...To sprawa fantastyczna, mroczna sprawa współczesna, w stylu naszego stulecia, kiedy się ludzkie serce zmąciło; kiedy się szermuje frazesem, że krew "odświeża", kiedy się głosi życie ułatwione. Mamy tutaj książkowe rojenia, mamy tutaj serce rozjątrzone teorią; widoczne tu jest zdecydowanie się na pierwszy krok, ale zdecydowanie się osobliwego autoramentu: człowiek się zdecydował, ale tak jakby runął z wysokiej góry, jakby spadł z dzwonnicy; poszedł popełnić zbrodnię jakby nie na własnych nogach. Zapomniał przymknąć drzwi za sobą, a zabił; dwie osoby zabił - dla teorii. Zabił, a pieniędzy wziąć nie potrafił, co zaś zdążył porwać, to ukrył pod kamieniem. Nie dość mu było, że zniósł katusze, kiedy siedział za drzwiami, a do drzwi się dobijali, targali za dzwonek; nie, on potem, wpółprzytomny, idzie do pustego już mieszkania, żeby przypomnieć sobie ten dzwonek, żeby raz jeszcze doświadczyć lodowatych dreszczy wzdłuż kręgosłupa... Pewno, można to ostatecznie tłumaczyć chorobą, lecz mamy i coś lepszego: zabił, a poczytuje siebie za człowieka uczciwego, gardzi ludźmi, paraduje jak biały anioł...










*** Fiodor Dostojewski - Bracia Karamazow - DIABEŁ. ZMORA IWANA FIODOROWICZA

... - Doprawdy, gniewasz się na mnie za to, że nie nawiedziłem cię w czerwonej aureoli, "grzmiąc i błyskając", z osmolonymi skrzydłami, a właśnie zjawiłem się w tak skromnej postaci. Jesteś dotknięty, po pierwsze, w swoim uczuciu estetycznym, a po drugie, w ambicji: jak do tak wielkiego człowieka mógł przyjść taki pospolity diabeł? Nie, w tobie jednak płynie ta romantyczna struga, którą tak wyśmiewał już Bieliński. Cóż robić, młodzieńcze! Ot, zamierzałem, wybierając się do ciebie, zjawić się dla żartu w postaci dymisjonowanego rzeczywistego radcy stanu, który służył na Kaukazie, ma gwiazdę Lwa i Słońca na fraku, ale bałem się naprawdę, że mnie pobijesz za to tylko, że śmiałem przypiąć Lwa i Słońce, a nie przyczepiłem przynajmniej Gwiazdy Polarnej lub Syriusza. A ty wciąż swoje, że jestem głupi.










*** Fiodor Dostojewski - Bracia Karamazow - Legenda o wielkim inkwizytorze

...Czyż natura ludzka tak została stworzona, żeby odrzucić możliwość cudu i w takich strasznych momentach życiowych, momentach zasadniczych, najpoważniejszych i najtrudniejszych duchowych wyborów być zdaną jedynie na decyzje wolnego serca? Tak, wiedziałeś, że Twój bohaterski czyn zostanie utrwalony w księgach, że dotrze w głąb wieków i do ostatnich krańców ziemi, żywiłeś tę nadzieję, że naśladując Ciebie człowiek również zostanie z Bogiem, że nie wybierze, nie będzie domagał się cudu. Nie wiedziałeś natomiast, że ledwo tylko człowiek odrzuci cud, odrzuci też natychmiast Boga, ludzie bowiem szukają nie tyle Boga, ile cudów. A ponieważ człowiek nie jest w stanie obejść się bez cudów, bardzo szybko stworzy sobie nowe, już własne cudowności i zacznie im pokłon oddawać: wierzyć w cudowną moc znachorów czy umiejętności wiejskich czarownic, i to chociażby nie wiem jakim był buntownikiem, heretykiem czy bezbożnikiem.










*** FIODOR DOSTOJEWSKI - BIESY - U TICHONA (Spowiedź Stawrogina)

...W ciągu tych czterech czy pięciu dni, które minęły od tamtego czasu, ani razu nie widziałem jej z bliska, rzeczywiście bardzo zmizerniała. Twarz jakby się jej wydłużyła, a czoło na pewno miała rozpalone. Oczy jej stały się jeszcze większe, patrzyła nimi na mnie nieruchomo, jak mi się początkowo wydawało, z jakąś tępą ciekawością. Siedziałem w kącie kanapy, przyglądałem się jej nie ruszając się z miejsca. Wówczas niespodziewanie poczułem znów przypływ nienawiści. Niezwykle szybko zauważyłem, że się mnie nie boi, co mogło być wywołane gorączką. Jednakże gorączki nie miała. Nagle zaczęła kręcić główką jakby z jakimś wielkim wyrzutem, po czym niespodziewanie podniosła swoją malutką piąstkę i zaczęła mi nią wygrażać. W pierwszej chwili ów gest wydał mi się śmieszny, lecz później stał się nie do zniesienia. Wstałem i zbliżyłem się do niej. Na twarzy jej malowała się rozpacz, której wprost nie można sobie wyobrazić na obliczu dziecka. Wciąż wygrażała mi swoją piąstką i wciąż ruch jej głowy wyrażał wyrzut.










*** Stanisław Cat Mackiewicz - Dostojewski

...Dostojewski czyta swoich Biednych ludzi Grigorowiczowi, także literatowi, swemu byłemu koledze ze szkoły inżynierów, z którym obecnie mieszka razem w jednym mieszkaniu. Teraz następują rozkosze pierwszego tryumfu. Grigorowicz jest zachwycony, biegnie do poety Niekrasowa i u Niekrasowa wobec kilku osób odczytuje rękopis Dostojewskiego. Wszyscy są zachwyceni, olśnieni. Grigorowicz przybiegł do Niekrasowa wieczorem, teraz jest już późna noc, koniec maja czy początek czerwca, czyli że noc jest biała, czytać w pokoju można nie zapalając światła. Grigorowicz powiada: "Dobrych uczynków nie należy odkładać, chodźmy zaraz powinszować Dostojewskiemu." Niekrasow Dostojewskiego nie zna, lecz wraz z Grigorowiczem idą do niego, budzą go, a gdy zmieszany, zdziwiony, zaskoczony siada na łóżku, winszują mu arcydzieła. Potem Niekrasow poszedł do domu, Grigorowicz do łóżka, ale Dostojewski za to wstał z łóżka i długo, długo, do samego ranka chodził po pokoju od ściany do ściany. Przeżywał chwilę powinszowań - od pierwszych słów swoich gości, od chwili, w której zrozumiał, o co chodzi, aż do wyjścia Niekrasowa z pokoju. Gdy kończył to sobie wspominać, to zaczynał od początku. Już dzwoniły na ulicach różne dzwonki, już hałasował ruch uliczny, darli się przekupnie, rozpoczynał się skwar, a Dostojewski wciąż chodził, nie mogąc się otrząsnąć z wrażenia.










*** Bohdan Urbankowski - "Dostojewski - dramat humanizmów"

...Strachow:
"Podłości pociągały go i przechwalał się nimi. Opowiadał mi Wiskowatow, że chwalił mu się, iż (...) w łaźni maleńką dziewczynkę, którą przyprowadziła mu guwernantka. Charakterystyczne jest przy tym, że przy zwierzęcej pożądliwości nie miał żadnego gustu, nieczuły był na powab i piękno kobiecości."

Grigorowicz:
"...był kiedyś na procesie o zgwałcenie 10-letniego dziecka. Po rozprawie poszedł za dziewczynką - zdziwiony jej dziecinną dorosłością i tym, że wraca sama - zwabił ją do siebie cukierkami i odbył z nią stosunek..."

Fariesow:
"... zwierzał mi się, że uwiódł guwernantkę i namówił ją do przyprowadzenia uczennicy, którą także..."










*** JÓZEF SMAGA - "FIODOR DOSTOJEWSKI - ŻYCIE I TWÓRCZOŚĆ"

...Polskiego czytelnika nieprzyjemnie uderza niechęć Dostojewskiego do naszego narodu. Rzecz należy widzieć w szerszym kontekście, bowiem o "kwestii polskiej" można tu mówić z podobnym uzasadnieniem jak o francuskiej, niemieckiej, angielskiej czy żydowskiej. Niechęć autora Biesów do innych nacji jest konsekwencją bezgranicznej miłości, jaką obdarzył własny naród. Była to miłość absolutna i niepodzielna, dlatego dla innych pozostała najwyżej obojętność, najczęściej jednak - agresywna antypatia. Szczególnie drastyczna jest jego antypatia do Niemców, poświadczona listami z zagranicy, widoczna również w Zbrodni i karze, gdzie wszystkie Niemki (Gertruda Resslich, Amalia Lippewechsel, Daria Francewna, Luiza Iwanowna) to albo osoby już z racji swego narodowego "obciążenia" tępe i głupie, albo bezwzględne, przebiegłe i zdemoralizowane. Niemiec, Niemka to tradycyjnie symbol głupoty, chciwości i arogancji.










*** Natalia Modzelewska - Pisarz i miłość

...Wróćmy do wspomnień pani Awdotii: "W naszym kółku należało wystrzegać się młodych literatów, tych bezlitosnych szyderców, Dostojewski zaś jakby naumyślnie prowokował ich swoją popędliwością i pychą, już samym tonem dając do zrozumienia, jak dalece góruje nad nimi talentem. No i wzięli go na języki... Zwłaszcza Turgieniew umiał wciągać Dostojewskiego do polemiki i doprowadzać do pasji, tak że ten tracił panowanie nad sobą i zaczynał wygadywać bzdurne opinie, które kpiarz potem z lubością rozpowiadał. Dostojewski zrobił się straszliwie podejrzliwy, bo pewien jego przyjaciel powtarzał mu wszystko, co pod jego nieobecność mówiono u nas o nim i o jego powieści... Dostojewski zaczął każdego posądzać, że zazdrości mu talentu, w słowach najzupełniej niewinnych dopatrywał się chęci ubliżania jemu i jego powieści. Przychodził do nas już rozjątrzony, czepiał się każdej okazji, by wylać na swoich krzywdzicieli całą złość, która go zatruwała. Ci z kolei, zamiast okazać wyrozumiałość dla człowieka chorego, przewrażliwionego - wyszydzali go, doprowadzając tym do jeszcze gorszego rozjątrzenia."










*** Ryszard Przybylski - Dostojewski i "przeklęte problemy"

...Za lojalność wobec racjonalistycznej etyki Dostojewski płacił posądzeniem o sceptycyzm religijny. Płacił zresztą chętnie. Tak bardzo zależało mu bowiem na ukazaniu "ciemnych ścieżek'' etyki laickiej, moralności bez Boga. I jeśli prawosławny pozytyw Dostojewskiego łatwo powitać dziś wyrozumiałym uśmiechem, to trudno przejść bez niepokoju i przerażenia obok racjonalistycznego systemu etycznego Raskolnikowa. Zbyt bliski jest on moralności współczesnego dwudziestowiecznego człowieka zarówno tam, gdzie zniewala celnym teoretycznym argumentem, jak też i tam, gdzie ociera się o zbrodnię. Raskolnikow zapoczątkował bowiem epokę "laickiego tragizmu", który stał się jednym z głównych problemów literatury naszego stulecia. W końcu przecież dla wierzących bez wahania w prawdę Objawienia "rachunek Raskolnikowa" nie stanowi istotnego zagadnienia. Jest on udręką ludzi, dla których etyka jest tylko i wyłącznie sprawą rozumu. Dlatego powieść ta stała się księgą rozpaczy dopiero dla tych pokoleń, które zrozumiały i odcierpiały antynomie systemu moralnego bez Boga. I wszystko wskazuje na to, że nadal w każdej epoce powieść ta burzyć będzie naiwne przekonanie, iż laicka etyka jest systemem prostym, radosnym, nie obarczonym ciężarem rozdartych sumień i "przeklętych problemów".















MICKIEWICZ








*** Roman Kaleta - O Ksawerze Deybel

...pamiętnikarska notatka Seweryna Goszczyńskiego z dnia 21 VII 1858 r.: "Wczoraj słyszałem od Łąckiego, że Ksawera (Deybel, a dziś Mainardowa) pisała do Władysława Mickiewicza w tej treści: »Mąż mój jest bez miejsca, jesteśmy w niedostatku, mamy troje dzieci, żądam od ciebie 2000 fr. na wychowanie dziecka twojego ojca«.
Miała ona to dziecię w r. 1847 i rozpuszczono, że ojcem był Mickiewicz; to pewna, że jakiś czas chowało się w domu Mickiewicza"...








*** Bohdan Urbankowski - Xawera czyli Poeta w szponach "demonicznej Żydówki"

...20 maja 1848, pod nieobecność poety, odbyło się zebranie Koła, o którym Chodźko doniósł Mickiewiczowi do Rzymu. Podczas tego zebrania Towiański, rzucał klątwy i groźby na działalność Mickiewicza we Włoszech - Xawera zarzucona takimiż klątwami i groźbami nakłaniana była do wyjścia za mąż za brata Iwanowskiego. Konrad Górski, który pisze o tych scenach w pracy "Mickiewicz - Towiański", komentuje rzecz następująco:
Dochodzimy tu do najprzykrzejszej karty w życiorysie Mickiewicza osłanianej milczeniem przez wielu historyków literatury, rozgłoszonej przez Boya. Chodzi o potomstwo, które Mickiewicz miał spłodzić z Xawerą. Do poszlak, które by ograniczały owe potomstwo do jednej córki, jeszcze wrócimy, a na razie wyprowadźmy jeszcze jeden hipotetyczny wniosek: Xawera widocznie oczekiwała wtedy dziecka, a Towiański dla uniknięcia skandalu kompromitującego grono jego wyznawców, pragnął to dziecko zalegalizować, wydając ją za mąż za Iwanowskiego.








*** Bohdan Urbankowski - Czy Towiański był szpiegiem?

...Przesłane (8/20 stycznia 1842) do szefa III Wydziału wyjaśnienie Mikołaja Kisielowa, charge d'affaires ambasady w Paryżu (nawiasem mówiąc, przyjaciela Mickiewicza z Petersburga), zaskakuje dość lekkim potraktowaniem sprawy. Wynika z niego, iż ambasada została już wcześniej powiadomiona o działalności Towiańskiego, ale nie uważano, by fakty graniczące z obłędem warte były, by zaprzątać nimi uwagę Ministra Imperium.








*** Sławomir Koper - Kobiety w życiu Mickiewicza

...Specyficzną rolę w życiu sekty odgrywały kobiety, a Karolinę Towiańską (żonę mistrza) podejrzewano nawet o kierowanie ruchem. Zygmunt Krasiński zauważył, że pod jej nieobecność Towiański "wracał do dawnego stanu mierności. Ile razy był z nią razem i mieszkał, odzyskiwał swoją potęgę". Krasiński stwierdził nawet, że to "ona wszystko widzi, nie on". Nie mniejszy wpływ na Sprawę wywierała siostra Karoliny - Anna Guttowa. Obie panie były nieustannym źródłem intryg, wygrywając ambicje poszczególnych wyznawców. A u schyłku 1841 roku w Paryżu pojawiła się kolejna kobieta mająca odegrać znaczący wpływ w życiu sekty. Była nią Ksawera Deybel. Jej nazwisko przez dziesiątki lat zakrywała zmowa milczenia. Zadecydowały o tym dzieci wieszcza (szczególnie Władysław Mickiewicz), skutecznie eliminując wszelkie jej ślady z życia ojca. Podobnie postępowali przyjaciele poety, pozwalając, aby imię Ksawery zniknęło z korespondencji i pamiętników. Praktycznie aż do trzeciej dekady ubiegłego stulecia nazwisko Deybel znali tylko najlepsi znawcy epoki, ale nawet oni wspominali o Ksawerze wyłącznie w prywatnych rozmowach. Dopiero Tadeusz Boy-Żeleński oficjalnie przypomniał o jej istnieniu (Brązownicy), czego do dzisiaj nie potrafią mu wybaczyć bardziej pruderyjni badacze.








*** Manula Kalicka - Mickiewicz Adam nie odmawiał
Polityka - 2009-12-19

...Całą tę włoską sielankę zakłóca wybuch powstania listopadowego. Wieszcz narodowy powinien walczyć. Mickiewicz chce niby jechać do powstania. Jedzie. Długo. Zwiedzając po drodze, oglądając kaskady, podziwiając Rafaela. Dojeżdża. Ale nie do Polski - do Paryża. I znowu niby jedzie, jednak jakoś bez przekonania. Ciągle coś mu przeszkadza... To ma wieźć broń, to chcą mu jakąś misję powierzyć. Może zatrzymują, by go ocalić? Nie wiemy. W końcu jednak rusza. Dojeżdża do Wielkiego Księstwa Poznańskiego - ale właśnie zamknięto granice tak szczelnie, że ani się przedostać. Próbuje, ale bez rezultatu. Czekając na zmianę sytuacji, wędruje po okolicznych dworach, wszędzie witany, fetowany. Spotyka się ze swoim bratem, rannym w powstaniu, i uwodzi kobiety. Wiele kobiet. Najważniejszą z nich była Konstancja Łubieńska, bardzo piękna, oczywiście mężatka, matka pięciorga dzieci, kobieta niewątpliwie z klasą. Konstancja zakochuje się, chce rzucać męża, z dużym trudem udaje się jej to wyperswadować. Jak ślicznie napisał o tym Łubieński: "Łubieńska chciała dla niego poświęcić wszystko, on nie miał nic dla niej do poświęcenia poza sobą. A siebie było mu trochę szkoda...".








*** Jan Walc - Architekt arki - IMPERIUM KONTRATAKUJE

...I oto ów romantyczny kochanek, który w swojej przedrosyjskiej karierze zdołał raz zakochać się nieszczęśliwie i raz uwieść żonę prowincjonalnego doktora, zanudzoną na śmierć kowieńską codziennością, ląduje z wyroku Nowosilcowa w samym środku odeskiego karnawału. O najgłośniejszej kochance Mickiewicza z tego okresu tak pisze Ksawery Pruszyński: Może więcej znaczyło, że była Rzewuska de domo, wnuczka hetmana targowickiego, siostra Henryka Rzewuskiego, niebawem autora "Listopada" i "Pamiątek Soplicy", no i pani Hańskiej, słynnej pani Hańskiej, w której miał zakochać się aż do ślubu Balzac. Rzewuscy byli w starej Polsce arystokracją najbłękitniejszą, magnaterią całą gębą, wobec których wszelakie hrabiny Sobańskie, nie mówiąc już o Puttkamerowych i zgoła nie wspominając o zacnych Wereszczakach, miały się jak sroki do pawi.








*** Rzym koło Nowogródka - z Tomaszem Łubieńskim rozmawia Paweł Goźliński (Adam Mickiewicz)
Gazeta Wyborcza - 16/10/1998

...Jedna z uczestniczek moich zajęć na Uniwersytecie Warszawskim napisała przekonującą pracę na temat motywów kabalistycznych w "Dziadach". Ale do zrobienia takiej interpretacji matka Mickiewicza nie jest w ogóle potrzebna. Jeżeli jej przodkowie byli frankistami, to co z tego ma wynikać? Barbara Mickiewiczowa była katoliczką, bardzo głęboko wierzącą. Zresztą i tak nie ma i nie będzie bezpośrednich dowodów na jej frankistowskie pochodzenie. Owszem, żyli na Litwie Majewscy - frankiści, ale nie wiadomo, czy oni w ogóle byli krewnymi Barbary. Mnie się wydaje, że nie. Matka Mickiewicza była po prostu córką ekonoma, zaś frankiści to byli jednak zwykle ludzie wykształceni, materialnie dobrze sytuowani.

GOMBROWICZ







*** Joanna Siedlecka - Jaśnie panicz (młodość Witolda Gombrowicza)

...Wymyślali sobie od ciemnych sług i jaśnie panów. A bywało - rzucała w niego poduszką albo czymś, co akurat wpadło pod rękę. Gonił ją wtedy, gdy złapał - bili się, szarpali, kuksali. Choć powtarzał zawsze, że gdy sługa podniesie rękę na swego pana - ręka jej uschnie, pan natomiast straci przez to dotknięcie swoją błękitną krew. Przepadnie jego wyższość. Pobili się na przykład, gdy wyszło na jaw, że czekoladki, którymi ją poczęstował, okazały się środkiem przeczyszczającym! I żeby to jeszcze zachował się tak tylko wobec niej. Nie ukrywał jednak, że poczęstował nimi znajome panienki od Platerówny, z którymi wybrał się na spacer do Ogrodu Saskiego. Doszły tylko do Placu Piłsudskiego...










