogę opowiedzieć. Pojawia się w Bydgoszczy delegacja naukowców z Unii Europejskiej. Stoją eleganccy wśród szarych bloków osiedla Wyżyny i patrzą w dół - na centrum miasta. Przyjechali, bo Bruksela chce stworzyć europejski odpowiednik tego amerykańskiego programu do szukania obcych cywilizacji - SETI. Wybrano Bydgoszcz, ponieważ leży w naturalnej niecce - pradolinie Wisły. Trzeba tylko całą tę nieckę zalać betonem, żeby w ten sposób stworzyć gigantyczną czaszę anteny. No i tak robią - wysiedlają ludzi z miasta, betonują, budują nad tym instytut i program poszukiwawczy rusza. Ale potem lata mijają, a żadnych sygnałów od Obcych nie daje się złapać. Unijne dotacje są coraz mniejsze, naukowcy po kolei wyjeżdżają lub umierają. W końcu zostaje ich tylko dwóch, już bardzo starych. Siedzą w instytucie, piją whisky i nadzorują aparaturę. Aż pewnego ranka jeden zauważa, że w szklance jest mniej alkoholu, niż wieczorem zostawił. Najpierw podejrzewa kolegę, ale potem zaczaja się nocą - i widzi, że z podziemi instytutu wypełzają dwa stwory. Nie będę opowiadał całości, chodzi o to, że pod anteną przeżyli ludzie, którzy ukryli się podczas wysiedlania. Przez kilkadziesiąt lat stworzyli w zabetonowanym mieście nową, osobną, cywilizację. No i następuje długo oczekiwany kontakt z Obcymi. Bydgoszczanie jako Obcy.

Ile pan ma lat?

- 61. A co?

Kiedy pan tak chodzi po pokoju i mówi o książce, to jakby odjęło panu przynajmniej 20.

- Ja się mogę wydawać młodszy, bo jestem infantylny. Może właśnie dlatego wypadłem na zakręcie dziejów. Na starość nieco dojrzałem, ale teraz już jest za późno, by coś w życiu zmienić. Zresztą nie chcę.

A czego pan chce?

- Spotykać się ze swoimi dziećmi i umrzeć w tym domu. Przed wojną tu była nielegalna tancbuda z burdelem, krótko po wojnie też. Zjeżdżała się ówczesna gangsterka, pędzili bimber, piszczały dziewczynki. Dobre miejsce na koniec.

Wiktor Żwikiewicz - autor powieści s.f. "Imago", "Druga jesień" i "Ballada o przekleństwie". Opowiadania drukował w kultowej "Fantastyce" i almanachu "Stało się Jutro" ("Podpalacze nieba", "Happening w oliwnym gaju", "Sindbad na RQM-57"). W ostatniej dekadzie publikował eseje w katowickim miesięczniku dla fanów "Science Fiction, Fantasy i Horror".

Express Bydgoski



Grażyna Ostropolska

Wiktor - ofiara systemu?


- Przeszłość go dopadła! - oceniają koledzy. 61-letni znany pisarz Wiktor Żwikiewicz trafił do aresztu 23 sierpnia, na podstawie listu gończego sprzed pięciu lat.


W 2005 r. oskarżono go o uporczywe uchylanie się od płacenia alimentów na troje dzieci. Groziły mu wtedy dwa lata więzienia, ale sąd potraktował go łagodniej. Przyjął wniosek pisarza o wymierzenie mu 6 miesięcy więzienia w zawieszeniu na dwa lata próby i zobowiązał do poprawy. Żwikiewicz miał regularnie płacić alimenty: 600 zł miesięcznie. Nie płacił, wezwań sądowych nie odbierał, pod wskazanym adresem nie przebywał, więc uznano, że się przed wymiarem sprawiedliwości ukrywa i wydano za nim list gończy.

- Wiktor wcale się nie ukrywał. Był bezdomny i bezrobotny. Mieszkał w schroniskach, w piwnicach i wynajętych dziurach, utrzymywał z zasiłku socjalnego. Nie miał z czego żyć, a tym bardziej płacić alimentów - bronią go przyjaciele. Stoją za pisarzem murem i wspomagają go od lat. Teraz też go nie opuszczą. - Na pewno nie jest człowiekiem bez skazy i nie wywiązuje się właściwie z obowiązków wobec dzieci, ale to wybitny pisarz, którego twórczość wywarła ogromny wpływ na nasze pokolenie - tłumaczą solidarność z aresztowanym. Obserwują wzloty i upadki pisarza, który za życia stał się legendą. Pamiętają Wiktora sprzed 30 lat, wydającego książkę za książką, w nakładach 100 - 150 tys. egzemplarzy, obsypywanego nagrodami literackimi i pławiącego się w dostatku. I tego z ostatniej dekady: biednego, schorowanego i bezdomnego. Starali się mu pomóc. Lokalne stowarzyszenia literackie i związki twórcze zaapelowały do prezydenta Bydgoszczy o socjalne mieszkanie dla pisarza. Dostał je w styczniu 2010. - Zaczął stawać na nogi, pisać - wspominają jego najbliżsi przyjaciele: Marek Żelkowski, Wojtek Chudziński i Tadeusz Krajewski. Byli zszokowani, gdy nagle zniknął.