*** Agnieszka Stawiarska - Życie uczuciowo-erotyczne Witolda Gombrowicza

...W wyznaniu Gombrowicza uczynionym w Testamencie uderzają słowa: "dziewki najniższej kategorii - ale nie prostytutki". Co to oznacza? Prawdopodobnie to, że bohaterkami przygodnych "spięć" były kobiety brzydkie, nieatrakcyjne. Tylko ich się nie bał. Obsesja na punkcie brzydoty fizycznej pojawia się z ogromną częstotliwością w jego utworach. Katasia z Kosmosu - kobieta ze zdeformowaną wargą, jest chyba najbardziej uderzającym przykładem. Kępiński przytacza we wspomnieniach opowieść przyjaciela o erotycznej przygodzie w ziemiańskim dworze z jakąś panienką brzydką, a nawet odrażającą.
Motyw rozpaczliwego, pokątnego uwodzenia "sług do wszystkiego", które zresztą z reguły nie dochodzi do skutku, stał się kanwą młodzieńczego opowiadania Na kuchennych schodach. Bohater tego opowiadania, Filip, jest wytwornym urzędnikiem MSZ, subtelnym i słabym młodzieńcem. Ponieważ wstydzi się swych dziwnych skłonności, żeni się z kobietą "stanowiącą zupełne antidotum sługi". Ale obcując z nią, ma wrażenie, że przebywa stale we "wrogiej, oziębłej krainie". Sługi zaś wzruszają go swą naturalnością, abnegacją, zwierzęcą prostotą. "Idzie, poruszając siedzeniem, stawia niemrawo grube, krótkie łydy, gołe w lecie, a zimą w grubej, białej, bawełnianej pończosze". Filip ma ogromne trudności z nawiązaniem z nimi kontaktu. Budzi nieufność, "prymitywną dumę" albo wręcz wesołość prostych kobiet - jest bowiem lękliwy i nerwowy. "Musiało być we mnie coś podjudzającego, co działało jak czerwona płachta na ich organ śmiechu".



 

Nieodgadnioną wciąż zagadką jest kwestia, co WG robił przez pierwsze lata w Argentynie, z czego żył? Podobno głodował... Kilka lat później dostał posadę w banku, jeszcze później nabył maszynę do wyrobu plastikowych duperelków - wytwarzał figurki Jezusa i Maryji, i z tego żył. Ale jak żył w Argentynie zaraz po 1939?

Odpowiedź daje nam książka Reinaldo Arenasa "Zanim zapadnie noc. Autobiografia" wydana w Polsce w 2004. W polskiej wersji książki czytamy, iż dwaj emigranci Virgilio i Witold: zostali przyjaciółmi i kompanami w podrywie i przygodach erotycznych.

Na tym kończą się, w polskim wydaniu aluzje w kwestii erotycznych przygód Gombrowicza w Argentynie. W wydaniu angielskim książki Arenasa jednak czytamy: Gombrowicz, jak powiadał Virgilio, był wtedy bardzo przystojny; żeby przeżyć, został męską prostytutką w buenosajreńskich łaźniach, gdzie pozwalał się pieprzyć za parę groszy.

I dalej: Wedle Virgilia jego polski przyjaciel trafił kiedyś na Argentyńczyka z ogromnym penisem; człowiek ów zapłacił z góry i zdecydowanie chciał Witolda wypieprzyć - i tak oczywiście zrobił. Ale, mówił Virgilio, uszkodził odbyt Gombrowicza w takim stopniu, że Witold wrócił do domu bardzo krwawiąc. Virgilio napełnił wannę ciepłą wodą, rozebrał przyjaciela, i pomógł mu wejść do wanny, żeby złagodzić ból. Jak twierdził Virgilio, Gombrowicz spędził w wannie dwa dni, aż jego rana zaczęła się goić.

Reżyser Franco de Peńa twierdził, że wśród argentyńskich przyjaciół WG krążyła pogłoska o zbiorowym gwałcie, jakiego ofiarą padł nasz pisarz na wycieczce w portowej dzielnicy...  

Najbardziej znanym w kulturze polskiej przykładem cenzurowania relacji i dokumentów jest działalność syna wielkiego Adama - Władysława Mickiewicza. Wyśmiewane przez Boya brązownictwo dotyczyło jednak Wieszcza, architekta narodowej arki. Aż tu nagle, po ponad 100 latach podobne cenzorskie zabiegi zastosowano wobec pisarza ciężko pracującego całe życie by ową arkę zdekonstruować. Wieszcz czy anty-Wieszcz, każdy Wielki staje się w Polsce Mistrzem Wielkim Polskim Geniuszem Gombrowiczem Głośnym z "Transatlantyku", którym można się pochwalić całemu światu. Casus biografii Kapuścińskiego pióra Artura Domosławskiego, która została zaatakowana przez przedstawicieli pokolenia gombrowiczowskiego, ludzi wychowanych na książkach WG dowodzi, że reguły rządzące polską mentalnością pozostają równie archaiczne jak w wieku XIX.

Trzeba wskazać palcem - za ocenzurowanie drastycznego akapitu z książki Arenasa odpowiada tłumaczka Urszula Kropiwiec i wydawnictwo Świat Literacki. Ciekawe jednak, co by było, gdyby i tłumaczka i wydawnictwo zaryzykowało publikację drastycznego fragmentu? Zapewne odbyłby się zwykły seans potępienia, może nawet sam arcybiskup Życiński rozkwiczałby się moralnie: nikczemny atak, haniebna podłość, łajdacka nikczemność, obyczajowa dzika lustracja w wykonaniu ludzi małych itd. itp.

Nie ma chyba drugiego kraju, gdzie istniałaby taka przepaść między tym co publiczne a tym co prywatne.

*** Magdalena Miecznicka - Wzajemne nienawiści pisarzy
Dziennik - 11 kwietnia 2009

...Za komuny nienawiści o podłożu politycznym były tłumione nie przez dobry obyczaj, lecz zwyczajnie przez cenzurę. Stanisław Dygat pozostawał w bliskiej przyjaźni z Tadeuszem Konwickim, z którym codziennie wymieniał złośliwości na temat kolegów, których oceniał jako koniunkturalistów. Siłą rzeczy uwagi te nie mogły mieć szerszej publiczności. Co prawda, jak się później okazało, miały - bo spisywali je panowie z SB, która podsłuchiwała pisarzy. Oto próbki z wypowiedzi Dygata przytoczone przez Joannę Siedlecką w książce "Kryptonim »Liryka«. Bezpieka wobec literatów": "Iwaszkiewicz i Andrzejewski są nie tylko świadectwem rozpaczliwie niskiego poziomu literatury, ale też myślenia w tym kraju", "Cenzura zabroniła oddania »Miazgi« do druku. Bardzo słusznie, bo to jedna wielka grafomania", "Kisiel to cymbał, grafoman bez odrobiny talentu, a w muzyce jeszcze gorszy", "Adolf Rudnicki to grafoman, zarozumialec, dostał się do literatury tylko dzięki partii i rządowi", no i jeszcze: "Kazimierz Kutz jest cwaniakiem i karierowiczem". "Ale i ich zażyłość została narażona na szwank przez »Kalendarz i klepsydrę«, w której to książce Konwicki przedstawił zachwycający, lecz złośliwy portret przyjaciela. Dygat się obraził i już się nie odzywał" - wspomina Jerzy Pilch.














IWASZKIEWICZ







*** Jarosław Iwaszkiewicz - Dzienniki 1911-1955

...Wczoraj przy kolacji w hotelu Moskwa mieliśmy kłopot. Chociaż nie było jeszcze późno, nic już w kuchni nie było z potraw widniejących na karcie. Władysław G. upierał się, żeby dostać antrykot, ale antrykotu nie było. Kelner powiedział nam, że jest tylko antrykot z kury. Kazaliśmy sobie więc dać po antrykocie.

Czekaliśmy dość długo. Po chwili takiego czekania towarzysz W. powiedział:

- Ciekawy jestem, jak może wyglądać antrykot z kury? Jak można zrobić antrykot z kury? To musi być bardzo małe?

Na tym opowiadanie powinno się skończyć. Wróciwszy do numeru hotelowego, chciałem tylko zanotować w dzienniku:

"Kto nie wie, jak wygląda antrykot z kury, nie może rządzić państwem".

Ale po namyśle powstrzymałem się. To byłoby zbyt snobistyczne. Wydawałoby [się], że jest w tym pogarda dla nowych ludzi, ale tu bynajmniej pogardy nie ma.



Niezwykły incydent z antrykotem czyli z: mięsem z kością z przedniej górnej części tuszy wołowej lub cielęcej; płat tego mięsa; także: surowy lub smażony kawałek tego mięsa.

Iwaszkiewicz funkcjonuje latami w systemie stalinowskim jako urzędowy literat, pomija milczeniem represje, tortury. Pierwszym wpisem w "Dzienniku" kiedy dystansuje się do PRL jest scena z antrykotem. Dygnitarz komunistyczny nie wie, co to antrykot z kury! Jakże to bolesne dla Iwachy!!!

Przypadek Iwaszkiewicza to dziwaczne połączenie wyrafinowania artystycznego z instynktownym konformizmem, przekonaniem, iż rolą artysty jest znalezienie "mecenasa", kimkolwiek by on był. Przed wojną służba dla sanacji, po wojnie PRL-owi. W świetle "Dziennika" zupełnie śmieszne są miłoszowe dywagacje o "heglowskim ukąszeniu". Tu mamy po prostu wygodne życie, wdzięczność za wysokie nakłady, za wyjazdy zagraniczne, za wreszcie zaspokojoną pychę pisarską...





*** Jarosław Iwaszkiewicz - Dzienniki 1956-1963

...Do Bieruta miałem zawsze wielkie zaufanie - i przykro mi było, że w ostatnich latach wycofał się jak gdyby od kontaktów z nami, pracownikami kultury. Wierzyłem mu bardzo. Śmierć jego sprawiła na mnie bardzo silne wrażenie, pogrzeb - wspaniały. Te tłumy, które przesuwały się przed trumną, tłumy prawdziwego, do dziś cierpiącego proletariatu, dla którego on był symbolem i nadzieją. Zamęt w kraju po jego śmierci ogromny i nikt nie ma jego autorytetu. Żaden Korboński nie zasmaruje jego rozwagi i mądrości. Mogą na niego zwalać wszystko jak na Stalina - mój osobisty stosunek do niego, bardzo osobisty, nigdy się nie zmieni. Myślę, że nie bez racji trumna jego była przykryta narodowym sztandarem.












*** Iwaszkiewicz - Artysta, działacz, pan

...O dorobku i postawie Iwaszkiewicza dyskutowali na łamach marcowego numeru paryskiej "Kultury" Konstanty Jeleński i Gustaw Herling-Grudziński. Obaj zgodzili się co do roli Stawiska w czasie okupacji, ale później już się różnili. Jeleński w tym dwugłosie Iwaszkiewicza bronił, Herling raczej atakował, wspominał na przykład, jak to Iwaszkiewicz "na jakimś penklubowym kongresie, jeszcze w czasach stalinizmu; natychmiast po przywitaniu oświadczył w obecności pozostałych członków delegacji polskiej, że widywanie się ze mną jest niedopuszczalne". Z ust Herlinga padały określenia, które przylgnęły do Iwaszkiewicza na długo: "serwilizm", "naturalny instynkt dworzanina", "filozofia mandaryna". Herling wyjaśniał, na czym miałby polegać "naturalny instynkt dworzanina": "zasmakował stopniowo w swoich tytułach, dostojeństwach i godnościach, [...] z dumą obnosił swoje ordery, [...] przechwalał się, iż Gierek zabrał go ze sobą do Breżniewa". W sumie więc rola Iwaszkiewicza, tak to oceniał Herling, polegała na "użyczeniu pewnego kulturalnego splendoru nowemu ustrojowi".









*** Krzysztof Tomasik - PIERWSZY HOMOSEKSUALISTA PRL-U

...Jeszcze przed śmiercią pisarza pogląd na jego działalność wyrabiały sobie kolejne osoby: Gustaw Herling-Grudziński widział w nim zdrajcę, Czesław Miłosz oportunistę, a Kot Jeleński Konrada Wallenroda. Natomiast Zygmunt Mycielski eksponował w swoich zapiskach kwestię łapczywości na wszelkie zaszczyty i funkcje: "Jarosławowi zawsze mało. Chciałby mieć Nagrodę Nobla. Chciałby być ekscelencją, ministrem, ambasadorem, dostać jeszcze dużo orderów. W końcu nie on jeden. Znałem wielu takich. Nie wystarczy mu, że napisał dużo bardzo pięknych wierszy, że JEST poetą" (30 VII 1978). Jednocześnie Iwaszkiewicz jest też polskim pisarzem najsilniej utożsamianym z homoseksualizmem, ta kwestia pojawiała się w związku z nim częściej niż w przypadku innych twórców. I to zarówno w międzywojniu, jak i później. Powstawały nawet na ten temat dowcipy, różne wersje jednego z nich przypominali sobie po latach Mieczysław Grydzewski i Jan Lechoń: "Historię z Jarosławem znam w innej wersji. Jadą samochodem. Szofer zatrzymuje się. Co się stało? - pyta Jarosław. Przejechało chłopca - odpowiada szofer. A czy ładny? - pyta Jarosław" (2 IX 1950).









*** JAN WALC - Mefisto z kwiatem glicynii

...W przeciwieństwie do grupy kolegów z kawiarni "Pod Picadorem", pisma Pro arte et studio, a później Skamandra, Jarosław Iwaszkiewicz nie zdobył sobie szczególnej popularności ani powodzenia swoimi tekstami literackimi, co rzucało się szczególnie w oczy na tle błyskotliwych karier pozostałych skamandrytów. Któryś z nich rzucił później bonmot: w Skamandrze było nas czterech i Jarosław Iwaszkiewicz, jak to piąte koło u woza. W pisanych później wspomnieniach żali się Iwaszkiewicz niejednokrotnie, że na skutek złośliwych plotek rozpowszechnianych przez Lechonia i Słonimskiego był przez lata uważany za osobnika pozbawionego inteligencji i talentu. W tej sytuacji - iście wzorem balzakowskich bohaterów - postanowił Iwaszkiewicz ufundować swoją karierę na starannie zaplanowanym małżeństwie, żeniąc się w roku 1922 z Anną Lilpopówną, córką i dziedziczką Stanisława Lilpopa, jednego z najbogatszych fabrykantów warszawskich. Kiedy kilkanaście lat później Anna Iwaszkiewiczowa dziedziczyła majątek po swoim ojcu - wyceniano go w milionach dolarów. Cena, za którą gotów był sprzedawać się Lucjan de Rubempre, została poważnie przebita.









*** ANDRZEJ KRAJEWSKI - Mieszkanie, papier, czasem mały samochodzik - JAROSŁAW IWASZKIEWICZ I WŁADZA LUDOWA
Rzeczpospolita - 25.05.2002

...Wielkie ambicje prezesa ZLP dostrzegał Leszek Prorok. Jego zdaniem Iwaszkiewicz nie mógł darować Jerzemu Andrzejewskiemu udziału w tworzeniu KOR, ponieważ usłyszał pogłoski, iż represje przeciw autorowi "Popiołu i diamentu" pomogą mu zdobyć Nagrodę Nobla. A była to jedyna rzecz, której zawsze pragnął i której nigdy nie otrzymał. Jak wielkie było to marzenie, świadczy reakcja odnotowana przez Tadeusza Kwiatkowskiego, gdy władze ZSRR przyznały prezesowi ZLP w roku 1969 Leninowską Nagrodę Pokoju. "Nie mogę odmówić, ale spadło to na mnie jak nieszczęście" - skarżył się autor "Sławy i chwały", uważał bowiem, iż moskiewskie zaszczyty osłabiają jego szansę na Nobla.














*** Bohdan Korzeniewski - Książki i ludzie

...Z upływem wielu lat nie zatarło się we mnie uczucie żałości, jakiego wówczas doznałem. Nie było ono ani litością, która się rodzi na widok cudzego upośledzenia, a więc i własnej wyższości, ani nawet zwyczajną ludzką solidarnością we wspólnej niedoli. Z mojej żałości, dokuczliwej jak tępy ból, przebijało zdumienie, że los dla wielu ludzi na ziemi bywa zawsze jednakowo bezlitosny. Nie chce zelżyć swojej srogiej ręki nawet wtedy, kiedy zmienia się historia. Zastępuje bowiem jednych ciemiężycieli innymi. Jeszcze bardziej pozbawionymi miłosierdzia.







*** MAŁGORZATA SZEJNERT - Sława i Infamia - ROZMOWA Z BOHDANEM KORZENIEWSKIM - cz. 1

...Pod koniec 1940 roku zaczęły docierać do Warszawy te straszne wieści o "Heimkehrze". Donoszono mi, że na Kurpiach, w Myszyńcu i koło Myszyńca, dzieją się jakieś dziwne rzeczy, że pojawiły się tam oddziały wojska polskiego i polska policja w pełnym uzbrojeniu. Że te oddziały napadają na polskie wsie, łapią mieszkańców, strzelają do nich, biją na oczach rodzin, wpychają do eleganckich samochodów wojskowych i wywożą w nieznanym kierunku. I że to się filmuje. Tak, strzelano, podpalano, bito. Wszystko to było prawdziwe. Robiono w ten sposób film propagandowy służący Niemcom. To były sekwencje ukazujące okrucieństwo Polaków wobec Niemców wołyńskich. Statyści byli darmowi i nie wiedzieli nawet, że są statystami. Akcja filmu toczyła się w 1939 roku. Miała odpowiednio usposabiać do Polaków Niemców przebywających w Polsce. Zaangażowano bardzo dobrą austriacką aktorkę Paulę Wessely. Dano jej rolę anielskiej córki niemieckiego lekarza, społecznika, który leczy chłopów za darmo. Dobrzy, bezinteresowni, serdeczni ludzie. Ale burmistrz wołyńskiego miasteczka urządza prowokację, podburzona ludność napada na dom dobroczyńcy, kamienuje, przyjeżdża polska policja, następują rozprawy z poczciwą ludnością niemiecką, dantejskie sceny. Biedaczka Wessely czołga się po podłodze i widzimy podkuty but wymierzony w jej twarz. Naprawdę straszne jest jednak to, że ten but tkwi na nodze polskiego aktora, Józefa Kondrata, który zaangażował się do tego filmu.







*** MAŁGORZATA SZEJNERT - Sława i Infamia - ROZMOWA Z BOHDANEM KORZENIEWSKIM - cz. 2

...W Narodowym szło od lat "Wesele" w reżyserii Hanuszkiewicza. W roli Żyda występował Janusz Kłosiński, dobry aktor, którego lubiłem. Karny członek partii. Więc kiedy władze potrzebowały aktora, który poparłby w telewizji decyzję o stanie wojennym, zaproponowały to jemu. Zgodził się, nie przewidział, że skazuje się na śmierć aktorską. Gdyby dopisała mu wyobraźnia, pewnie by tego nie zrobił, bo lubił grać. Więc był tym karczmarzem w "Weselu". Niewielka rola, bardzo dla publiczności niewygodna. Widownia wyraźnie się obawiała, że manifestacja przeciw aktorowi, który gra Żyda, może być wzięta za antysemityzm. A po różnych polskich doświadczeniach nikt tego nie chciał. Czułem fizycznie ten moment wahania. Ktoś się jednak zdecydował i zaklaskał, przełamując to zawieszenie. Kłosiński zmartwiał. Był ledwie przytomny. Zagłuszono go całkowicie. Spotkaliśmy się oczami. Siedziałem bardzo blisko, w drugim rzędzie.














*** Komedianci. Rzecz o bojkocie

...- I to przy okazji tego spektaklu wydarzyło się coś, czego dawniej w teatrach nie było. Wyklaskiwanie. U Ciebie było po raz pierwszy - to też historia. Wiem, że miało to swoją drugą stronę medalu. Czy nie można było jakoś tego aktora ochronić?

- Wszyscy, cały zespół, mieliśmy taki odruch, bo to było okrutne. Cały zespół z tyłu sceny, bo "Wesele" szło na obrotówce i widzieliśmy, jak przy tym morderczym klaskaniu, wraz z Bogu ducha winnym Janczarem w roli Czepca, wykrzykiwali swoje kwestie coraz głośniej. Kiedy dobrnęli do końca, Janczar, nieprzytomny, uciekł za kulisy, a Kłosiński został i... czekał na drugie wejście. Zobaczyłem jego twarz i przestraszyłem się. Był blady jak trup i twarz mu się dosłownie rozeszła. W odruchu obronnym zaproponowałem, że następne wejście opuścimy. Ale on powiedział: "Nie, jestem zawodowcem". I wszedł znów pod pręgierz, a kiedy zszedł, podałem mu rękę, choć, oczywiście nie pochwalałem jego wypowiedzi w telewizji. Nie wiem, czy to zauważył, był nieprzytomny. A gdyby umarł? Jako aktor umarł właśnie wtedy i nie raz myślałem, że ten człowiek zapłacił niewspółmierną cenę.














*** Fałszywy mag świątyni teatru - rozmowa z Krystianem Lupą (Jerzy Grotowski)
Dziennik - 4 kwietnia 2009

...Kiedy studiowałem w łódzkiej filmówce, mój przyjaciel opowiedział o swoich wrażeniach ze spotkania z Grotowskim podczas jakiejś dyskusji otwartej. Po powrocie z Indii wszedł właśnie w swój okres hipisowski. Mówił bardzo cicho, w zgodzie z manierą najbardziej zaawansowanych i wykształconych hipisowskich guru. Ten antyekspresyjny sposób bycia miał oddziaływać na publiczność następująco: jeśli pragniesz się czegoś dowiedzieć, weź to sam ze mnie. To po co w ogóle rozmowa? Uściśnijmy sobie ręce, dotknijmy się, pozbądźmy się wzajemnych podejrzeń. Moja nieufność wobec Grotowskiego zaczęła się, jak widać, od motywów powierzchownych. Przeszkadzał mi ów wielki wysiłek, jaki wkładał w kreowanie swojego image’u. Grotowski nigdy mnie nie przekonywał jako człowiek. Bodaj w filmie "Pełen guślarstwa obrzęd świętokradzki" widziałem zapis jego wypowiedzi. Paląc papierosa, opowiadał o swojej metodzie. Była to ekspresja kogoś skupionego bardziej na sobie niż na swoich myślach. Mało tego, odczuwałem jakąś pogardliwą wrogość do potencjalnego adresata, ton kogoś "obsesyjnie niedocenionego", ton w jakim wypowiadamy zdanie: "Czy pan wie, kto ja jestem?".











*** Jerzy STUHR - Grotowski i apostołowie

...Ryszard Cieślak wziął grupę po mnie i prowadził jakieś zajęcia. Po pół roku mogłem przyjechać. Spotykam tę moją grupę, chcę kontynuować przerwane zajęcia. Patrzę na nich, a to jest piętnaście kompletnie rozregulowanych osobowości. Z jednej strony, mają zalążki podstaw, jakie im dałem - najprostszych kroków, logiki każdego gestu - a z drugiej - widać, że osiągnęli pseudowyzwolenie wewnętrzne - w dziewięćdziesięciu procentach ocierające się o histerię sceniczną i skrajny ekshibicjonizm. Byli jak rozregulowane zegarki, które coś pokazują, mają jakiś mechanizm, ale pozbawione są dyscypliny. Pytam się: "Dzieci, co wyście robili?". Oni: "Cudowne rzeczy na łące, z miednicą z winem na środku". Ryszard kazał im całą noc leżeć na golasa na trawie, a na środku postawił miednicę z winem. Całą noc mieli się czołgać do tej miednicy, żeby się punktualnie o piątej rano razem napić. Zgranie tego wszystkiego wymagało niemałego wysiłku i precyzji. Łąka miała 600-700 metrów.














*** Eustachy Rylski - ARINA TIMOFIEJEWNA

...Noc w lesie nie musi być miła, trzeba gdzieś przycupnąć. Jermołaj zaproponował niedaleki młyn. Pokazał się parobek, zawołał gospodarza. Młynarz, mężczyzna wielki, brzuchaty, o byczym karku i dłoniach jak bochny chleba, najstraszniejszy rodzaj rosyjskiego chama, wolny chłop, który się dorobił, proponuje nocleg w chacie. Pan wybiera bróg nad rzeką, prosi o słomę, jedzenie, samowar. Zjawia się żona młynarza Arina Timofiejewna, już nie młoda jak na tamte czasy, tuż po trzydziestce, wysoka, szczupła, krucha, zgrabna ze śladami wielkiej urody na wschodniej twarzy. Jermołaj ją zagaduje o to, o tamto, czy wódki by nie wyniosła, ogórków, kiszonych rydzów. Arina spełnia prośbę, a potem przysiada na wiązce słomy, opiera łokcie na kolanach, ujmuje twarz w dłonie i zastyga w smutku i wzniosłości. Zadaje pytania, odpowiada, jest spokojna, uprzejma, oględna, pogodzona z losem i ze sobą samą, absolutnie samotna wobec wsi, męża, młyna, Rosji i tych dwóch przypadkowych wędrowców, którzy o świcie odejdą.














*** Maksym Gorki - Moje uniwersytety

...Filolog ów czytał książki nawet na ulicy: idzie chodnikiem, zasłoni twarz książką i potrąca ludzi. Zwalony z nóg przez tyfus głodowy, leżąc w gorączce na poddaszu, krzyczał:

- W moralności powinny być harmonijnie stopione elementy wolności i przymusu - harmonijnie, har-har-harm...

Wrażliwy, na wpół chory wskutek chronicznego niedojadania, wyczerpany uporczywym poszukiwaniem niewzruszonej prawdy, nie miał żadnej radości życia prócz czytania książek i kiedy wydawało mi się, że pogodził sprzeczności dwóch tęgich umysłów, jego miłe, ciemne oczy zapalały się dziecinnym, szczęśliwym uśmiechem. W jakieś dziesięć lat od czasu mojego pobytu w Kazaniu spotkałem go w Charkowie; po powrocie z Kemu, gdzie przebywał pięć lat na zesłaniu, znów studiował na uniwersytecie. Wydawało mi się, że żyje on w mrowisku sprzecznych myśli; pożerany przez gruźlicę, próbował pogodzić Nietzschego z Marksem; chwytając mnie za ręce zimnymi, lepkimi palcami, pluł krwią i charczał:

- Nie sposób żyć bez syntezy!

Umarł w tramwaju w drodze na uniwersytet.










*** MAKSYM GORKI - ROSYJSKIE OKRUCIEŃSTWO

...Wydaje mi się, że najbardziej jaskrawą cechą moskiewskiego narodowego charakteru jest właśnie okrucieństwo, tak jak humor - angielską. To specyficzne okrucieństwo - to jednocześnie wymyślona z zimną krwią miara dla określenia wytrwałości i oporu w cierpieniu, jakie może osiągnąć człowiek; swego rodzaju próba życiowej siły. Najciekawszą cechą rosyjskiego okrucieństwa jest jego diabelska finezja, powiedziałbym, wyszukana estetyka. Nie sądzę, by te osobliwości można objaśnić takimi słowami jak "psychoza", "sadyzm" lub podobnymi. W istocie rzeczy niczego one nie wyjaśniają. Następstwo alkoholizmu? - Jednak nie myślę, żeby rosyjski lud był mocniej zatruty alkoholem niż inne narody europejskie. Chociaż trzeba przyznać, że wpływ alkoholu na psychikę Rosjanina jest szczególnie fatalny, gdyż lud nasz odżywia się gorzej niż inne. Mówię tutaj nie o okrucieństwie, które pojawia się sporadycznie, jako wybuch chorej bądź perwersyjnej duszy. To wyjątki, które zajmą lekarza-psychiatrę: mówię tutaj o masowej psychologii, o duszy narodu, o zbiorowym okrucieństwie.










*** NINA BERBEROWA - Maksym Gorki

...Już pierwszego wieczoru spędzonego u Gorkiego zrozumiałam, że ten człowiek należy do innej części inteligencji niż ludzie, których znałam dotychczas.

Czy lubi Gogola? Hmm, tak, oczywiście... ale lubi także Jełpatiewskiego - obu uważa za "realistów" i dlatego obaj są porównywalni i można jednego z nich przedkładać nad drugiego. Czy lubi Dostojewskiego? Nie, nienawidzi Dostojewskiego. Powiedział mi to pierwszego wieczoru naszej znajomości i powtarzał potem wielokrotnie.

- Czy pani czytała Ogurcowa? - zapytał mnie też wtedy. Nie, nie czytałam Ogurcowa. Oczy mu zwilgotniały: wiele się podówczas po Ogurcowie spodziewał. Tajemniczego Ogurcowa nigdy nie przeczytałam.










*** Sylwia Frołow - Mistrz i dyktatorzy

...Nowy dyktator, Józef Stalin, właśnie rozpoczyna nowe porządki. Jak sam twierdzi: w imię leninowskich zasad. Najpierw pozbywa się rywala, czyli Lwa Trockiego, zmuszając go do emigracji (w 1928 roku). Potem każe rozstrzelać czekistę Jakowa Blumkina, który ośmielił się spotkać z wygnańcem (w 1929 roku). Po czym zaczyna się właściwy prolog - walka z tak zwanym szkodnictwem. Pierwszą w tej walce jest "sprawa szachtyńska", czyli wykrycie organizacji kontrrewolucyjnej burżuazyjnych specjalistów w Donbasie, oskarżonych o uprawianie szkodnictwa społecznego. Drugą "sprawa Partii Przemysłowej", czyli Związku Organizacji Inżynierów - głównego ośrodka szkodnictwa gospodarczego. Trzecią rozpracowanie Chłopskiej Partii Pracy - jako największego szkodnika w rolnictwie. W obronie inżynierów odzywają się ludzie ze świata. Pod protestem widnieją nazwiska takich sław jak Albert Einstein i Tomasz Mann. Reaguje także mistrz... Czy pisze protestacyjny list do kremlowskiego dyktatora? Ależ skąd! Bez pardonu odpowiada w liście otwartym protestującym sławom: "władza robotnicza i chłopska zabija swoich wrogów jak wszy". Koniec, kropka.

LITERACKIE POKOLENIE "bruLionu"

dziś prawie nikt o tym zjawisku nie pamięta, ale wydaje mi się, że warto przypomnieć, albowiem wynikają pewne istotne konkluzje:

dla MEDIÓW - podatne są one na różne "kulturalne" mody i potrafią je rozdmuchać do niepojętych rozmiarów. Kto dziś bowiem pamięta, że poeci Świetlicki i Podsiadło byli nadzieją na nowych Skamandrytów Polski lat 90-tych?

dla Młodocianych Twórców - lubią oni kreować swą twórczość na zasadzie skandalu i pławią się w blasku fleszy. Ale po paru latach mocno są zdumieni wegetacją na śmietniku, co budzi w nich jakże słuszną frustrację i przekonanie o spiskowej teorii dziejów. Oj pani Masłowska, trzeba uważać!







*** Krzysztof Varga i Paweł Dunin-Wąsowicz - "Parnas Bis. Słownik literatury polskiej urodzonej po 1960 roku"
Gazeta Wyborcza - 1995.11.10

...To życie w bruździe, wymykanie się rozpoznaniom krytycznym i ocenom, jest jednym z powodów, dla których bardzo trudno jest porównać dokonania młodej literatury z twórczością pisarzy starszych generacji. Ale pytanie, czy lepsza jest Gretkowska czy Andrzejewski (albo jeszcze lepiej, bo i takie pytanie mi kiedyś postawiono: Świetlicki czy Szekspir) jest absurdalne także z jeszcze jednego powodu. Otóż, jak dotąd, pokolenie "bruLionu" nie ujawniło ambicji na nieśmiertelność (a publiczne oświadczenie jednej z młodych pisarek, że należy jej się Nobel, do dziś jest przedmiotem żartów wśród rówieśników).

Czyżby Manuela taka ambitna?

 







*** Fragmenty książki Jarosława Klejnockiego i Jerzego Sosnowskiego "Chwilowe zawieszenie broni. Zarys twórczości tzw. pokolenia "bruLionu" (1986-1996)"
Gazeta Wyborcza - 1996.16.10

Opisany jest tu kontekst wystąpienia "bruLionu" - potworne znudzenie Obywatelską Troską, jaką wykazywać musieli artyści w latach 80-tych. "bruLionowcy" mieli być powtórką tych, co wiosną nie Polskę, lecz wiosnę ujrzeli.

DYSKUSJA O LITERATURZE LAT 90-tych






*** MARIAN STALA - "Coś się skończyło, nic się nie chce zacząć"
Tygodnik Powszechny, nr 2/2000

...Dzisiejsze rozczarowanie nową poezją jest (a raczej: powinno być) faktem równie zastanawiającym, jak euforia sprzed paru lat. Wskazuje ono, iż w odczuciu wielu czytelników poeci urodzeni w latach sześćdziesiątych nie zdołali zrealizować swego zasadniczego celu, nie potrafili unieważnić dokonań swoich poprzedników i nadać swemu własnemu stylowi (swym własnym stylom) piętna czegoś koniecznego, dominującego, nie dającego się ominąć...






*** JULIAN KORNHAUSER - "Po festiwalu złudzeń"
Tygodnik Powszechny, nr 4/2000

...Wszechwładny kult młodości, tak zrozumiały pod koniec epoki realnego socjalizmu i na początku nowej drogi, stawał się glejtem do sławy. Nie koniec na tym. Wiatr w żagle poczuli także krytycy. Jak nigdy do tej pory, niemal zaraz po starcie zapowiadaczy nowego, zaczęły ukazywać się książki analizujące i interpretujące ich zbiory wierszy i powieści. Powstało ponad dwadzieścia takich minisyntez. Świadczyłoby to o przełomowym znaczeniu nowej literatury. Ale przecież tak nie jest.






*** JAROSŁAW KLEJNOCKI - "Pejzaż z Wisielcem"
Tygodnik Powszechny, nr 6/2000

...Zamiast życia - życie na niby (choć wygodne i w miarę dostatnie). Zamiast niepokoju - poczucie bezpieczeństwa. Życie literackie i życie literatury zamienia się tymczasem w grę. Zawsze oczywiście było nią w pewnym stopniu. Ale teraz pozostaje już tylko gra.








>> bruLion <<

subiektywny wybór paru tekstów

Coś do śmiechu, czyli jak się robiło literaturę w PRL-u a konkretnie -

Orientację Poetycką "Hybrydy"






*** Wojciech Wencel - Gdzie są chłopcy z tamtych lat?
Nowe Państwo

...W latach 70. Koperski i Waśkiewicz życzliwie śledzili "wstępowanie" kolejnego "pokolenia" literatów - tak zwanej Nowej Prywatności - znów raczej nieobecnego w historii literatury, choć środki użyte do jego promocji były ogromne. Wiele miejsca poświęcały nowej literaturze pisma Student i Nowy Medyk (wkładka Młoda Sztuka ). Ukazywały się Okolice - miesięcznik Korespondencyjnego Klubu Młodych Pisarzy, wydawany przez ZSMP z myślą głównie o literatach ze wsi i małych miasteczek. Waśkiewicz zasłynął jako wydawca serii opasłych antologii Debiuty poetyckie , której kolejne tomy ukazywały się co roku, gromadząc po dwa wiersze wszystkich debiutantów minionych dwunastu miesięcy, a także ich wypowiedzi w ankiecie Czy debiut zmienił moją sytuację literacką? Wkrótce też Orientację zastąpiło pismo o równie atrakcyjnym tytule Integracje. W każdym jego numerze drukowano utwory kilkudziesięciu poetów, z którymi redaktorzy-animatorzy współtworzyli w późnym Peerelu zamknięty obieg czytelniczy: kolejnych "młodych" gorąco namawiano do kupowania za zaliczeniem pocztowym wszystkich możliwych publikacji specjalizujących się w wydawaniu Integracji i dzieł ZSMP-owskich twórców Młodzieżowej Agencji Wydawniczej. 
















*** Książki i ludzie - rozmowy Barbary N. Łopieńskiej

... - Lubiła Pani Gombrowicza?

- On nie był do lubienia. Myśmy się przyjaźnili i żarli. Wśród garstki jego znajomych w Argentynie byłam jego chłopcem na posyłki. Dużo mi mówił o swojej wielkości, ale jakoś tam szło. Widywaliśmy się dwa razy w tygodniu. Kiedy wracałam z tego prania do domu, bardzo byłam zadowolona, że "Vitoldo" przychodzi. Krótko mówiąc, był jedną z rozrywek, ale też przyczyną zawracania głowy - ciągle chciał się z kimś procesować, trzeba było być świadkiem, ktoś go chciał bić albo on chciał bić kogoś. Przychodził do mnie i mówił: idź do kuchni, a ja ci ukradnę parę książek. I kradł. Potem nie zostawiałam go samego w pokoju.

Rozmowy Barbary Łopieńskiej ukazywały się w miesięczniku "Res Publica Nowa" w latach 1994-1996. Zostały przedrukowane w książce, prócz jednej. Adam Michnik obraził się, jak Jarosław Kaczyński i stanowczo zabronił publikowania wywiadu ze sobą. Czemuż, ach czemuż? Odpowiedź na dole.








*** Pies na książki - z Adamem Michnikiem rozmawia Barbara N. Łopieńska
Res Publica Nowa - 1996

... - Jak to się stało, że ma pan tak strasznie dużo książek?

- Kupowałem, a sporo kradłem.

- Mówi pan, że nie można książki wyrzucić, a ukraść można?

- Nie można. To jest chamstwo. Ostatnie chamstwo. Ale ojciec mojej koleżanki był ministrem leśnictwa i przemysłu drzewnego i dostawał za darmo wszystko, co wychodziło. Część kradłem, a część wynosiłem. Kradłem to, co chciałem mieć, a wynosiłem na przykład wydawnictwa naukowo-techniczne i wymieniałem w księgarni książkę o smarach do parowozów na Hegla czy Kieniewicza.














*** RABINDRANATH TAGORE W WARSZAWIE - Wielkie przyjęcie w Polskiej Akademii Literatury

...Wielki piewca dżungli indyjskiej okazał się bardzo wesołym kompanem. Tagore chwalił bardzo wódki Baczewskiego oraz piwo grodziskie. Lekkie zdziwienie wywołało, że w pewnym momencie dr Szapiro w imieniu wielkiego piewcy zaproponował grę w trzy karty. Jest to podobno zwyczaj indyjski. Uproszono więc prezesa Grubera, aby zechciał zagrać partyjkę ze znakomitym gościem z kraju tygrysów i węży. Prawdziwą niespodzianką było, że nad ranem Tagore, tańcząc z sekretarką Polskiego Klubu Literackiego, Stellą Olgiert, odezwał się nagle po polsku: "Uj dziś, dziś" i zaczął przytupywać. I cóż się okazało? Jak wyjaśnił nam usłużny dr Szapiro, Tagore jako dziecko poznał w Indiach komiwojażera Rabinowicza, z którym bardzo się zaprzyjaźnił. Rabinowicz nauczył go po polsku i namówił, aby zechciał odwiedzić Syreni gród.














*** Tomasz Zbigniew Zapert - Stanisława Grochowiaka noc z Białą Damą
Rzeczpospolita - 05.02.2011

...Grochowiakowa afirmacja katolicyzmu nie przeszkadzała notablom partyjnym - szczególnie tym o chrześcijańskich korzeniach - aczkolwiek podczas popijawy w "Nowej" (ul. Mokotowska): "Józef Lenart rzucił się na Staszka ze słowami »Ja nie mogę znieść twego stosunku do partii!«, niemal doszło do rękoczynów". "Chcemy go przygarnąć, a on taki kolczasty" - nie kryli rozczarowania towarzysze proponujący mu akces do PZPR. Niewątpliwie miał negatywny stosunek do partii, lecz nie werbalizowało się to w jego twórczości. "Cień politycznej poprawności rzuca na nią jednak poemat o Salvatore Allende oraz powieść »Karabiny«, krytykująca antykomunistyczną partyzantkę. Czy to był trybut dla władzy ludowej doceniającej nietuzinkowego literata? Na przykład kawalerką przydzieloną z puli ministra Józefa Tejchmy. Miał tam pisać kolejne wiersze, powieści, dramaty, słuchowiska, scenariusze...".














*** Gustaw Herling-Grudziński - Dziennik pisany nocą. 1971-1972

...W Marsa Matruh, dobrze znanym żołnierzom Brygady Karpackiej popełnił samobójstwo jedyny koń Beduina po śmierci swego pana: podczas choroby Beduina stróżował koło namiotu odmawiając żarcia, natychmiast po pochówku wbiegł na wierzchołek stromego wzgórza i skoczył w przepaść. W latach wojny, na pustyni irackiej, do rejonu zakwaterowania naszej baterii przyniesiono ledwo urodzonego szczeniaka, przypuszczalnie podrzutka z sąsiedniej osady arabskiej. Nie wiadomo było jak go karmić, aż wpadłem na pomysł przerobienia nakłutej prezerwatywy na smoczek, który napełnialiśmy rozcieńczonym słodkim mlekiem skondensowanym. Ja też, wprowadziwszy tym sposobem szczeniaka już od pieluszek na drogę życia świadomego, nadałem mu imię Żulik. Był uroczym pieskiem, rozpieszczaną przez wszystkich żołnierzy maskotą baterii. W Egipcie zabroniono nam go wziąć na statek idący do Włoch: jak oszalały kołował po oddalającym się nadbrzeżu portowym. W parę miesięcy później zjawił się w naszej baterii na przedpolach Monte Cassino. Po kampanii włoskiej odkomenderowano mnie do Rzymu; odtąd ojcował Żulikowi niepodzielnie plutonowy P., który zdaje się wyjechał z nim w końcu do Polski. Wyniosłem z wojny tylko dwie pamiątkowe fotografie: Żulika na masce "łazika" i Sosnkowskiego dekorującego mnie w Anconie. Obie straciłem w jakiejś karczemnej burdzie, piło się wtedy w Rzymie na umór.








*** Gustaw Herling-Grudziński - Dziennik pisany nocą. 1973-1979

...Przewieziono go do Bazylei 8 stycznia. Zanim do tego doszło, leżał w swoim turyńskim pokoju i pisywał nieczytelne karteczki. Sygnował je Cezar, Dionisos, Władca Świata. A także - Ukrzyżowany. W dniu wyjazdu stawiał opór, nie chciał rozstać się z "ukochanym" gospodarzem. Ubłagano go prezentem: szlafmycą pana Fino. I w tej szlafmycy jechał na turyński dworzec, jak błazen zbiegły z cyrku. W Bazylei, obawiając się publicznego skandalu na dworcu, wmówiono mu że jest podróżującym incognito księciem i musi przez tłum przejść w milczeniu z wagonu do karety.
W marcu umieszczono go w zakładzie dla chorych umysłowo w Jenie. Jego wypełniana codziennie karta kliniczna za okrągły rok, do marca 1890 roku, jest przejmująca w swej monotonii: zjadł własne ekskrementy, wypił własną urynę, wysmarował się własnymi ekskrementami, wybił szybę w oknie...