Bliscy Wiktora przeczesywali krzaki nad Brdą i wydzwaniali do jego znajomych w całej Polsce. Dopiero po tygodniu, gdy siostra Wiktora zgłosiła zaginięcie policji, wyszło na jaw, że pisarz został aresztowany. - Zatrzymano go w momencie, gdy jego życie, dzięki pomocy dziesiątków ludzi, zaczynało się prostować - ubolewa Marek Żelkowski i celnie zauważa: - Przez kilka lat bezdomny i bezrobotny Żwikiewicz nie istniał w tzw. systemie. Otrzymując mieszkanie i meldunek trafił do systemu i wtedy go namierzono.

Żwikiewicza wzloty i upadki

PRL była złotym okresem dla literatów. Książki drukowano w parusettysięcznych nakładach, a przed ich napisaniem wręczano twórcom zaliczki. Wystarczały im na życie. W takim klimacie dojrzewał Wiktor Żwikiewicz.

Z wykształcenia - geodeta, w życiu spełnił się jako pisarz science fiction. Uważano, że ma ogromny talent. Porównywano go do Stanisława Lema. Jego powieści "Imago" i "Delirium w Tharsys" zdobywały nagrody, przekładano je nawet w "demoludach". Pisarz zyskał tysiące fanów, jeździł na spotkania, błyszczał. - Zarażał młodych ludzi pasją pisania - wspomina Tadeusz Krajewski z Klubu Fantastyki "Maskon", stworzonego przez Wiktora Żwikiewicza. Młodzi bydgoszczanie szli w jego ślady. Żwikiewicz był ich bożyszczem. On sam wspomina w wywiadach, że życie w PRL go rozpieszczało, a pieniądze przechodziły mu przez palce. Spóźnił się na pociąg do Warszawy, to brał taksówkę. Było go stać. Ówczesny prezydent Bydgoszczy Wincenty Domisz uhonorował pisarza... mieszkaniem.

Z gry nic nie wyszło

Transformacja ustrojowa okazała się dla Żwikiewicza przekleństwem. Państwowe wydawnictwa padały, władza przestała hołubić pisarzy. Musieli się wziąć do pracy, a pisarstwo traktować jako hobby. Wiktor Żwikiewicz założył z kolegą prywatną firmę, pracowali nad grą komputerową: "Wieża Świata". Z gry nic nie wyszło, za to Żwikiewicz stał się fanem gier komputerowym, a potem się od nich uzależnił. - Chcieliśmy go zaprowadzić do poradni leczenia uzależnień, ale odmówił - wspominają przyjaciele.

Zrobili dla niego wiele

Żwikiewicz coraz więcej grał i coraz mniej pisał. Odbiło się to na jego finansach i rodzinie. Opuścił dom, żonę i troje dzieci. Uporczywe uchylanie się od płacenia alimentów poskutkowało aktem oskarżenia i wyrokiem. Pisarz tłumaczył, że nie płaci, bo nie ma stałej pracy, za to robi dzieciom prezenty. Synowi dał komputer na I Komunię. - To był jedyny prezent, a kontakty Wiktora z dziećmi były sporadyczne - mówiła w sądzie żona. Dziś zapewnia, że nie ma nic wspólnego z aresztowaniem męża. - To sprawa prokuratury, która wydała za nim 5 lat temu list gończy - tłumaczy pani Beata. Pieniądze na dzieci dostawała z funduszu alimentacyjnego. Teraz skarb państwa chce je odzyskać. Jest tego z odsetkami ok. 100 tys. zł (od 2001 r.). Wiadomo, że Żwikiewicz pieniędzy nie ma. - Żyje z zasiłku MOPS. Po opłaceniu czynszu, na życie zostaje mu 115 zł - wyliczają przyjaciele. Przypominają, że Wiktor jest po zawale serca i na same lekarstwa potrzebuje 120 zł. Zrobili dla niego wiele. W 2005 zebrali do kupy stare, nieopublikowane opowiadania Żwikiewicza, wydali je i rozprowadzili. Żywili go, kupowali lekarstwa, robili paczki dla jego dzieci. W tym roku założyli pisarzowi konto, na które rozczuleni jego biedą fani wpłacali drobne kwoty. - Teraz zajmą mu konto na rzecz zaległych alimentów i nie kupimy Wiktorowi oszczędniejszego pieca do ogrzewania - obawia się pisarz Marek Żelkowski. To on spędza ze Żwikiewiczem najwięcej czasu. Mobilizuje go do pracy. - Wiktor wrócił do pisania i jego życie nabierało sensu, a teraz wszystko się rozpada - ubolewa. Jak mu pomóc - nie wie.

Siostra Wiktora, która przez lata pochylała się nad bratem, ma już tego dość. - Uważa się za pępek świata i myśli tylko o sobie. Nawet, gdy go aresztowano, zapomniał poprosić, by mnie powiadomiono o jego zatrzymaniu. Byłam przerażona, że coś mu się stało. Teraz jestem na niego wściekła. Nie podoba mi się, że zapomniał o dzieciach. Oburza, gdy wspomina w wywiadach, że bardzo za nimi tęskni, choć nie robi nic, by się z nimi spotkać - mówi pani Maria.

Żwikiewicz spędzi w areszcie miesiąc. 20 września sąd zdecyduje o jego losie.

Fantastyka-naukowa - subiektywny wybór