*** GUSTAW HERLING-GRUDZIŃSKI - Nocne łowy

...Odtąd dziewczyna odmieniła się zupełnie. Nie spieszyła się jak przedtem po zupę do kuchni, ale wróciwszy z bazy, goniła się po zonie do późnej nocy jak nieprzytomna kotka w okresie marcowego parzenia. Miał ją, kto chciał, pod pryczą, na pryczy, w separatkach techników, w składzie ubrań. Ilekroć mnie spotykała, odwracała głowę, zaciskając konwulsyjnie usta. Raz tylko, gdy zaszedłszy przypadkowo do składu kartofli na bazie, przyłapałem ją na kartoflisku z brygadierem 56., garbatym pokurczem Lewkowiczem, wybuchnęła spazmatycznym płaczem i wracając wieczorem do zony, tamowała łzy dwiema drobnymi piąstkami. Spotkałem ją w roku 1943 w Palestynie. Była już zupełnie starą kobietą. Zmęczony uśmiech na pomarszczonej twarzy odsłaniał szczerby w spróchniałych zębach, a przepocona koszula drelichowa pękała od dwóch obwisłych piersi, wielkich jak u karmiącej matki.












Stanisław Cat Mackiewicz






*** Stanisław Cat Mackiewicz - Europa in flagranti

...Przeczytałem ostatnio dwie rozprawy o Brzozowskim, Stawara i Miłosza. Różnię się zasadniczo z obydwoma tymi inteligentnymi ludźmi. Obydwaj wychodzą z założenia, że udział Brzozowskiego w prowokacyjnej sieci policji cesarsko-rosyjskiej jest kłamstwem i oszczerstwem. Na zeznania Bakaja wzruszają ramionami i solidaryzują się z tymi pogłoskami, które sugerują, że kiedy się ma sprzeczne z sobą zeznania agenta rosyjskiej policji i literata polskiego, to należy wierzyć nie Rosjaninowi, lecz Polakowi. Natychmiast obydwaj przyznają, że Brzozowski zdefraudował w młodości pieniądze publiczne, do czego się zresztą przyznał. Mam wrażenie, że historię rosyjskiego ruchu eserów, biografię Burcewa i rolę Bakaja znam. Do Burcewa, wybitnego esera, zgłosił się Bakaj, agent policji śledczej, wypowiedział przed nim "pokajanje", skruchę, że się zajmował pracą tak paskudną i w charakterze ekspiacji powiadomił Burcewa o znanych mu prowokatorach pracujących z ramienia policji politycznej w różnych stronnictwach politycznych, między innymi wydał w ten sposób Brzozowskiego. Ten, kto tak jak ja studiował w swoim czasie gruntownie te wszystkie makabryczne historie, ten nie może mieć źdźbła wątpliwości co do szczerości Burcewa i szczerości Bakaja. Temu ostatniemu nie mogło zależeć na jakichś intrygach przeciw Brzozowskiemu. Od środowisk polskich był zupełnie oddalony. Dla mnie nie ulega wątpliwości, że Brzozowski był prowokatorem. Rehabilitowanie jego jest historycznym błędem.








*** Stanisław Cat Mackiewicz - Kto mnie wołał, czego chciał...

...Dziwne były stosunki na emigracji powojennej. Jedna pani, żona naszego byłego ministra pełnomocnego, była dozorczynią klozetu w jednym z klubów. Syn jej, bardzo dystyngowany młodzieniec, grał z królewną Małgorzatą w tenisa. Anglicy zupełnie nie dopuszczali Polaków do jakiejkolwiek wykwalifikowanej pracy. Całe społeczeństwo angielskie spychało nas do mycia naczyń u Lyonsa lub do innych prac zbyt paskudnych, aby mieć amatorów wśród Anglików. Było kilka polskich kawiarń i restauracji. Wszędzie kelnerkami były panie z inteligencji. W Klubie Marynarzy przez pewien czas usługiwała pani o nazwisku rodziny, która w XVIII w. była najbogatszą rodziną nie tylko w Polsce, lecz w Europie całej.








*** Stanisław Cat Mackiewicz - Klucz do Piłsudskiego

...Żydzi polscy, litewscy, ukraińscy, palestyńscy stanowią oazy Żydów wyjątkowych. Tutaj są właśnie miasta o większości żydowskiej, tutaj naród żydowski zbliża się do typu normalnego narodu, posiada swoje klasy niższe. Żydem normalnym nie jest bynajmniej Żyd narodowy wyznania mojżeszowego, żyjący wśród innych Żydów i obserwujący swą odrębność narodową. Żydem normalnym, Żydem typowym, nomadą żydowskiego geniuszu jest Żyd zasymilowany, tkwiący w jakimś innym społeczeństwie, Żyd będący jednocześnie Francuzem, Anglikiem czy Niemcem. Geniusz żydowski nie objawia się bynajmniej w Herzlach, Nachumach Sokołowach czy Żabotyńskich, jednym słowem w wodzach odrębności żydowskiej, lecz w takich ludziach, których rzekomo tylko pochodzenie łączyło z żydostwem, którzy do swojej żydowskości nie mieli żadnego sentymentu, a czasami nawet niechęć i pogardę, w takich ludziach jak Heine, Marks, Disraeli lub Tuwim, w ludziach całkiem zasymilowanych. Przed Chrystusem jeszcze na Krymie na cmentarzach greckich były nagrobki żydowskie z napisami nie hebrajskimi, lecz greckimi. Na cmentarzach rzymskich nagrobki żydowskie miały napisy znowuż nie hebrajskie, lecz łacińskie. Żydzi przejmowali zawsze języki, wiarę, obyczaje narodów, wśród których żyli, ale oto narody te umierały, a Żydzi istnieją ciągle. Wspaniały, prawdziwie wybrany naród - asymiluje się świetnie i nie asymiluje się nigdy. Niemiec, Polak, Francuz, przeniesiony do innego kraju, w drugim, trzecim pokoleniu traci swoje narodowe cechy, staje się obywatelem tego kraju, w którym mieszka, i nawet wyglądem fizycznym upodabnia się do ludności, wśród której przebywa. Żyd zawsze pozostaje Żydem. Cóż bardziej niemieckiego niż Lorelei Heinego? Gdy ją napisał, twierdzono, że to jakaś autentyczna niemiecka klechda. A jednak jakże żydowski jest Heine. Geniusz żydowski polega na uzyskiwaniu obcej narodowości bez tracenia swojej.








*** Stanisław Cat Mackiewicz - Odeszli w zmierzch

...Aby zaostrzać skalpel, który rani, wspomnijmy tu jeszcze opowiadanie Czechowa Rezydenci albo może lepiej Pieczeniarze. Nędzarz chłop ma starego psa i starego konia, obu półżywych ze starości. Prosi na kredyt trochę owsa dla konia. Sklepikarz jest człowiekiem o dobrym sercu, daje mu owsa, ale radzi odprowadzić konia i psa do hycla. Potem kilka scen wspólnego głodu, i wreszcie słyszymy uderzenie obuchem, które zadaje oprawca ukochanemu staremu koniowi i ukochanemu staremu psiemu przyjacielowi.

Znowu śnieg, sanki dorożkarskie i dorożkarz. Dostał wiadomość, że syn jego zmarł. Próbuje się zwierzać różnym pasażerom swej dorożki. Nie może znaleźć współczujących słuchaczy. Wszyscy go zbywają, śpieszą się, chcą się z nim rozstać; czytelnik rozumie, że wylewy starego dorożkarza krępują ich i nudzą. I wreszcie dorożkarz głęboką nocą odprowadza swoją szkapę do stajni, obejmuje ją za szyję i powiada jej, że umarł mu syn.
- Gdybyś miała źrebaczka i ten źrebaczek zdechł, przecież szkoda, prawda? - mówi.
Klacz dmucha mu na zsiniałe od mrozu ręce.








*** Stanisław Cat Mackiewicz - Był bal

...Prezydent Sadi Carnot został zamordowany przez włoskiego anarchistę Caserio w Lugdunie w 1894 roku. Na jego miejsce wybrany został drugi człowiek tak samo o honorowym nazwisku orleańsko-republikańskim p. Casimir Perier, ale ten po roku miał dość prezydentury i zrezygnował. Na jego znowuż miejsce obrano Feliksa Faure, osobistość majestatyczną, bardziej pewną swej godności i bardziej z niej dumną niż wszyscy monarchowie Europy łącznie z sułtanem jegomościa. "My, panujący" - mówił do króla Belgów. Umarł w dniu 16 lutego 1899 roku jeszcze jako prezydent, jeszcze w Pałacu Elizejskim w tak nieszczęśliwy sposób, że mu zesztywniały palce we włosach bardzo ładnej malarki, która całkiem naga, klęczała przed jego fotelem, wtuliwszy piękną główkę w obnażone uda ekscelencji. Pogrzeb był uroczysty; marszałek senatu wygłosił nad trumną długie przemówienie, w którym użył zwrotu: "I był szczęśliwy aż do ostatniej chwili swego życia". Mowa była oficjalna i jako taka oczywiście nudna, lecz to spostrzeżenie zwróciło uwagę żałobnych słuchaczy swoją trafnością.











Tadeusz Boy Żeleński







*** Tadeusz BOY Żeleński - PSYCHOLOGIA

...Spędziłem młodość w epoce, w której życie codzienne było bardzo skomplikowane. I szalenie wstydliwe. Na przykład, kiedy ktoś był z wizytą, a zachciało mu się siusiu, o ile nie gorzej. Sytuacja bez wyjścia; zwłaszcza kiedy wśród domowych były same panie. Gość wolałby się pod ziemię zapaść niż spytać się jak i gdzie. Zapytać pokojówki też nie podobna bez zwrócenia uwagi; zresztą naraziłby się na to, że pokojówka uda się do pani domu, zawiadującej kluczem od sanktuarium, położonego w drugim końcu podwórza. A świeca, a zapałki? To było zupełnie nie do pomyślenia, raczej umrzeć. Wyjść, uciec to była jedyna droga; też niełatwa: trzeba się było żegnać, wytrzymać długie certowanie: "Ależ nie puścimy, zaraz będzie kolacja, żartuje pan, mowy nie ma." Impertynencja! Aby się wydostać, gość, który na przemian robił się czerwony i blady, musiał się uciekać do przemyślnych chwytów psychologicznych, nastrojowych. Przybierał postać człowieka dziwnego, fantasty, który się rządzi kaprysem, Hamleta, który ma ataki niewiary w ludzi; rzucał półsłówka z sardonicznym grymasem, wreszcie, ku zdumieniu obecnych, wypadał nagle.








*** Tadeusz BOY Żeleński - UROCZY ZNACHOR

...Lutosławski poznaje w Madrycie (1886) młodą pannę, wcale już głośną poetkę hiszpańską *[Zofia Casanova (ur. 1862)]. Na drugi dzień po poznaniu, ona ofiarowuje mu swoją książkę, on dopisuje po polsku pod jej dedykacją: "Ta kobieta będzie moją żoną." Od tej pory traktował ją jak przeznaczoną sobie, jak swoją oblubienicę, narzucił jej niejako tę wiarę. Ale nie była to miłość w zwykłym znaczeniu. "To jakiś tajemniczy mus mnie wołał, niepodobny do miłości ani do pożądania... Od samego początku nigdy nie wyrażałem najmniejszej wątpliwości, że musi się stać tylko to, co ja sam zechcę. Nie pytałem się wcale o zgodę, tylko arbitralnie objawiałem wyrok nieodwołalny i zaraz pisałem o celu, mianowicie o powołaniu do życia syna, który by czegoś mógł dokonać dla Polski. Przytaczałem widzenie Księdza Piotra, ukazujące mu bohatera narodowego, urodzonego z matki obcej. Wprawdzie sobie nie mogłem przypisywać krwi dawnych bohaterów, bo nigdy w historii nie napotykałem żadnej wzmianki o moich przodkach, lecz przecież każdy polski szlachcic czuł się równy dawnym wojewodom. Więc mogłem i ja spełnić wróżbę księdza Piotra, spełniając zarazem wróżbę osobistą. Nawet imię miałem gotowe dla syna..."








*** Tadeusz BOY Żeleński - MÓJ DEBIUT W PSYCHIATRII

...Wyszedłem z rozpaczą w duszy, jak wygwizdany aktor. "Klapa!", myślałem sobie. Stanąłem w oknie w sieni i melancholijnie patrzałem z drugiego piętra na dziedziniec wawelski. Naraz słyszę, że drzwi się otwierają, i kątem oka widzę, że major zagląda i podchodzi do mnie. Czy żal mu się mnie zrobiło, czy zląkł się, że pacjent może z okna się rzucić i wpakować go w jakąś kabałę, dość, że złagodniał. Zaczął mówić do mnie z dobrocią, uspokajać etc. Na to ja rozpłakałem się jak bóbr, rzuciłem mu się w ramiona, zacząłem go całować po rękach, oskarżać siebie o niewdzięczność, że on był dla mnie tak dobry jak ojciec, a ja mu się tak źle wypłaciłem etc. Czech głaskał mnie po głowie, ja oplatałem się o niego kurczowo i tak cackaliśmy się dobrą chwilę, niczym Romeo i Julia. Wszystko to była oczywiście symulacja, ale wciąż w jakimś transie, w natchnieniu. Podobnego uczucia doznawałem później nieraz, kiedy zacząłem pisać wiersze. W końcu, kiedy nie mogłem utulić się w płaczu, major rzekł, aby mnie pocieszyć, że to nawet dobrze to, co się stało, że owa scena właśnie rzuca wiele światła na mój stan, że odegra ważną rolę w orzeczeniu etc. "To już dobrze", pomyślałem, pocałowałem go przemocą w same usta, choć się bronił, i poszedłem do wspólnej izby.








*** Tadeusz BOY Żeleński - FORTEPIAN STACHA

...Dziwny to był człowiek ten Gabryelski. Kiedy się nad nim po latach zastanawiam, nic o nim nie wiem. Coś w nim musiało być nie wyżytego, zahamowanego. W ówczesnych naszych stosunkach, które tak dotkliwie zubożały sferę działania każdego człowieka, tak ciasne granice zakreślając możliwościom i energii, pełno tłukło się takich nie wyładowanych talentów, wokacji, może nawet zboczeń, które dziś, tak czy owak, znalazłyby swoją drogę, a które wtedy tylko męczyły swego właściciela. On nie umiał się uporządkować z samym sobą. Student filozofii niemieckich uniwersytetów, wydał małą broszurę pt. Czym filozofia jest, a czym będzie, którą zdemaskowano jako dziecinny plagiat z popularnego niemieckiego podręcznika. W życiu lubił wygłaszać paradoksy, kryć histeryczny niemal entuzjazm i chorobliwą nadczułość pod maską zimnego Anglika, epatować oryginalnością. Ubierał się znakomicie, z dyskretną ekscentryczną elegancją. Przez kilka lat miał burzliwy stosunek z głośną aktorką: przywiedziona do rozpaczy jego angielską flegmą, artystka chwyciła raz zapaloną lampę (naftową) i tą lampą wypędziła go w nocy w koszuli na schody. Gabryelski zadzwonił do pierwszych drzwi z brzegu i przedstawił się zdumionemu gospodarzowi najspokojniej w świecie: "Jestem Zdzisław Gabryelski, właściciel składu fortepianów, czy nie mógłby mi pan pożyczyć na chwilę spodni?"








*** Tadeusz BOY Żeleński - Ksiądz Pirożyński

...Dziełko o. Pirożyńskiego przywodzi mi jedno wspomnienie. Podczas wojny miałem przez jakiś czas powierzony jeden z oddziałów fortecznego szpitala Nr 7 w Krakowie, pomieszczony w gmachu Akademii Sztuk Pięknych. Otóż jednego dnia zaraportowano mi, że ksiądz, który z urzędu odwiedzał chorych, przyniósł pod habitem młotek i poodbijał wstydliwe części wszystkim gipsowym posągom znajdującym się w sieni i w korytarzach. Nie darował nawet boginiom i ich nadobnym wzgóreczkom! Wojna szalała, sale były pełne rannych, ludzkość przechodziła gehennę, ale księżulo interesował się tylko tym jednym... Ten ksiądz ze swym młotkiem wydaje mi się symbolem; odzwierciedla psychikę całej kasty. Ci detektywi niemoralności sami nie zdają sobie sprawy, do jakiego stopnia przeżarci są niezdrowym erotyzmem. Czy przeciętny ksiądz strzeże celibatu czy nie, sprawa płci jest dla niego nieustającą obsesją, zboczeniem, chorobą. Przesłania mu cały świat.








*** Tadeusz BOY Żeleński - PAŃSKI KRAKÓW

...Rozmawiałem raz o teatrze ze starym krakowskim clubmanem Szymberskim, nie pogodzonym z nowoczesnością chwalcą dawnych czasów. Była mowa o Trzcińskim. "Et, co to za dyrektor! - żachnął się Szymberski. - Żadnego posłuchu, porządku. Koźmian to był dyrektor. Pamiętam, raz nieboszczyk Artur Potocki mówi do mnie: «Szymbersiu, idziemy za kulisy.» Poszliśmy. A Sobiesław, młody smyk wówczas, który bardzo nie lubił, kiedyśmy tam zachodzili, krzyczy na cały głos: «Łóżek dawajcie! Panowie idą!» Ja na skargę do Koźmiana. Koźmian każe wołać Sobiesława. I dopieroż go zrugał: «Ty durniu jeden (powiada) powinieneś sobie za zaszczyt uważać, że przyjaciele moi tu przychodzą. Przeproś zaraz. A teraz ruszaj precz.» To był, panie, dyrektor!", zakończył z entuzjazmem Szymberski.















*** Aleksander Wat - Mój wiek

...Znowu jeden z punktów, który na pozór wydaje się, że powinien był odpychać od komunizmu, a który intelektualistów (mnie w tym wypadku, ale ja mówię zbiorowo, bo przykładów analogicznych mógłbym przytoczyć mnóstwo, aż po dzisiejsze czasy) niesłychanie fascynował i przyciągał. Mianowicie, całe to okrucieństwo. Cała ta krew przelana za rewolucji, ten straszny Pilniak. Ten Gołyj god. Ta dzicz, która wyszła na wierzch, to wszystko przemawiało za komunizmem. Bo skoro trzeba płacić tak straszną cenę... Ale wiesz, ta krew w abstrakcji, ta krew nie widziana, krew po drugiej stronie muru, jak pisze Pascal o tej stronie rzeki. Krew po tamtej stronie rzeki przelana - jak czysta i wielka musi być sprawa, dla której przelewa się tyle krwi, i to krwi niewinnej. To szalenie pociągało. Ta wielka cena rewolucji, która tu doprowadza liberałów, sowietologów. Któregoś dnia obudziłem się i wyszedłem z komunizmu - to daje pewien wgląd w psychologię intelektualną. Oczywiście, poza tym, że sprawa musi być bardzo wielka, skoro tyle niewinnej krwi się przelewa, skoro tyle ofiar... tu jest jeszcze jedna rzecz, bo zakłada milcząco, że kto przelewa? Nadzieja świata, ludzie, do których się ma najwyższe i bezwzględne zaufanie.















*** ARTUR DOMOSŁAWSKI - KAPUŚCIŃSKI NON-FICTION


Fragmenty książki usunięte przez wydawcę wskutek procesu wytoczonego przez wdowę.

KIEŚLOWSKI, CZYLI NIC?

*** Jerzy Pilch - KONDUKT UPOJNY

...Idą, tupocą, krzyczą i śpiewają. A na czele w kiry spowity mistrz ceremonii Tadeusz Sobolewski kroczy. Kroczy Sobolewski posępnymi kroki, w żałobny tamburynek piachami zajadle wali, pioruny złowrogich spojrzeń śle obojętnemu narodowi, a głos jego dudni: W Moskwie retrospektywa twórczości jest? Jest. W Rzymie retrospektywa twórczości jest? Jest. W Nowym Jorku retrospektywa twórczości jest? Jest. A u nas? I wibruje to pytanie w białej jak sam żywioł wstydu ciszy. A u nas? O jasny gwint, a u nas Lary Flynt! - słychać głos przychodzącego do przytomności narodu. Ale i tak jest za późno, oni idą dalej, bo i tak by szli. Idą i go niosą. Są z nim.

*** FILIP ŁOBODZIŃSKI - KIEŚLOWSKI, CZYLI NIC
NEWSWEEK POLSKA - 10.04.2011

...Jednoznacznie ekstatyczne opinie na temat naszego reżysera zaczęły się w Polsce pojawiać masowo w ślad za laudacjami zagranicznych twórców tak różnych, jak Stanley Kubrick i Ouentin Tarantino. Gdy wznieśli hymny na cześć twórcy "Trzech kolorów", zawstydziliśmy się, że oto marnujemy talent na naszej zrodzony ziemi i dopiero świat musi go nam ukazać. Śmierć Kieślowskiego sprawiła, że głosy krytyczne przycichły. Tegoroczne publikacje i wydarzenia jubileuszowe dowodzą, że ucichły chyba na amen. Zamiast rozmowy o Kieślowskim mamy akademię pod pomnikiem i ekumeniczne rekolekcje wokół filmowego przesłania. Jakby rzecz dotyczyła papieża Jana Pawła II, skarbu narodowego, a nie artysty, który przemawia we własnym imieniu.














*** Adam Kożuchowski - Salonowy prosty człowiek - Mija sto lat od śmierci Lwa Tołstoja
Polityka - 2010-11-20

...Kiedy pisał swoje największe arcydzieła - "Wojnę i pokój" oraz "Annę Kareninę" - wiele elementów jego światopoglądu było już ukształtowanych. Już wtedy pisarz uważał za śmiesznych głupców polityków, uczonych i lekarzy, a otaczający ich szacunek za godny politowania, nowomodny przesąd. Jedni interpretatorzy jego twórczości pomijają te poglądy dyskretnym milczeniem, inni dopatrują się w nich humanistycznej głębi - oczywiście przy zastrzeżeniu, że nie należy ich brać dosłownie. Sam Tołstoj jednak tak właśnie je pojmował i był w tym tak konsekwentny, że z czasem nabrał gruntownej odrazy do wszystkiego poza pracą fizyczną i życiem "w zgodzie z naturą" - a więc także i do literatury. "Życie ludzi wykształconych i bogatych nie tylko stało się dla mnie odrażające, ale straciło wszelki sens. Jakże zazdrościłem chłopom ich braku wykształcenia, ich analfabetyzmu!" - wspominał swój duchowy przełom. Przez wiele lat nie pisał nic poza artykułami piętnującymi otaczającą go rzeczywistość i wzywającymi np. do pomagania głodującym chłopom oraz czytankami dla chłopskich dzieci w założonej przez siebie szkole. Odmawiał wartości wszelkiej sztuce, której celem było coś więcej niż szerzenie moralności - tak jak on sam ją pojmował - i która była choć trochę trudna w odbiorze. Chyba żadnemu z jego biografów nie udało się dociec, ile było w tym prowokacji, a ile szczerości.







*** ANNA ŻEBROWSKA - Gniazdo - ZJAZD TOLSTOJÓW
Gazeta Wyborcza - 28/11/2002

...Wszystkie szczęśliwe rodziny są do siebie podobne, a rodzajów patologii rodzinnej nie policzył nikt. Lew Tołstoj i jego najbliżsi byliby wdzięcznym obiektem badawczym dla kliniki psychiatrycznej, ale ponieważ nie zwrócili się o pomoc - skończyło się tym, czym się skończyło. Nad ranem 28 października 1910 roku 82-letni Tołstoj w towarzystwie lekarza domowego chyłkiem opuszcza dom. Nie ma się gdzie podziać i przeziębia się na śmierć w wagonie IV klasy. Umierając po kilku dniach w domku naczelnika stacyjki Astapowo, ani razu nie wzywa żony, więc dzieci ukrywają, że przyjechała. Na kadrach ówczesnej kroniki filmowej Sofia Andriejewna, stojąc na palcach, zagląda przez szybę do wnętrza pokoju.
"7 listopada. O 6 rano Lew Nikołajewicz umarł. Mnie wpuszczono dopiero wtedy, gdy stracił przytomność. Okrutni ludzie, nie dali mi się pożegnać z mężem... Pretekstem tej ucieczki było jakoby to, że nocą przeszukiwałam jego papiery. A ja, chociaż weszłam na minutę do gabinetu, nie ruszyłam żadnego świstka, i w ogóle żadnych papierów na biurku nie było" - napisała we wspomnieniach.














*** TADEUSZ KLIMOWICZ - Pożar serca - 16 smutnych esejów o miłości, o pisarzach rosyjskich i ich muzach - cz. 1
(Puszkin, Dostojewski, Tołstoj, Czechow)

...Pod koniec lat siedemdziesiątych Tołstoj osiąga najwyższy stopień wtajemniczenia - już wie, jak żyć. W przekładzie na prozę codzienności oznaczało to, iż "stał się nietowarzyski, ponury, drażliwy, często wszczynał z mamą spory o zupełne głupstwa; dawniej wesoły, pełen życia przewodnik i przyjaciel zmienił się w naszych oczach w surowego kaznodzieję i oskarżyciela". Wszystkie opisane przez syna objawy wskazują oczywiście na syndrom misjonarza, na który zapadają najczęściej twórcy (Dostojewski, Sołżenicyn) ogarnięci obsesją zbawienia ludzkości. Ich słowa i gesty ociekają patosem, nie mogą się zdobyć na spojrzenie z dystansu na świat i samych siebie, nie potrafią się uwolnić od - jak to powiedział Josif Brodski -"[...] konieczności traktowania serio otaczającej rzeczywistości [...]", obca im jest sztuka ironii i zwłaszcza jej siostry - autoironii.





*** TADEUSZ KLIMOWICZ - Pożar serca - 16 smutnych esejów o miłości, o pisarzach rosyjskich i ich muzach - cz. 2
(Majakowski, Bułhakow, Mandelsztam, Cwietajewa)

...W roku 1926 dopadła Osipa Mandelsztama impotencja twórcza (wiersze miały powrócić w październiku trzydziestego roku w Tyflisie, w drodze powrotnej z Armenii), pozostało mu więc jedynie pisanie czułych słówek w kolejnych listach (np. 24 lutego 1930: "Kochany mój pisklaczku, Nadik malutki! Ciężko mi bez Ciebie, ale wstyd mi się skarżyć. To nic, kochana") i poszukiwanie wciąż nowych doznań erotycznych. Pogodzony już z homoseksualizmem żony (zapewne wziął sobie do serca jej dewizę życiową: "Jestem pewna jednego: nie można żyć razem, jeśli został zagubiony wewnętrzny związek [...]"), uczynił go ważnym elementem nowych praktyk seksualnych - teraz kobietom, które pożądał proponował grę miłosną we troje. "Kiedyś spóźniłam się na tramwaj - pisze powszechnie dziś ceniona literaturoznawczyni i memuarystka Emma Gerstein - i zostałam u nich na noc. [...]. Tego wieczoru Osip Emiliewicz stał się nieoczekiwanie agresywny, zaczął mnie niedwuznacznie napastować, podczas gdy Nadia mocno roznegliżowana skakała naokoło, nie zapominając jednak czujnie i wyczekująco obserwować, co nastąpi dalej. Ale dalej nic nie nastąpiło. Moja obojętność, brak reakcji, całkowita niechęć do uczestniczenia w tej grze, rozgniewały nie na żarty Osipa Emiliewicza". Mniej więcej po roku doszło do podobnej sceny: znów odjechał ostatni tramwaj, znów nieplanowany wcześniej nocleg, znów podniecony gospodarz i znów "nie" gościa. Zniecierpliwiona kolejną jej odmową, Nadieżda zaczęła opowiadać o ich wspólnej znajomej, "potrafiącej nocą zachować się przyzwoicie". Jeszcze przy innej okazji poeta zaproponował zaszokowanej tym podobno Emmie seans sadomasochistyczny.





*** TADEUSZ KLIMOWICZ - Pożar serca - 16 smutnych esejów o miłości, o pisarzach rosyjskich i ich muzach - cz. 3
(Boris Pasternak, Anna Achmatowa, Władimir Wysocki, Wieniedikt Jerofiejew)

..."Spróbujmy rozpatrzyć - pisze już cytowany Epsztejn - składniki mitu Wieni. Staje przed nami, ma się rozumieć, bohater wysoki, gibki, postawny, ten, który oczarowywał dosłownie wszystkie kobiety. Pozwalał im siebie wielbić, otaczał się «kapłankami», które sypały kwiaty na jego łoże. I jeszcze jedna cecha bohatera - pił, ale się nie upijał, wychodził zwycięsko ze wszystkich pojedynków z rutynowanymi pijakami: oni już leżą pod stołem pijani w trupa, a on, trzeźwiuteńki, jest czysty jak szkło. Wewnętrzna subtelność, delikatność, schludność. No i, ma się rozumieć, talent, mądrala, erudyta, który pamiętał setki dat i wierszy, język miał ostry jak nikt i zdobył światową sławę swoim poematem. Z drugiej strony - nędza i nieład, relegacje ze wszystkich uczelni, na których w imponującym stylu zaczynał studia, praca przy kopaniu rowów i układaniu kabli, tułaczka, niezdolność osiągnięcia czegokolwiek w życiu, nieprzytomne pijaństwo, brak bielizny, zagubienie rękopisów, dowodu osobistego, maltretowanie najbliższych, rak gardła. I twórcza impotencja: ów poemat, napisany bodaj dla zabawienia przyjaciół, pozostał jego łabędzim śpiewem. Te właśnie sprzeczności wzmagają naszą potrzebę mitu, racjonalnie bowiem nie sposób ich pogodzić. Skoro to taki talent, dlaczego nie pisał? Skoro taki mądrala, to dlaczego ideę «zrzutki na flaszkę» przedkładał nad wszelkie pozostałe idee? Skoro dumny był z Rosji, dlaczego mało się nią interesował i ścierpieć nie mógł patriotów? Skoro tak lubił wszelką systematyzację, dlaczego żył chaotycznie? Skoro był schludny, dlaczego chodził w łachach? Skoro był delikatny, dlaczego pozwalał sobie na chamstwo?"



Autor zwraca uwagę na niejasne motywacje kobiet wiążących się z artystami, pisarzami. Często ambicją owych pań jest wejście do "historii literatury" nie bramą tryumfalną, lecz boczną furtką. I są sukcesy np. Nadieżda Mandelsztam, której już nie sposób oddzielić od Osipa.

Mamy obecnie w Polsce dwie "wdowy narodowe", które chętnie korzystają z przywileju "wdowieństwa", rozpychają się łokciami, przecinają wstęgi, nawet w zastępstwie zmarłego piszą wstępy do książek. To oczywiście panie: Kapuścińska i Herbertowa. Obie za życia "drogich małżonków" pomiatane, teraz błyszczą w świetle fleszy.

Ktoś kiedyś złośliwie powiedział, że wdowy po artystach winno się palić na stosach pogrzebowych wraz z ciałami mężów...








*** Tadeusz Klimowicz - Przewodnik po współczesnej literaturze rosyjskiej i jej okolicach (1917-1996)

...Pewien reżyser został w 1964 r. aresztowany za to, że tańczył twista. Udało mu się uniknąć obozu, a w uzasadnieniu wyroku skazującego go na więzienie napisano: "Nie jesteśmy przeciwni nowoczesnym tańcom, ale są dwa sposoby ich tańczenia: zachodni i nasz, socjalistyczny". Ulubieniec tłumów, salonowy kontestator Jewgienij Jewtuszenko już nie musiał ukrywać swoich kosmopolitycznych ciągotek konfekcyjnych. Tak zapisał się w pamięci Wojciecha Żukrowskiego: "Kiedy Jewtuszenkę spotkałem w Libanie, nie mógł się powstrzymać, aby z młodzieńczą przechwałką nie oświadczyć, że ma na sobie wyłącznie zagraniczne ciuchy, począwszy od niemieckiego kapelusza ze sznureczkiem, po włoski płaszcz ortalionowy i paryskie buty", oraz petersburskiej poetki Jeleny Ignatowej (ur. 1947, od 1990 na emigracji, początkowo w Niemczech, a następnie w Izraelu): "Los zetknął mnie z Jewtuszenką w 1976 r. w CDL [Centralnyj dom litieratorow] na wieczorze poświęconym pamięci Nikołaja Rubcowa - poety, którego znałam. W sali wisiała ogromna jego fotografia, na której były dokładnie podretuszowane podarte buty Koli, nędzny płaszcz i nawet kapelusz wyglądał jak nowy. Pod fotografią w prezydium rozlokowali się luminarze literatury moskiewskiej. Z nimi było wszystko w porządku; ich teraz retuszować nie trzeba: są dobrze ubrani, odżywieni, fotogeniczni. Przewodniczył Jewgienij Jewtuszenko. «Garnitur - tysiąc dolarów!» - szepnął mi jeden z poetów".

Sławomir Mrożek "Dziennik"






*** Roman Pawłowski - Kompleks polski
Gazeta Wyborcza - 2010-10-05

...Im gorzej idzie mu z własnym pisaniem, tym większą jego zawiść i wściekłość budzi twórczość innych. Hesse? Jest głupi z tym swoim "Wilkiem stepowym". "Fizycy" Dürrenmatta "przypominają suchą bułę, którą człowiek zjada i nie ma czym popić". "Zdarzenie w Vichy" Arthura Millera to "śmieć teatralny". Ionesco - grafomania i bełkot. Jego obsesją staje się Harold Pinter, brytyjski dramatopisarz i rówieśnik. Recenzja w londyńskim "Timesie", w której "Tango" porównano z "Powrotem do domu", nie daje mu spokoju. 12 listopada 1965 r. pisze niemal z płaczem: "Chciałbym pognębić Pintera, chciałbym mieć wielki sukces światowy". Marzy, "żeby tak za trzy tygodnie najdalej nową wielką sztuką w Pintera trzasnąć", i wyobraża sobie, pół żartem, pół serio, jak jego wielki rywal "w dalekim Londynie cały spłakany łamał pióro i ulegając mojej mocy, oddawał mi pierwszeństwo, a na Broadwayu już by się boksowali o prawa do moich utworów".








*** Andrzej Horubała - Żartowniś się nadyma
Rzeczpospolita - 26-10-2010

...Jak stać się mędrcem? Mrożek, zdając sobie sprawę, że startuje w tym wyścigu dość późno, postanawia nadąć się przez naczytanie. Rzuca się łapczywie na księgi wielkich myślicieli dawnych i nowych wieków, umieszcza w "Dzienniku" potężne wielostronicowe cytaty z mistrzów i stara się zrobić z nich element swego życia wewnętrznego. Opatruje je więc komentarzami, które mają uczynić z niego partnera największych: Nietzschego, Kierkegaarda, Junga, Sartre'a... Co z tego, że panowie ci nie korespondują w żaden sposób z problematyką wewnętrzną Mrożka, że to nie życie duchowe czy intelektualne twórcy "Tanga" popycha go do lektur, ale wyłącznie wola stania się klasykiem... Mrożek męczy i siebie, i - obecnie - czytelnika wielgaśnymi wypisami z często przebrzmiałych dzieł. Chce wielkości.














*** ANDRZEJ DOBOSZ - Kartki z dziennika (Stefan Chwin)

...Obcując z tymi zapiskami, tak znacznie przewyższającymi swym rozmiarem książeczkę Jak powstał "Doktor Faustus", można zauważyć, że wielkość pisarza wzrasta w miarę udziału w coraz to wspominanych bankietach.

"Na bankiecie w ambasadzie szwajcarskiej rozmawiam z hrabiną Kościelską. Żartuję sobie lekko z wszelkich nagród literackich, śmieję się głośno. Po chwili widzę, że wszyscy na mnie patrzą. Zazdroszczą mi swobody".

Przyjęcie w "Parisienne" nad jeziorem Genewskim: "Osobna sala z długim stołem na dwadzieścia osób, biały obrus, kwiaty i zastawa, a na stole kartoniki z nazwiskami". Przyjęcie u księżnej Sayn von Wittgenstein. "Hrabina przedstawiła Stefcię zgromadzonemu towarzystwu ruchem dość pobieżnym". Kolacje w Pałacu Prezydenckim: "Przypatrujemy się wszystkiemu leniwie, żrąc frykasy z kuchni Prezydenta...".














*** STANISŁAW ROSNOWSKI - Zapis niemocy - "Dzienniki" Marii Dąbrowskiej
POLITYKA - 31 sierpnia 1996

...Wchodzi w życie "czytelnikowskie" ("Nie bez wstrętu i melancholii przejęłam tą rolę błazna demokracji" 12.12.46). Zawiść wobec Nałkowskiej, złośliwości wobec kolegów. Czuje wstręt do nawiedzonych propagandzistów literackich piszących peany na cześć Rosji. Zarazem - jak często w dziennikach - świat porusza się wokół egotyzmu autorki: "Nie jestem już dla nikogo ośrodkiem życia. Jeśli nie zdołam uratować się sama - nie pomoże mi już nikt na świecie" (21. 9.46). Rząd jest "załgany", ale zarazem "możliwe, że taki system jak obecnie przyniesie Polsce istotne korzyści. Możliwe, że Polska nie ma dziś lepszej szansy, że nie ma w ogóle innej szansy istnienia. Bywają takie chwile w życiu narodów. Ale po co udawać, że system jest inny?" (12.1.47). Nie znosi BBC, oburzona na "Zakazane piosenki". Wstrętem napawa ją przedwojenna elita na spotkaniu z Bierutem: "tłuste i zadowolone trupy zasiadły do wesołej biesiady życia na dymiącym jeszcze pobojowisku" (14.2.47). Niepohamowane poczucie, że Europa się kończy, że grozi eksterminacja, i że Polska jest w rękach Żydów. Ma pretensje, że nowe władze pielęgnują jedynie martyrologię żydowską, przykładem skandalicznie antypolska jej zdaniem pierwsza wersja "Ulicy Granicznej", w której Polacy są pokazani wyłącznie w roli niemieckich kolaborantów.












*** Tomasz Łubieński - NORWID WRACA DO PARYŻA

..."Miejcie odwagę przyznać - pisze Janowi Koźmianowi, który drukuje Norwida, chociaż niechętnie - że nie ja ciemno piszę, ale wy ciemno czytacie". Zresztą na wszelką krytykę, wnikliwą albo głupią, złośliwą czy przyjacielską, reaguje alergicznie; obraża się, żali, wykłóca. Brak mu wobec własnej twórczości, bardziej jeszcze wobec jej odbioru, wszelkiego dystansu, ponieważ staje się ona dla Norwida kwestią życia i śmierci, a także, mniej górnie, sprawą egzystencji fizycznej, dosłownego bytowania artysty, który pragnąłby spełniać swoje powołanie czy, jak to woli, wykonywać zawód, do którego został powołany. I właśnie dla jakiegoś zabezpieczenia, które obroniłoby Norwida przed troską o jutro i pojutrze, a także pozwoliło pojechać do Włoch czy na kurację do wód, potrzebny jest mu sukces wyraźny, i to natychmiast, nie gdzieś przyszłościowo, bezterminowo. Więc walczy o swoje powodzenie obsesyjnie i bezskutecznie. Kiedy Koźmian pisze mu grzecznie, "nie zniżam się do pochwał", i ta formuła - nie jest, być może, całkiem szczera - dotyka Norwida tak boleśnie, że cytuje ją wzburzony w kilku listach. Nie hamuje wybuchów "pychy artystowskiej", które przeplatają się z naiwną przebiegłością albo niby-uniżonością, spod której niemalże ostentacyjnie przeziera źle maskowane zniecierpliwienie, a wszystko to sprawia niekorzystne wrażenie. Nie potrafi znieść pokornie albo przynajmniej dyskretnie ukryć głodu literackiego zwycięstwa. Nikt nie mówi, żeby miał się pogodzić z porażką, ale niepotrzebnie jeszcze sam, przez swoje awantury korespondencyjne i dziwaczne zachowanie, powiększa jej rozmiary. I ludzie, których interesuje, zaczynają ostrzej przyglądać się tak niedawno jeszcze zniewalającej osobowości, charakterowi, poglądom Norwida.














*** Cnoty nie stracić, majątek zyskać - rozmowa z Janem Gondowiczem o dziejach nagród literackich
Gazeta Wyborcza - 2010-10-03

...W Polsce Noblem się żyje i na Nobla umiera. Andrzejewski celował w Nobla chyba od debiutu. Może dlatego przed wojną zaczął od cnotliwo-perwersyjnej imitacji Mauriaca, strasznego "Ładu serca", idealnego debiutu przyszłego wielkiego moralisty. Potem zmienił priorytety na rzecz Nagrody Stalinowskiej, ale na krótko. Po czym odkrył uroki alegorii, rzecz jasna nowoczesnych, jak na ten przykład powieść złożona z dwóch zdań. Gdyby go nagrodzono, Nobla dostałby półplagiator, bo te "Bramy raju" są niczym innym jak rozbudowaną genialną nowelą Marcela Schwoba "Krucjata dziecięca". Andrzejewski musiał przeczytać ją w "Chimerze", ale znał rodaków i wiedział, iż w Polsce nikt nic nie pamięta, zwłaszcza po upływie 60 lat.













*** AGATA TUSZYŃSKA - PORA BIGOSU, PORA INTYMNA
Gazeta Wyborcza - 06/05/1999

...O salonie Ireny Krzywickiej, istniejącym w latach 1955-1962, wiele osób ma dużo do powiedzenia. Jacek Kuroń napisał, że był to jedyny salon godny swego miana w dziejach powojennej Warszawy. Leopold Tyrmand stworzył literacki portret salonu, a raczej pamflet, w swojej powieści "Życie towarzyskie i uczuciowe". Żaden z nich nie znalazł się nigdy wśród gości Ireny Krzywickiej. Jan Garewicz, jej kuzyn, pojawiał się tam regularnie. Pamięta salon jako "targowisko próżności", gdzie przychodzono, aby otrzeć się o sławy kolejnych sezonów.












*** ANNA BIKONT, JOANNA SZCZĘSNA - TOWARZYSZE NIEUDANEJ PODRÓŻY

Borowski, ofiara stalinowskiego terroru, i Andrzejewski, przedwojenny żarliwy katolik, Konwicki, partyzant z wileńskiej AK, i Ważyk, świadek sowieckich zbrodni na Wschodzie. Dlaczego tak wielu polskich pisarzy poszło na służbę komunistycznej władzy?

I jak później od komunizmu odchodzili?












*** Andrzej KLOMINEK - GAŁCZYŃSKI W "PRZEKROJU"
Gazeta Wyborcza - 07/04/1995

...Był rok 1948, 7 listopada, Gałczyński w gronie polskich pisarzy zaproszonych do ZSRR stał pod mauzoleum Lenina. Wielka chwila, nawet dla małowiernych, a cóż dopiero dla zapalonego neofity, który dotarł tu "po latach błądzeń" i ogląda na placu Czerwonym defiladę zwycięskiej Armii Radzieckiej. Gałczyński chłonie wzrokiem scenerię mogącą przyprawić o zawrót głowy. W pewnej chwili przechyla się do ucha stojącego obok kolegi-literata i mówi: "Przepraszam. Czy pan może jeszcze dwa razy bez wyjęcia?".












*** Grażyna KURYŁŁO - Trzepak na Krupniczej
Gazeta Wyborcza - 17/10/1997

...Na jednym z zebrań partyjnych pewien robotnik szuka argumentu, aby udowodnić, że dobry artysta musi mieć pochodzenie robotnicze: - Spójrzcie na twarz towarzysza Polewki, nie ma w niej ani śladu inteligencji, a jednak tworzy, i to po marksistowsku. Gdy Polewka zostaje prezesem oddziału ZLP, czatuje pod drzwiami ubikacji, żeby przyłapać autora wierszyków ściennych: "Tutaj każdy sobie siurka ze swojego Jalu Kurka" albo "Tu w spokoju co niedziela czytam felieton Kisiela". Po wielu godzinach stania na warcie kontroluje ściany toalety. Odnajduje list do siebie: "Ej, Polewka, nie bądź Sławoj, pod wychodkiem nie wystawoj". To Ludwik Flaszen, krytyk literacki "Życia Literackiego", przechytrzył wartownika i wlazł przez okno.












*** Joanna Szczęsna - Grottger by tego nie namalował (Stanisław Dygat)
Gazeta Wyborcza - 07/02/1998

...Jego bon-moty, riposty, przygody, anegdoty, żarty, skandale, a także mniej lub bardziej prawdziwe plotki o nim, jego dworze, salonie, jego pożyciu małżeńskim z Kaliną Jędrusik, romansach jego, romansach jej obiegały swego czasu Warszawę. Charakteru był kapryśnego, usposobienia zmiennego, bywał podejrzliwy, wybuchowy, drażliwy, łatwo przechodził od uwielbienia do nienawiści, toteż wielu z jego przyjaciół doświadczyło niełaski, obrazy, odtrącenia.












*** MAGDALENA GROCHOWSKA - Wezwani, by umrzeć - POECI CZASU WOJNY
Gazeta Wyborcza - 07/08/2004

...Mapę Imperium Słowiańskiego Konfederacja Narodu wydała w październiku 1941 r. Czerwona plama rozlewa się na pół Europy: od Finlandii po Bałkany, od Szczecina po skolonizowaną Syberię. Egzemplarz, który oglądam, należał do Tadeusza Gajcego. Tekst na odwrocie mapy głosi, że między Niemcami a Rosją nie ma miejsca na słabą Polskę. Duch nowych czasów pcha narody w kierunku bloków plemienno-politycznych. Polacy "stworzą moc wprzęgniętą w służbę nieegoistycznie pojętego dobra". W pierwszym etapie budowy imperium należy włączyć w obszar państwa polskiego Białoruś - kraj narodowościowo niewykrystalizowany. Zawrzeć unię z Ukrainą - dla jej własnego dobra - w obronie przed Rosją. Zapewnić Polsce dostęp do Morza Czarnego, zajmując Besarabię i Bukowinę zamieszkane przez ludność bez świadomości narodowej. Rozgromić Rosję, korzystając z jej wyczerpania. Językiem urzędowym imperium będzie - "celem uproszczenia stosunków" - język polski. Imperium jest "narzędziem naszej wiekowej misji".












*** Anita Bialic, Katarzyna Bik - Ja chciałbym być poetą... (Andrzej Bursa)
Gazeta Wyborcza - 21/11/1997

...Guentner jest przekonany, że talent Bursy rodził się z buntu. Bruno Miecugow, dziennikarz i literat: - Był przeciwko wszystkiemu i wszystkim. Przeciw Kościołowi, instytucjom społecznym, redakcji i środowisku. Nie przylgnął do żadnej grupy literackiej, mimo że Adam Włodek - opiekun Koła Młodych przy Związku Literatów Polskich - cenił go. Bursa czuł się jednak niedowartościowany przez środowisko. Chodził od redakcji do redakcji i roznosił wiersze.












*** MONIKA PIĄTKOWSKA - Ślad wierszy na moich plecach (Rafał Wojaczek)
Gazeta Wyborcza - 24/12/1998

...Stycznia nie było przy śmierci Rafała. - Ale nikogo przy nim nie było. To się zdarzyło w jego pokoju na Śniadeckich. 12 maja 1971. Zapisał na skrawku gazety nazwy wszystkich proszków, które zażył. Rano gospodyni weszła, bo przyszedł list. Rafał siedział oparty plecami o ścianę. Już nie żył. Teresa: - Potem wielu próbowało pójść w jego ślady. Jeden wyskoczył z tramwaju na zakręcie. W garniturze, z teczką. Taki niby drugi Wojaczek. A tylko sobie pobrudził marynarkę. Śmierć Rafała tylko dla niego była finałem. Dla innych niczego nie zakończyła.












*** ANNA BIKONT, JOANNA SZCZĘSNA - PAN MARIAN OD SZWOLEŻERÓW (Marian Brandys)
Gazeta Wyborcza - 23/12/1994

...Do Włoch z kolei pojechał jako wysłannik "Czytelnika" i "Przekroju". - Widziałem się z senatorami komunistycznymi, wspaniałymi ludźmi, oglądałem Annę Magnani i Vittorio de Sikę przemawiających na Piazza del Popolo, i wszyscy oni opowiadali, jak Ameryka chce ich uzależnić. Jedyny, który twierdził inaczej, to był radca handlowy naszej ambasady. Mówił: "Panie, oni tu walą wielkie pieniądze, sam pan zobaczy, jak to będzie wyglądało za dziesięć lat". Ale potem on uciekł z pieniędzmi ambasady. I komu miałem wierzyć? Upewniłem się, że jestem na właściwej drodze.












*** MAGDALENA GROCHOWSKA - LULEK (Leon Schiller)
Gazeta Wyborcza - 10/01/2002

..."Chleba! Chleba!" - skandują nędzarze w trzeciej części "Nie-Boskiej komedii" w czerwcu 1926 roku. W dramacie Zygmunta Krasińskiego to tylko pół linijki tekstu. W inscenizacji Schillera - 20 minut obrazu. I galeria podejmuje ten okrzyk. Stroje współczesne, przywódcy rewolucji noszą skórzane kurtki bolszewickie. Czarne tło; tłum tańczy wokół szubienicy, miota się na scenie, szturmuje bramę. Od bramy prowadzą wzwyż stopnie. Tłum się na nie wdziera. Galeria klaszcze i szaleje, parter krzyczy: - Cicho, komuniści! Potem gazety piszą, że widownią wstrząsnął dreszcz, że przebiegła przez teatr błyskawica solidarności, że groza idąca ze sceny była niemal realna.












*** MAGDALENA GROCHOWSKA - Odchodził jak Lear (Kazimierz Dejmek)
Gazeta Wyborcza - 01/02/2003

...Później wystawia "Dialogus de Passione", opowieść o męce Jezusa na podstawie siedemnastowiecznych tekstów. Chrystusa - na osiołku, upadającego, klęczącego, krzyżowanego i bitego - grają rzeźby. - Pamiętam, jak zrodził się ten pomysł - opowiada Piotr. - Ojciec powiedział: markowanie bicia będzie tylko śmieszne, trzeba bić naprawdę. Mieczysław Kalenik, biczownik w warszawskiej wersji przedstawienia: - Mieliśmy opory, jak to - bić? Dejmek krzyczy: wal, to jest drewno! Więc waliłem Chrystusa w twarz żelazną rękawicą. Ktoś bił łańcuchem, kopał. Aż czuliśmy fizyczne zmęczenie. Z widowni rozlegały się krzyki: "Nie bij!".












*** MAGDALENA GROCHOWSKA - Coraz wyżej i wyżej (Konrad Swinarski)
Gazeta Wyborcza - 16/08/2003

...- Dwa narody miały swoją siedzibę w sercu i umyśle Swinarskiego, tę rzecz się wstydliwie przemilcza - mówił w filmie o Swinarskim Erwin Axer. - Ja widzę Konrada jako Niemca, który się zakochał w Polsce i którego kultura polska zdobyła, i widzę w nim Polaka, który podzielał szereg polskich przesądów dotyczących Niemców, a jednocześnie bez tych Niemiec nie mógł się obejść. Jego umiejętność zobaczenia na nowo, z taką siłą, naszej literatury romantycznej to efekt obcości. Chłopak wychowany w atmosferze niemieckiej spojrzał na tę literaturę świeżym okiem.












*** MAGDALENA GROCHOWSKA - Tam cię zmielą jak w młynku do kawy (GUSTAW HOLOUBEK)
Gazeta Wyborcza - 17/07/2004

...Wielkiej Improwizacji oni właściwie nigdy nie próbowali - opowiada reżyser Maciej Prus, asystent Dejmka podczas realizacji "Dziadów" jesienią 1967 roku. - Któregoś dnia, gdy stanęły na scenie niedokończone dekoracje, Holoubek przyjrzał się im i zażartował: "Gramy jak na klepisku", bo były gołe deski, "To ja powinienem zagrać trochę z chłopska...". Zaczął zaciągać, parodiował tak przez dwa wiersze, oparł się na kolanie i... zaczął mówić. Było nas czworo na widowni. Od tamtej chwili wierzę w metafizykę teatru, wierzę, że Holoubka musiały słuchać nawet puste krzesła. Jego interpretacja była prosta jak czytanka dla dzieci. Jasna i przejrzysta. Na koniec krzyknął z rozpędu: "...żeś ty nie ojcem świata, ale.../ Carem!", to "carem" w oryginale krzyczy szatan, i zapadła cisza. Asystentka płakała.












*** MAGDALENA GROCHOWSKA - Ja broczę krwią (TADEUSZ ŁOMNICKI)
Gazeta Wyborcza - 07/12/2000

...Opowiedział Andrzejowi Wajdzie, jak "fantastycznie" przemawiał w KW i jakie zebrał "brawka". I jaki wściekły był sekretarz Kępa, któremu prawie nie klaskali. Wajda do dziś nie wie, czy pod tą opowieścią kryła się autoironia, czy satysfakcja Łomnickiego.
Aktor Adam Ferency odwozi Łomnickiego z Teatru Na Woli do PWST na Miodową, jest druga połowa lat siedemdziesiątych. - Oni rozkradają Polskę! - Łomnickiemu łzy płyną po twarzy. Ferency mówi dziś, że łzy były prawdziwe. Ale nie ma pewności co do rozpaczy.
- Lubił powtarzać: "Nie macie pojęcia, jak Gierek mnie kocha". Wiedział, że naraża się na śmieszność. Dlaczego tak mówił? - zastanawia się Joanna Szczepkowska, aktorka. (W 1972 r. złożył Gierkowi wyrazy uznania za "pozytywny klimat", jaki partia stwarza dla poszukiwań twórczych. Towarzyszyli mu Holoubek, Kutz, Kawalerowicz...)












*** MAGDALENA GROCHOWSKA - Barchan i koronka (Janusz Warmiński)
Gazeta Wyborcza - 12/12/1998

...Pomimo cenzury system PRL w pewnym sensie sprzyjał atrakcyjności teatru - mówi Władysław Kowalski. - Ludzie chcieli usłyszeć, że ustrój jest zły. Czy graliśmy klasykę, czy sztukę współczesną wszystko się widzowi kojarzyło z polityką. Im więcej aluzji wypowiadał aktor, tym lepszą - zdaniem publiczności - tworzył kreację. A władza podlizywała się aktorom, zależało jej na nas, bo to my nieśliśmy słowo w lud. Poklepywała nas po plecach, chciała kupić i często kupowała przydziałami na mieszkania i małe fiaty. Jednocześnie mówiła: przecież macie teatry Warmińskiego, Axera, Huebnera, więc nie przesadzajcie z tym zamordyzmem.












*** MAGDALENA GROCHOWSKA - W uścisku Komandora (Bohdan Korzeniewski)
Gazeta Wyborcza - 16/04/2005

...Obok list rozstrzelanych zakładników wisiały na słupach afisze rewii i tandetnych przedstawień: "Moczmy nogi", "Ząb, zupa, dąb!", "Cacko z dziurką"... Jeszcze przed wywózką do obozu Korzeniewski poinformował władze ZASP o tajnych zarządzeniach okupanta dotyczących propagandowej roli teatrzyków zaakceptowanych przez Niemców. Swoim repertuarem miały wykazać, że Polacy to naród zwyrodniały. Latem 1940 r. na zebraniu z udziałem Schillera, Jaracza, Adwentowicza, Wiercińskiego, sekretarza ZASP Dobiesława Damięckiego i Stanisławy Wysockiej Związek zakazał aktorom występów w jawnych teatrzykach. Zezwolił jedynie na recytacje i śpiew w kawiarniach. Zajęli się handlem; pracowali w kawiarniach. Ale około dwustu osób w Generalnej Guberni nie respektowało zarządzenia ZASP. Prócz "aktorskiego pospólstwa" - jak mawiał Korzeniewski - byli też wielcy sceny: Kazimierz Junosza-Stępowski, Jerzy Leszczyński, Józef Węgrzyn, Adolf Dymsza, Maria Malicka...












*** Józef Hen - Tadeusz, Stachu i Dagny (Boy, Przybyszewski)
Gazeta Wyborcza - 19/06/1998

...Bo Dagny kochała wciąż tego łajdaka męża. "To zwykła szuja - powie o nim Sewer-Maciejowski, który niedawno przekazał mu z ochotą swój tygodnik - najczarniejszy szubrawiec, który wszystko za gotówkę sprzeda, nawet swoją ubóstwianą Dagny". Przybyszewski jeździ do Lwowa, gdzie ma w tym czasie równolegle dwa romanse: z malarką Anielą Pająk, matką Stanisławy Przybyszewskiej, późniejszej autorki Dantona, i z Jadwigą Kasprowiczową, którą potem zabierze "kochanemu Jasiowi". Malarka wspomaga go pieniędzmi, wiedząc o tym, że jest ta druga.












*** Krzysztof Miklaszewski - Stodoła, błoto i radziecki skrzypek (Tadeusz Kantor)
Gazeta Wyborcza - 08/12/1995

...- To Pan jest tym skrzypkiem radzieckim? - pyta Kantor spoglądając na artystę już mocno przerażonego. Kiwa on też głową, boleśnie ten epitet przeżywając, kiedy Kantor się upewnia: - To dobrze nawet, że jest pan skrzypkiem r a d z i e c k i m.
Brodski zdaje się nic nie rozumieć.
- Wie pan, że w Polsce się niczego nie załatwi bez strachu! Polacy muszą się zawsze kogoś bać, do jasnej cholery! - dywaguje Kantor, wylewając wodę z buta.
- Ale skoro już pan jest tym skrzypkiem radzieckim, to niechże pan zmusi tę swołocz, żeby tu podjechała!!












*** Dorota Szwarcman - Testament Paderewskiego
Gazeta Wyborcza - 17/01/1997

..."Ujemnie zaciążyła na karierze politycznej swojego męża czasu jego premierostwa w 1919 roku - pisze Adam Grzymała-Siedlecki, który znał ich oboje. - Huczało wtedy w Warszawie i poza Warszawą, huczało zdumieniem, czasami nawet zgorszeniem, a najczęściej rozbawieniem (bezmyślnym, niestety) nad jaskrawymi wystąpieniami »pani Heleny«. Potrafiła z domowym interesem albo nawet z jakąś swoją nerwową pretensją wtargnąć do gabinetu Paderewskiego, gdzie on odbywał oficjalną konferencję z ministrami czy z posłami; potrafiła być demonstracyjnie niegrzeczna dla ludzi poważanych, stale, a nawet jakby z odrazą, traktując pozycję męża jako jakiś niepotrzebny epizod ich życia".












*** Stanisław Manturzewski - Dlaczego Reymont uciekał przed Boryną?
Gazeta Wyborcza - 13/02/1998

...Epizod kolejowy trwał prawie trzy lata: wcześniej zaliczył Reymont karierę krawca (w 17 roku życia uszył frak dyplomowy!), zakochał się w aktorce, przyłączył się do wędrownej trupy teatralnej, grywał małe rólki w nędznych sztukach w Łęczycy, Przasnyszu, Skierniewicach - "Fantazje na temat miłości", "Chata za wsią", tańczył na scenie, występował nawet w... cyrku. Grał właściwie za darmo - z miłości do tej aktorki... Na kolei zaczepił się, żeby nie umrzeć z głodu, dosłownie, nie jest to frazes ani przenośnia - w czerwcu 1892 roku ląduje w skierniewickim szpitalu z rozpoznaniem: "głodowe zapalenie żołądka..."












*** ANNA ŻEBROWSKA - MISTRZ I MIŁOŚĆ (Michaił Bułhakow)
Gazeta Wyborcza - 16/11/2000

...Pierwszą żonę rzucił w sposób obrzydliwy! Gdybym miała oceniać pisarzy na podstawie ich morale: Bułhakow byłby przestępcą - profesor Marietta Czudakowa, bułhakoznawczyni o światowej renomie, ścisza głos do szeptu. - Zostawił tę biedną Tatianę z początkiem roku 1924, gdy przyjęto do druku "Białą Gwardię", pojawiała się więc nadzieja na sukces i dobrobyt. Pomagał jej trochę finansowo, czasem nietaktownie przekazywał pieniądze przez drugą żonę, Lubow Biełozierską, ale mógł powiedzieć: "W tym miesiącu nic ci nie dam, musiałem zapłacić za skrobankę Luby". Nie chciał mieć dzieci, uważał, że ma złe geny.












*** Anna Żebrowska - Śmierć Wysockiego
Gazety Wyborczej - 23/01/1998

...W Marinie Vlady kochali się w ZSRR wszyscy mężczyźni, od podrostków do zgrzybiałych starców, jej filmy biły kasowe rekordy. W roku 1967 przyjechała do Moskwy na festiwal filmowy i trafiła na spektakl Taganki "Pugaczow". Wysocki miał w nim pięciominutowy, namiętny monolog - nic więcej o nim nie wiedziała. Podczas wspólnej aktorskiej kolacji natychmiast się oświadczył (tak samo jak poprzednim żonom). Była tą, która pokazała mu świat i uchroniła przed większymi nagonkami ze strony władzy. By ułatwić sobie kontakty z mężem, wstąpiła do Komunistycznej Partii Francji. Każdy atak na Wysockiego groził odporem z jej strony i - międzynarodowym skandalem.












*** ANNA ŻEBROWSKA - NIEJASNA POLANA (Literatura w ZSRR)
Gazeta Wyborcza - 10/02/2000

...Jakkolwiek było, po wojnie Fadiejew mało pisał, tęgo pił. Pod presją krytyki przerobił powieść "Młoda Gwardia" w duchu ideologicznych gniotów, dwóch innych nie dokończył. Po zmianie koniunktury politycznej zdegradowano go w roku 1954 z funkcji sekretarza generalnego Związku Pisarzy i członka KC. Słał do KC listy, lecz nie zaszczycano go odpowiedzią. 13 maja 1956 roku strzelił sobie w serce w sypialni na piętrze willi. Zebrani na dole domownicy nie zwrócili uwagi na wystrzał, "podłogi się rozsychają", powiedział ktoś. Ciało znalazł 11-letni syn Misza, gdy poszedł zawołać ojca na obiad.












*** ANNA ŻEBROWSKA - PANCERNIK MOSFILM
Gazeta Wyborcza - 19/09/2002

...Po Pyriewie dyrektorem Mosfilmu został były trębacz z Teatru Wielkiego Władimir Surin. Miał absolutny słuch na nowatorstwo: wyławiał najlepszy moment filmu i żądał jego wycięcia. W "Lecą żurawie" chciał usunąć epizod śmierci bohatera: padające ciało i korony drzew, które zakręciły się w obiektywie - scena weszła do klasyki światowej. Po nim mianowano generała Nikołaja Sizowa, byłego szefa wydziału kryminalnego milicji. Sekretarce wydawał polecenie: "Proszę wprowadzić reżysera!" i nie miał elementarnego wykształcenia humanistycznego. - Zażądał ode mnie zmiany końcówki filmu "Jegor Bułyczow i inni" - mówi Siergiej Sołowiow. - Odpowiedziałem delikatnie, że to nie mój pomysł, tak napisał Gorki. - "Gdyby Gorki żył - o zmianach scenariusza rozmawiałbym z nim. A ponieważ Gorki umarł - rozmawiam z panem! Wykonać!". Pomogła dopiero uwaga, że Gorki korespondował z Leninem i ten zaakceptował końcówkę. Anegdotą stała się opinia Sizowa na kolaudacji filmu Nikity Michałkowa "Pięć wieczorów", że bohater jest źle ubrany. "Nikita, po co mu ten kapelusz i długi płaszcz? Nasi ludzie się tak nie noszą. Przebierz go!". W dodatku naczalstwo było bardzo cnotliwe. Sceny łóżkowe aktorzy grali w piżamach i podkoszulkach. Szef Goskina Aleksiej Romanow przed skierowaniem filmu na ekrany uprzedzał: "Jeśli jest tam golizna - nie będę tego nawet oglądał". W Związku Radzieckim seksu nie było.













*** Wiktor Jerofiejew - Jerofiejew kontra Jerofiejew (Metafizyka zbieżności nazwisk)

...Jerofiejewa poznałem w windzie. Patrzył wprost przed siebie. Ja patrzyłem sobie pod nogi. W milczeniu jechaliśmy w górę. Dla obu nas było jasne, że jest lepszy ode mnie pod każdym względem. Był bardziej wysoki, bardziej przystojny, bardziej wyprostowany, bardziej szlachetny, bardziej doświadczony, bardziej śmiały, bardziej stylowy, bardziej śmiały duchem. Był nieskończenie bardziej utalentowany niż ja. Był moim idolem, bożyszczem, fotografią, wyciętą z francuskiego czasopisma, kultowym autorem ulubionej książki. Jechaliśmy windą w niewysokim bloku, w dzielnicy-blokowisku. Patrząc przed siebie powiedział:

- Chyba powinieneś zmienić nazwisko, czy jak.

Odruchowo spojrzałem mu prosto w twarz. Nie powinienem był tego robić. Stał w palcie, w czapce na bakier, co nadawało mu ciut zuchowaty wygląd, pięknie kontrastujący ze szczelnie zapiętą białą koszulą i wczesną siwizną. Jego oblicze wyrażało lekką pogardę i lekkie okrucieństwo, wystarczające jak na tak drobną ofiarę.














*** Adolf Rudnicki - Głowa Persa

...Zimno mi się robi, gdy czasami wejdę do kawiarni, gdzie młodzi artyści czekają. Na co czekają? Mają jednego boga: swoje ja. I mają jedno pragnienie: wyrzucić go z siebie. To, co noszą w sobie, m u s i być podane światu, musi znaleźć ujście. Świat ma milion twarzy, ale bez ich twarzy nie ma on żadnej. Wyjść z ciemności! Wyjść z nicości! Jeśli są imiona na świecie, któż ma większe prawo do nich? Za cenę swojego słowa, za cenę swojego rzekomo słowa ugną się. Te istoty są cudownie młode i wszystkie oszustwa świata raz jeszcze będą na nich wygrane. Ci aniołowie powtórzą wszystkie zbrodnie świata, o których dzisiaj nie wiedzą nic. To, co wiedzą, sprowadza się do pustej wiedzy słów, do skorup, w środku nie ma nic. Uczucia przyjdą potem, klęski przyjdą potem, a bez nich wszystko puste. Nie wiedzą nic, ostatnie rzezie odbyły się bez nich, a gdzie ich rzezie? Są niewinni i piszczą za tym, aby wejść w swoją winę, bez której nie ma życia, na tym polegają wszystkie nieporozumienia między pokoleniami. Są czyści, są biali i nie mogą znieść tej właśnie bieli własnej. Ileż zabójstw dokonają, nim sami będą zabici! Zimno mi się robi, kiedy wchodzę do kawiarni. Czekają...














*** Tadeusz Konwicki - O krytykach

...Szacunek musi budzić także gatunek krytyka wściekłego. Krytyk wściekły jest wściekły charakterologicznie. Jeśli znielubi ciebie od pierwszego wejrzenia, to żebyś później same Księgi pielgrzymstwa rodził, to i tak go nie udobruchasz, nie rozchmurzysz, nie rozśmieszysz. Przeciwnie, każdy twój mizerny sukcesik będzie go coraz silniej rozwścieczał. Każdy ochłap, który ci życie upuści na podłogę, on będzie przyjmował jako osobistą zniewagę. Pogrążając się w grobie, pokaże ci jeszcze mimicznie, żeś grafoman.














*** Melchior Wańkowicz - O grafomanach tragicznych

...Pilniak opowiadał mi, że do Związku Pisarzy Radzieckich pielgrzymowali z najdalszych krańców ludzie obciążeni nieraz kilogramowymi rękopisami, czasem pierwsze partie drogi robiąc renami albo barkami wodnymi. Przychodzili po radę, ocenę, pomoc. W większości wypadków były to utwory nie nadające się do druku. Niedoszły pisarz ze skruszonymi wszystkimi nadziejami życia wychodził na schody. Związek mieścił się na pierwszym piętrze. Biedak był półprzytomny z rozpaczy. Na załamaniu schodów na półpiętrze była ubikacja. Wchodził do niej i wieszał się. Kiedy to powtórzyło się kilkakrotnie, władze Związku kazały dorobić klucz, aby zamknąć i te ostatnie drzwi dla finału pasji pisarskiej.














*** Jacek Dehnel - Młodszy księgowy. O książkach, czytaniu i pisaniu

...A jednak, jest to wielkość nierozpoznana (poza netem przynajmniej), wielkość zatajona. Jakie są przyczyny tego zatajenia? Krytyka. Sobieraj i pozostałe postaci z tej wyjątkowej strony, rozdają ciosy na prawo i lewo: fotografie Nan Goldin i zdaniotwórstwo Masłowskiej to wtórne i desperackie akty bezpłodnych przeciętniaków, słabo wyedukowanych, pozbawionych smaku i umiejętności warsztatowych; późna twórczość Miłosza nadaje się raczej do kosza niż na półkę; Szekspir, Bach, Mozart, Mickiewicz, Słowacki, Witkacy i Chmielewska to pozytywni grafomani; Mahler to kuglarz i muzyczny kabotyn, Joyce to grafoman i nudziarz, Masłowska i Podgórnik posiadając towarzyskie umocowanie, zasrywają świat literatury nieudolnymi, wulgarnymi odchodami dla ćwierćinteligentów - no bo dla kogo innego? Świetlicki, Gretkowska, Tokarczuk, Huelle odczuwają wewnętrzny przymus pisania nieistotnych pierdół powstaje więc całe mnóstwo przeciętnego, pseudointelektualnego bełkotu albo nudziarstwa aspirującego do wielkiej sztuki. Z kolei, w innym zestawie, Tokarczuk, Masłowska, Pilch i Sasnal to przeciętniaki i miernoty.














*** Zbigniew Masternak - O wydalaniu poezji czyli próby kariery literackiej

...Przyjrzawszy się z szacunkiem olbrzymiej liczbie książek, myślałem, jak prężnie działa jego oficyna. Niecierpliwie czekałem, co powie.

- Dotychczas wydaliśmy... - wydawca jakby nieco się zawahał - dwa tomiki... - wyciągnął z szuflady biurka dwie niewielkie, białoczarne broszurki. Podał mi je z niepewną miną. - Tu jest zbiorek księdza z naszej parafii. Ksiądz wciela się w nich w rolę duchowego przewodnika, prawdziwego mistrza na drogach modlitwy i samodoskonalenia... Wezwanie do doskonalenia się - oto przesłanie tej poezji. Udała się ta książka, nieprawdaż?

Patrząc na pakowy papier i rozlewający się druk, potwierdziłem bez przekonania. Ale pocieszyłem się, że początki nigdy nie są łatwe - na przykład jako piłkarz zaczynałem grać w tenisówkach, na łące za domem, do tego szmacianą piłką - aż przyszedł czas na lepszy sprzęt i miejsce do gry.














*** STANISŁAW BARAŃCZAK - KSIĄŻKI NAJGORSZE

..."A przecież i ja nie tak dawno pisałem tylko o litości dla spragnionej kury, dla prosiaka walącego się pod ścianą w mroku wyschniętych bebechów, natomiast trzy tygodnie temu na posiedzeniu Egzekutywy KW PZPR w Krakowie, poświęconemu zaopatrzeniu w wodę, włączyłem się w sprzeciw wobec minimalizmu programowego w tym problemie".

"Na naszych oczach runęła mitologizacja chłopa polskiego w wydaniu kieszonkowym".

"Zasłony dymne wytwarzają ci, którzy z przysłowiowego rękawa wytrzepują na poczekaniu zgrabne odpowiedzi lub naukowo rozwodzą się, czeszą cynicznym grzebieniem".

"[...] biurokracja ma to do siebie, że mnoży się jak koty przy pełnej misce, jeśli nie przetnie jej się dopływów. Więc niech gminy po kolei stracą listki figowe braku uprawnień. Nawet za cenę bolesnego ślizgania się".

"A ileż dziur powstaje w nadbudowie w wyniku przypalania lub przepalania szybkobieżną euforią. Wydłużony krok nie zaowocuje tam, gdzie plącze się myślenie".














*** JEAN-CLAUDE CARRIERE, UMBERTO ECO - NIE MYŚL, ŻE KSIĄŻKI ZNIKNĄ

...Kolejnym przykładem vanity press (choć można by wymieniać wiele innych tego rodzaju publikacji) jest książka, którą posiadam: Dictionnaire biographique des Italiens contemporains *["Słownik biograficzny współczesnych Włochów"]. Otóż aby w słowniku tym figurować, trzeba za to zapłacić. Znaleźć tam można na przykład następującą wzmiankę: "Pavese Cesare, urodzony 9 września 1908 roku w Santo Stefano Belbo, zmarły w Turynie 26 sierpnia 1950 roku", z dopiskiem: "Tłumacz i pisarz". Koniec. Następnie natrafia się na dwie bite strony poświęcone Paolizziemu Deodatowi, o którym nikt nigdy nie słyszał. Wśród tych słynnych anonimów najznamienitszym jest chyba niejaki Giulio Ser-Giacomi, autor tysiącpięciusetstronicowego tomiska, zawierającego jego korespondencję z Einsteinem i Piusem XII. Są to wyłącznie listy, które ów pan pisał do obu tych osób, ponieważ oczywiście żadna z nich nie odpowiadała na nie.













*** Henryk Dasko - O jakości tłumaczeń Roberta Stillera

...Lolitę Stiller zgwałcił. W nieopierzonym podówczas jeszcze "Ex Librisie" pisałem o skandalicznym braku poszanowania dla języka oryginału, pogardzie dla szlifu nabokovowskiej frazy, niedopuszczalnej plebeizacji tekstu rodem z Mechanicznej pomarańczy. Pan Stiller nie podjął jakiejkolwiek merytorycznej dyskusji, a jego odpowiedzią na krytyczną recenzję był stek inwektyw w wywiadzie prasowym. Niedawno przeczytałem powtórnie polską wersję Lolity; autor przekładu popełnia tam rzeczy niespotykane. Zasłoną miłosierdzia należałoby okryć "gwiazdy i glabzdry jadowitych zwierzątek, szelest potencjalnych wężów, potrząsanie faflami, pobyt u czubków, ubawy, kolesiów, geszefciarza (w oryginale: businessman), jechanie wyżyłowanym, grzdyle, wizganie, spluweczki, traki, popkorny, snikersy" i dziesiątki podobnych kwiatków, od których Nabokov, pedantycznie uwrażliwiony na jakość przekładów swoich książek, przewraca się w grobie. Ale jeżeli u Nabokova żona klepie mrukliwego męża po podbródku, a u Roberta Stillera "robi milczkowi gli gli pod brodą", to przy najlepszej woli nie sposób znaleźć kotary, która podobne brednie zasłoni.













Andrzej Żuławski








*** Andrzej Żuławski - Nie muszę się, k..., z nikim liczyć - wywiad
Dziennik - 25 kwietnia 2009

...Jezus, Maria! Romy Schneider opowiadała mi, że jej matka jako kochanka Goebbelsa była skreślona i nie mogła po wojnie grać w Austrii, to ona Romkę zaprowadziła do tych starych producentów, do łóżek, żeby mała grała! Dwunastoletnią Romkę! I Romy mi to opowiedziała po pijaku, płacząc, że jej życie sentymentalne, uczuciowe zostało zdemolowane w wieku lat dwunastu. To skądinąd nie jest w kinie niezwykłe, przecież co przeżyła Joan Crawford? Matka zrobiła z niej uliczną kurwę.

*** Andrzej Żuławski - Do więzienia? Proszę bardzo - wywiad
Rzeczpospolita - 14.05.2011

...Nie bywasz.

A gdzie mam bywać? Na tzw. salonach? Salon to było miejsce podejmowania interesujących gości. Dziś tym salonem jest promocja nowej pasty do zębów, nowych perfum. To tam schodzą się dzisiaj celebrysie i celebryśki. I co, ja mam pójść tam razem z nimi? No i z kim mam bywać? Telewizja to rodzaj domowego magla, z którego dowiadujemy się o wszystkim ważnym, a zwłaszcza nieważnym. Ludzie telewizji to właśnie bohaterowie tego magla, którzy z kimś się zeszli albo kogoś rzucili i to ma nas wpędzać w stan ekscytacji. Namawiasz mnie, bym bywał razem z nimi?

*** ŻUŁAWSKI. PRZEWODNIK KRYTYKI POLITYCZNEJ - wywiad-rzeka z Andrzejem Żuławskim - CZĘŚĆ 1

...Francuzi są narodem o wiele mniej racjonalnym niż Polacy. Dam panu przykład, który często cytuję. Jak to jest możliwe, żeby na przestrzeni kilku tygodni czy miesięcy na tym samym balkonie na placu Zgody ten sam tłum oklaskiwał marszałka Petaina, największego kolaboracjonistę w całej Europie - Francja wówczas wydała dekrety antyżydowskie o wiele ostrzejsze od norymberskich - a w kilka tygodni potem generała de Gaulle'a, którego tenże Petain zasądził na karę śmierci? Na tym samym balkonie, ten sam tłum! Jeszcze strzały było słychać w mieście. To jest naród totalnie nieracjonalny. Oni mają tylko jedną racjonalność: to jest naród chłopski, to jest chłopstwo niebywale dobrze zorganizowane, każdy sobie rzepkę skrobie, ale w sposób niebywale zorganizowany. A Polacy mówią, że są narodem chłopskim. To nieprawda, Polacy są narodem wiejskim a nie chłopskim. To znaczy, że tu nikt każdy sobie. Wieś to jest taka bezładna kupa, co zawodzi w kościele i działa razem. Wieś to jest Lepper. W Polsce wieś to jest element najbardziej kołtuńsko-aspołeczny, w sensie budowy państwa. We Francji to jest najbardziej państwowotwórcza część narodu.






*** ŻUŁAWSKI. PRZEWODNIK KRYTYKI POLITYCZNEJ - wywiad-rzeka z Andrzejem Żuławskim - CZĘŚĆ 2

...Wybrałem taką dziewczynę [Iwonę Petry] - przypadkowo znalezioną, ale instynkt mnie tknął - która ma w sobie bardzo poważny rys obłąkaństwa, szaleństwa. Ona sobie do dzisiaj absolutnie nie umie dać rady w społeczeństwie. Jest inteligentna, pisze bardzo interesujące opowiadania, one są nieco autystyczne, ale są. Myśli, jest bardzo ładna, nigdy nie miała problemów ze znalezieniem bogatych narzeczonych, ale żyła dosyć dziwacznie. Nigdy nie miała cienia oporów przed graniem tego, tylko dostała scenariusz, przeczytała. Zapytałem: "Czy panią coś razi, czy czegoś... - A skąd, proszę". I tak zagrała - proszę. Linda jej się bał, bo nigdy nie było wiadomo, co ona zrobi. I jak grała takie sceny, gdzie ona go opanowuje na korytarzu, gdy wracają do domu, to on przecież miał takie siniaki, podbite oko potąd [pokazuje], był jak ze skóry obdarty. To przekraczało normy zachowania uporządkowanego, ułożonego, grzecznego człowieka. Taką ją zobaczyłem i pomyślałem, że tylko ona może to grać. Absolutnie tylko ona. Gdyby była lepiej chroniona przed Ciemnogrodem, przed dewotkami, przed kretynami w tym kraju, to może na końcu lepiej by na tym wyszła albo wyjechała gdzieś. A tutaj spadły na nią wszystkie te hieny, że "Boże, pornografia! Czy ona to naprawdę robiła?". No skądże, ale my tak myślimy! Do dzisiaj bardzo żałuję, że nie umiała się temu oprzeć, że zachowywała się wyjątkowo nielojalnie. Niby zrozumiała, że nastąpiło jej piętnaście minut i pomyślała, że jeżeli ona w tych piętnastu minutach stanie po stronie tej ciemnej masy i powie, że jest pierwszą ofiarą tego straszliwego filmu i tego łotra, który nie wiem, co z nią zrobił, to będzie lepiej. Otóż nie było lepiej, i do dzisiaj ta dziewczyna nie istnieje, po prostu. To jest wielka szkoda. Bo gdyby takie zjawisko się pojawiło w Ameryce, to ona by grała w trzech filmach rocznie przez następnych dziesięć lat, bo oni tego właśnie szukają.












Marek Hłasko





*** Rafał A. Ziemkiewicz - Homokariera Marka Hłaski
Rzeczpospolita - 09-01-2010

...Że Marek Hłasko kleił się do mężczyzn, nie miałbym mu za złe, bo jestem, wbrew pozorom, człowiekiem tolerancyjnym. Gdyby tylko kleił się, bo go naprawdę do nich ciągnęło, bo go tak akurat Pan Bóg poskręcał. Ale Hłasko homoseksualistą, by tak rzec, naturalnym, nie był; po ucieczce z Polski obraca się już wyłącznie wśród normalnych mężczyzn i uwodzi tylko kobiety. Jego związki z prominentnymi pederastami, jak ich w owych czasach prostolinijnie nazywano, służyły wyłącznie karierze. Co zabawne, idol i wzór Hłaski, James Dean, jak dopiero dziś się pisze, też zrobił karierę przez łóżka paru możnych hollywoodzkich perwersów - widać wyczuł swój swego, bo wiedzieć o tym wtedy Hłasko nie mógł.


Rzecz jasna, wszystko to ohyda, jawna podłość i haniebne oszczerstwa, jakby to skomentował każdy szanujący się autorytet moralny. Jednak Hłasko to nie pierwszy i nie ostatni literacki młodzieniec szukający przepustki do kariery przez łóżko homoseksualisty z pisarskiego Parnasu. Przypomnę legendarny już cytat z "Dziennika" Iwaszkiewicza: Każda epoka ma swój styl nawet w drobiazgach i w innej epoce nie można pewnych rzeczy realizować. Mogłem w maju 1936 roku chędożyć Czesia Miłosza w mickiewiczowskiej celi Konrada u Bazylianów w Wilnie. Była cudowna noc z księżycem i słowikami. Rzecz nie do pomyślenia w roku 1824 ani 1954. Gdzie teraz Mickiewicz? Gdzie Miłosz, gdzie Iwaszkiewicz? 

W 1936 Miłosz miał lat 25 i był nikim, Iwaszkiewicz zaś wszystkim. 






*** Jerzy Urban - Cienias w teatrze cieni
NIE - 06/2010

...Jak wszyscy inni, ceniłem sobie bardzo towarzystwo Marka Hłaski. Cała Warszawa była w zalotach. Marek mógłby leniwie siedzieć, przyjmować hołdy i tylko robić losowanie, z kim spośród dziewczyn lub pisarzy i krytyków pójdzie dziś do łóżka. A jednak ten pieszczoch był w życiu towarzyskim pracowity. Po pierwsze słuchał ludzi i wszystko zapamiętywał. Jako pisarz karmił się bowiem opowiadanymi mu lekturami, przygodami, anegdotami. W knajpach uczył się też, jak mówią pijaczkowie, jak cipy, jak milicjanci. Po drugie Hłasko wiedział, że za kult swoim wyznawcom należy płacić. Każdego wieczoru urządzał z siebie teatr dla swojego towarzystwa i na ogół wystawiał spektakl premierowy. Jego nocną sceną była głównie tancbuda Kameralna. To zjadał szklankę. To policzkował dziewczyny kwiatem. Raz przyszedł z dużą forsą i rozrzucał banknoty po całej knajpie. Nie to, żeby czyniąc wrażenie już nieprzytomnego, potem nie chodzić od stolika do stolika, aby żądać zwrotu. Forsa i za socjalizmu wywoływała u pijaków ataki przytomności. Kiedy indziej, pamiętam, Hłasko przyprowadził do "Kamery" młodziutką sekretarkę z biur filmowych na Puławskiej. Do trzeciej flaszki opowiadał, jaka jest piękna i że rano wezmą ślub. Po kolejnych ćwiartkach pytał kumpli, skąd taka wstrętna kurwa mu się przypętała, i finał: - Wynoś się, szmato! Nie dam ci na taryfę. A ona łkała, że aż bolało nas w środku od śmiechu. Wszystko to było bardzo dla mnie rozrywkowe, ale jak długo można chodzić do jednego i tego samego teatru? Jako widz Hłaski począłem odczuwać nudę. A przy tym mam tę skazę, że będąc pijakiem, alkoholików nie znoszę.








*** Andrzej Gass - Hłasko: pożeracz kieliszków
Focus Historia - 01/12/2009

...Prawdopodobnie niektóre sytuacje Hłasko aranżował. W powieści Andrzejewskiego "Idzie skacząc po górach" ("i podpierając się chujem" - dopełniał tytuł Janusz Szpotański, czyniąc aluzję do seksualnych preferencji autora) Hłasko występuje jako pisarz Marek Kostka. Na przyjęciu gryzie w ucho krytyka. To powtórzenie gestu Stawrogina z "Biesów" Dostojewskiego, ulubionej książki Hłaski. Podobno ukąszony został Jarosław Iwaszkiewicz, redaktor naczelny "Twórczości", zafascynowany Hłaską, którego nazywał w listach "drogim Maruniem" i słał mu samolotem z Moskwy róże. Rój homoseksualistów wokół Hłaski to temat na inną opowieść. Jeden z nich, Henryk Bereza, powiedział Andrzejowi Czyżewskiemu, że prawdziwa biografia Hłaski będzie mogła powstać dopiero za 50 lat. Żadna z kobiet Hłaski nie pisała do niego tak pięknych listów jak oni. Choćby Wilhelm Mach: "Ukochany, Ukochany Marku mój, Przyjacielu, Bracie najdroższy, najbliższy mi na świecie Człowieku, Światło moje, radości moja i smutku", itd., itd. (Barbara Stanisławczyk, "Miłosne gry Marka Hłaski")













*** Roman Śliwonik - PORTRETY Z BUFETEM W TLE - Edward Stachura

...Nagle w tej mordowni dworcowej Sted wypatrzył dwóch ludzi pijących piwo, których znał. Byli wymięci na twarzach i szaty mieli wymięte, znać było, że to podróżni. Sted zaczął ich przywoływać; jak się okazało, byli to jego znajomi z Lublina, mieszkali razem w akademiku.

- Grałem z nimi w Lublinie w pokera, są słabi, wygrywałem z nimi, jak chciałem - szeptał Sted.

Cała trójka ucieszyła się ze spotkania, Stachura spytał, czy jeszcze grają, bo my wracamy właśnie z nocnego pokera. Powiedzieli, grają i wracają z dużej gry w Sopocie. Na dowód jeden z nich wyjął rulon pieniędzy, przy którym rulon Steda był mały.

Ze Stachury na widok pieniędzy buchnęło około tysiąca słońc i miliony pomniejszych promyczków Prawie oszalał. Zresztą z całej trójki biło radosne światło, nie wiem, może wszyscy pokerzyści świata tak świecą, a może tylko ci, którzy wygrywają i mają pieniądze.













*** Przesławne lanie! - Markowski kontra Libera!!

Wszelkie znaki na niebie i ziemi wskazują, że zjawisko powyższe można już uznać za niebyłe. Skoro tak, to pozwalam sobie zamieścić cokolwiek chaotyczny wybór źródłowy.












KAŁUŻYŃSKI







*** Tadeusz Sobolewski - Kałużyński
Kino - nr 11/2004








*** Daniel Passent - Zygmunt przez duże "Z"
Polityka - 16-10-2004

...Kałużyński tymczasem zniknął, wszelki ślad po nim zaginął, aż po kilku dniach otrzymaliśmy telefon, że znajduje się w szpitalu w Tworkach. W redakcji zapanowała konsternacja. Nie była to redakcja taka jak dziś, pełna ludzi młodych i wesołych. "Polityka" zajmowała wówczas specjalne miejsce, w stopce redakcyjnej i na łamach (obok gołowąsów, jak my) pojawiały się czołowe nazwiska w partii i w kraju. Zatroskani towarzysze zebrali się na obradach kolegium i wysłali do szpitala delegację w składzie Andrzej Wirth, germanista, profesor, znawca Brechta, oraz niżej podpisany, który niewiele rozumie, ale jako beniaminek nie ściągnie na siebie gniewu Zygmunta. Tak się też stało. W domu bez klamek pacjent Kałużyński przyjął nas ciepło, wyjaśnił, że wracając ze Stowarzyszenia Dziennikarzy na ulicy Foksal, które było wówczas miejscem spotkań dziennikarzy, poczuł się źle, podszedł do milicjanta i poprosił o pomoc. Odwieziono go na komisariat, a następnie do szpitala.








*** Daniel Passent - Delegacja do Pruszkowa
POLITYKA - 22 marca 1997

...Tak dotarliśmy do szpitala, gdzie otwierano przed nami kolejne drzwi bez klamek, aż trafiliśmy do pokoju, w którym nasz drogi kolega siedział na łóżku, ubrany w szpitalną piżamę i sandały. Strój ten zresztą mnie nie zaskoczył, gdyż Kałużyński - jako przeciwnik mieszczaństwa we wszystkich jego przejawach - zawsze ubierał się po swojemu. Sprawiał wrażenie jednego z najbardziej zdrowych oraz inteligentnych pacjentów, ale kto wie? Zeznał od razu, że ponieważ kierownictwo redakcji nie pozwoliło mu obok artykułu Szydłowskiego zamieścić swojej odpowiedzi, skoro jest takim nikim, komu nie pozwala się na obronę własnej czci i przekonań, to już niech o nim piszą jak najgorzej, co też i zapewnił, odpowiednio uzupełniając przed wydrukowaniem artykuł Szydłowskiego.








*** Filmowcy w matni bezpieki - Zygmunt Kałużyński (TW Literat)

...Oto esbecka notatka z 23 stycznia 1964 roku:

Ford procesuje się z Zygmuntem Kałużyńskim o opiekę nad nieletnim dzieckiem tego ostatniego (żona Kałużyńskiego obecnie mieszka z Fordem). Kiedy obaj opuścili w październiku 1963 roku gmach sądów na Lesznie, doszło między nimi do ostrej sprzeczki, w której Ford dopuścił się rękoczynów. Kałużyński przewrócił się na jezdnię z okrzykiem "Ratunku, ten Żyd mnie bije". Świadkowie zajścia, którzy wskutek okrzyków Kałużyńskiego chcieli na miejscu rozprawić się z Fordem, widzieli, jak ten kopal leżącego. Przybyła milicja spisała protokół i skierowała sprawę Forda do kolegium orzekającego.








*** NA BETONIE - z ZYGMUNTEM KAŁUŻYŃSKIM ROZMAWIA DARIUSZ ZABOREK
Gazeta Wyborcza - 11/09/2003

...Po latach w Amsterdamie kolega zaprosił mnie do siebie na kolacyjkę. Pokazuje szafkę, w której stoją figurki o muzealnej wartości z wielkich firm tworzących artystyczną porcelanę. Mówi: "To stoi tutaj 300 lat i nic się nie stłukło". Dla mnie było to największe przeżycie tej podróży. Bo ja byłem z tego świata, gdzie wszystko się stłukło, wszystko rozleciało, nic nie było. Byłem żołnierzem Armii Krajowej nie dlatego, żeby mi się to podobało, tylko musiałem. Doszedłem do wniosku, że w stosunku do kolegi związanego uczuciowo z szafką 300-letnią miałem bez porównania większą swobodę w opiniowaniu, co jest wartościowe. Gdyby mu próbowali naruszyć te figurki, on naraziłby życie, żeby je ocalić. A ja bym pozwolił stłuc.

Wojciech Kałużyński w swej biografii ZK wykazał, że wszystkie jego opowieści o udziale w kampanii 1939 r. i podziemiu były czystym wymysłem. Kałużyński był niewątpliwym mitomanem i jest w tym jakiś urok. Oczywiście facet, który ucieka do psychiatryka bojąc się procesu o zniesławienie a w czasie bijatyki z Aleksandrem Fordem krzyczy wniebogłosy "Ratujcie mnie, ten Żyd mnie bije" - ktoś taki nie ma prawa nosić broni, nikt przy zdrowych zmysłach nie przyjąłby go do konspiracji. Co w takim razie ZK robił w latach 1939-45? Raz w chwili szczerości zdarzyło mu się napisać, że był tak przerażony, że całą okupację przesiedział w mieszkaniu swego zamożnego wuja i czytał intensywnie książki. Tak więc ZK był odważny w gębie i pisaniu ale w życiu był przerażonym człowieczkiem, co tłumaczy wiele szczegółów jego życiorysu.






*** ZYGMUNT KAŁUŻYŃSKI - PRALNIA PODŚWIADOMOŚCI POLAKÓW

..."Wesele" jakby czekało na kino. Ten dramat napisany prawie wiek temu jest prekursorski i, o ile wiem, nie ma odpowiednika w literaturze scenicznej. Mianowicie, jego bohaterem jest "podświadomość zbiorowa", wprowadzona do nauki psychologii dopiero przez Junga i jego szkołę, jako rozszerzenie podświadomości według Freuda, ograniczającej się do osobistych urazów indywidualnych. Jung stwierdził, że każdy posiada, prócz prywatnego, dodatkowy krąg podświadomości, w którym tkwią pojęcia społeczne jego otoczenia, narodu, epoki, choćby nie zastanawiał się nad nimi i udawał sam przed sobą, że ich nie uwzględnia: a jednak działają w jego życiu wewnętrznym. Otóż treścią "Wesela" jest nic innego, jak ujawnienie się "podświadomości zbiorowej" uczestników.






*** ZYGMUNT KAŁUŻYŃSKI - KINO POLSKIEGO EROTOMANA

...Charakterystyczny w tym względzie był debiut Tadeusza Konwickiego "Ostatni dzień lata" z 1958 roku: na opuszczonej plaży Jan Machulski usiłował porozumieć się z Ireną Laskowską, ale zupełnie im się to nie udawało, i tylko od czasu do czasu na niebie ukazywał się przelatujący samolot, niby symbol wszystkich historyczno-wojennych przeszkód w owym smutnym antyflircie. Ten kameralny skromny film, z dwiema zaledwie osobami, miał zaskakujące powodzenie, a to dlatego, że wyrażał problem pokolenia: barierę rozdzielającą pragnących się kochać. Konwicki wracał do tego tematu: typowa w jego filmach była scena, gdy "on" zbliża się do "niej", lecz do niczego nie dojdzie, bo nagle towarzysz partyzant wzywa do oddziału, brygadier zawiadamia, że trzeba pospiesznie wyładować wagony itp. Wilhelm Mach tak streszczał twórczość Konwickiego: amant już decyduje się mieć coś wspólnego z amantką, rozpina sobie, ale z rozporka wypadają puste łuski z karabinu maszynowego.








*** Zygmunt Kałużyński - Panna Nikt (Wajda), Szamanka (Żuławski)

...Otóż patrzmy, co się dzieje. Prof. Płażewski proponuje Pannę Nikt do "Paszportu Polityki" jako osiągnięcie roku. I oto co czytamy w prasie wielonakładowej: "Wajda w dobrej formie reżyserskiej, z pasją atakuje współczesną cywilizację", "mówi o styku dwóch epok, dwóch światów" ("Gazeta Wyborcza", 28.X.96). W "Kinie" głębinowa analiza: Wajda nie przeniósł na ekran powieści, lecz "zrobił w istocie własny film". W "Tygodniku Powszechnym" jest mowa o "przepięknym, poetycznym obrazie", Wajda jest tu "skupiony, oszczędny, analityczny", "potrafi być myślicielem, moralistą, dydaktykiem i kaznodzieją". W "Życiu" czytamy o "demaskatorskiej pasji". "Wajda proponuje rozmowę na temat ważnych wartości", powiada "Rzeczpospolita". Czytam i wstydzę się, że ja też jestem dziennikarzem. Chociaż, przepraszam! "Z kalejdoskopowym bezładem mieszają się błahostki, pretensjonalności, fałszywy patos, tandetny demonizm... płaski, błahy, pozbawiony gustu film... Zamiast triumfalnego poloneza Wajdy z Panną Nikt oglądamy kacze tango." Jedyna podobna wypowiedź. Dał ją recenzent "Kuriera Wolskiego" nr 21, podpisujący się skrótem "ber". Nieznany kolego! Proszę przyjąć uścisk dłoni starego kinomana.








*** Zygmunt Kałużyński - Dalsze dzieje grzechu
Polityka - 39/2002

...Wywiad aktorki Grażyny Długołęckiej ukazał się w "Przeglądzie Tygodniowym" 14 kwietnia 1999 r. Nosił tytuł "Koszmar »Dziejów grzechu«" i odnosił się do filmu według powieści Żeromskiego, nakręconego w 1975 r. w reżyserii Borowczyka, z Długołęcką w roli głównej. Wspomina ona swój udział jako jej najbardziej dramatyczny wstrząs życiowy. "Spotkanie z Borowczykiem jest historią chorego seksualizmu, który trafił akurat na mnie... Chciał mnie rozbierać w scenach, które wcale do tego nie upoważniały. Nie potrafił zapanować nad swoimi emocjami... Próbował zmusić mnie, abym robiła rzeczy, na które się nie zgadzałam". "Chciał widzieć, jak rozkładam nogi. Zaczynając film byłam czystą, młodą dziewczyną z tysiącami kompleksów, kończąc byłam wystraszonym strzępem. Schudłam 14 kilogramów... Przeżywałam osobisty psychiczny dramat. Wychowana przez siostry urszulanki miałam mentalność zakonnicy i żyłam ze ściśniętymi nogami. Rozkładanie ich na planie w obecności reżysera niszczyło wszystko, co było we mnie czyste. Borowczyk z niebywałą złością sączył mi w ucho wulgarne słowa, straszył mnie i obrażał".








*** Zygmunt Kałużyński - W sprawie zaczepek na ulicy
Polityka - 32/1999

...Malarz Marian Trzebiński, który przedstawia się jako regularny klient pań do dyspozycji, zapisał w pamiętnikach: "Ty, zabawimy się w dzikich ludzi?" Uniłowski opisuje osobę o wydatnych pośladkach, która wyklaskiwała się po nich z wypowiedzią następującą: "Będziemy dziś katować to dupsko?" Przykład ten powtarza Hłasko. Nie pamiętam już kto - zdaje się, dramatopisarz Krzywoszewski - opowiada, że spotkał propozycję ze strony osoby pochodzenia starozakonnego, mówiącej niegramatycznie: "Pójdziemy na dupie?", na co odpowiedział: "Nie jestem akrobatą", jednak kolega, z którym był, skarcił go za tę replikę jako arogancką i Krzywoszewski przyznał, że istotnie zachował się niegrzecznie.








*** Zygmunt Kałużyński - Film kryminalny

...Gatunek ma swoje typowe sytuacje i odnajdujemy je w Chinatown: oto detektyw prywatny, wyspecjalizowany w sprawach matrymonialnych, z pewną przeszłością. Był policjantem, ale nie powiodło mu się, zginęła przez niego kobieta, którą chciał daremnie uratować (słyszymy o tym tylko mętnie) i zginie inna po raz drugi, już w Chinatown, na naszych oczach, bo takie jest obowiązkowe FATUM GATUNKU: powtórzenie losu! Detektyw jest zimny, spokojny, regularny: każdemu klientowi zgłaszającemu się radzi najpierw, wbrew własnemu interesowi, by wrócił do domu i pogodził się z małżonkiem, którego chce śledzić. Nikt go w tym punkcie nie słucha i tym lepiej dla nas, bo nie byłoby dramatu: oto zgłasza się dama, która podejrzewa męża. Okazuje się - bo musi się okazać - że była fałszywa, podstawiona, nie o zdradę szło, lecz o łajdactwo narastające jak kula śniegowa, aż do wymiarów potworności, i które wreszcie przerasta siły bohatera, a może w ogóle ludzkie.















FILM









*** Alicja Helman - Film gangsterski (Dawno temu w Ameryce)

...W filmie Sergia Leone odpowiedź na pytanie, czy rzeczywiście zbrodnia nie popłaca, jest szczególnie perfidna. Patsy i Cockeye giną młodo, zgodnie z najbardziej elementarnymi kliszami gatunku - w rezultacie zdrady, zastrzeleni na ulicy. Noodles płaci całym swoim dojrzałym życiem, ale przecież nie za udział w zbrodniach, lecz raczej za brak konsekwencji w swoim oddaniu się złu. Często działa powodowany lojalnością, przyjaźnią, miłością, szacunkiem dla wspomnień, bezwiednym może respektowaniem zasad nie mających miejsca w anty-świecie. Max prawdopodobnie "skończy źle", choć już jako człowiek stary, w dosycie władzy, posiadania i sukcesów, ale był on zawsze gotów na wszystko i gdy przyjaźń stanęła mu na drodze, przekreślił ją. Film Sergia Leone - jak większość filmów gangsterskich - toczy się "w kręgu zła", nie ma tu walki między dobrem i złem ani między bezprawiem a prawem. Siły prawa i porządku reprezentowane są okazjonalnie przez raczej groteskowe figury policjantów, którzy sami ich nie przestrzegają. Pojęcie "normy moralnej", które w nielicznych filmach reprezentuje dom rodzinny bądź postać matki bohatera, tutaj może istnieć tylko domyślnie, ulokowane poza opowiadaniem. Młodociani bohaterowie żyją na ulicy, nie wiemy, jakie są ich domy, wiemy tylko, że nie są do nich przywiązani, że uosabiają dla nich nudę, ubóstwo, brak perspektyw.













*** Anita Has-Tokarz - Horror w literaturze współczesnej i filmie

...W roku następnym "The Daily Mail" opublikował rejestr pięćdziesięciu dwóch zakazanych filmów grozy, tj. video nasties (ang. nasty - wstrętny, przykry, złośliwy). Na liście, która w późniejszym okresie była systematycznie aktualizowana i poszerzana o nowe tytuły, znalazły się m.in.: The Driller Killer (1979, Abel Ferrara) opowiadający o wielokrotnym mordercy, który dokonuje rzezi przy użyciu wiertarki; Night of the Demon (1980, James C. Wasson), gdzie pojawiają się sceny drastycznych - ukazywanych w dużych zbliżeniach - kastracji, a także obrazy brutalnych tortur (np. mężczyzny biczowanego własnymi jelitami); Nightmare Island (1981, J. S. Cardone) zawierający barbarzyńską scenę, w której kobieta zostaje zadźgana widłami; Diabelski nieboszczyk (1982, Sam Raimi) ukazujący bestialski gwałt, którego dokonują upiorne drzewa; Nekromantic (1987, Jórg Buttgereit), gdzie są obecne liczne obrazy nekrofilii.













*** Krzysztof Varga - A gdzie smok? Czyli dla PISF-u sąd ostateczny
Gazeta Wyborcza - 16.10.2012

...Nieszczęściem filmu "Bitwa pod Wiedniem" jest nie tylko to, że zasadniczo o bitwie nie opowiada, ale to, że mimo iż jest dziełem włoskiego reżysera Martinellego, że po prawdzie jest produkcją zagraniczną, z dość umiarkowanie eksponowanym udziałem polskim, osobliwie gwiazd polskiego kina, to i tak uznany został za kolejny kuriozalny wybryk polskiej kinematografii. Mówiąc ściśle: ten włoski supergniot jest niestety kolejnym straszliwym polskim filmem historycznym, przy którym "Ogniem i mieczem", a nawet "Quo vadis" jawią się jako perfekcyjne ekranizacje kanonicznych dzieł naszej literatury.













*** Lech NIEDZIELSKI - Kabaret Pasikowskiego
Gazeta Wyborcza - 1994.29.06

...Z jednej więc strony mamy upojoną hukiem strzelaniny, zachłyśniętą litrami ekranowej krwi publiczność półanalfabetów, dla których doszukiwanie się przyczynowo-skutkowych związków między poszczególnymi masakrami jest stratą czasu, dobrą dla jajogłowych, żydowskich pedałów, a nie dla zwartej społeczności tych swoistych git-ludzi; z drugiej zaś - kipiącego żądzą robienia filmów Pasikowskiego, który, rozładowując jakieś własne ciężkie jak ołów kompleksy, już przy kręceniu pierwszej sadystycznej sceny doznaje szczytowania i traci kontrolę nad dalszym przebiegiem pracy na planie.










*** Mirosław Przylipiak, Jerzy Szyłak - KINO NAJNOWSZE

...Scena z Jankiem Wiśniewskim, choć najmocniejsza, nie była jednak jedyną profanacją świadomości historycznej Polaków. W innej ze scen pokazane jest niezwykle naturalistycznie torturowanie łącznika obcej grupy przestępczej. Torturujący, Polak, mówi do katowanego po niemiecku, a bijąc i kopiąc zwisającego głową w dół człowieka, słucha z walkmana muzyki klasycznej. Przypomina się tu natychmiast scena torturowania z Ostatniego etapu Wandy Jakubowskiej (oparta zresztą na sugerowaniu, a nie pokazywaniu bicia), gdzie zawieszonego na wykręconych do góry rękach człowieka przy dźwiękach muzyki z adapteru biją esesmani. Kontekst jest zresztą jeszcze szerszy, obejmuje bowiem świadomość martyrologii Polaków w czasie II wojny światowej, mordowanych i torturowanych przez Niemców. Tymczasem tutaj to Polak, pokrzykując po niemiecku i słuchając muzyki, bestialsko morduje człowieka o wschodnich rysach twarzy.

W innej scenie Psów postać grana przez Marka Kondrata każe wejść swojej ofierze ("Słaby") do bagażnika i tam do niej strzela. Kiedy oprawca odchodzi na bok, sądząc, że "Słaby" nie żyje, ten wydostaje się z bagażnika i próbuje uciec. Podobieństwa sytuacyjne do okoliczności śmierci księdza Jerzego Popiełuszki są ewidentne. Ponadto, scena ta odnoszona była również do sceny zabójstwa otwierającego Popiół i diament, tyle że tam strzelali ideowi bojownicy, antykomuniści, a tu - pospolici przestępcy. Ideał sięgnął bruku.











*** Sebastian Łupak, Anita Zuchora - Klątwy w Dolinie Węży
Wprost - 12/2012

...Sprawa "Big Love" i "Kac Wawa" to oczywiście nie pierwsza w polskim kinie odsłona potyczek między krytykami i filmowcami. W wywiadzie w 2008 r. Krzysztof Zanussi żalił się na niezrozumienie, które spotykało go ze strony nieżyjącego już Zygmunta Kałużyńskiego: "Z Kałużyńskim mieliśmy przez całe życie pewien rodzaj konfliktu. On mi próbował przyprawić gębę". Kałużyński o Zanussim mawiał Zanudzi, proponował, żeby po filmach "Constans" i "Iluminacja" nakręcił film "Ejakulacja", nazywał kino moralnego niepokoju "jednym wielkim oszustwem". A w 2003 r. na pytanie, dlaczego niektórzy filmowcy czują się przez niego pokrzywdzeni, odpowiadał: "Dlatego że oni wykonują pewną rolę. Robią filmy i żądają od nas, żebyśmy zapłacili za bilet, który kosztuje, jeśli się nie mylę, 15 zł, czyli proponują nam interes. A ja mam prawo ocenić interes. Jeżeli mi ktoś proponuje garnek za 5 zł, ja mu daję te 5 zł, a okazuje się, że w garnku jest dziura, to uważam, że to interes, który mogę skrytykować. Reprezentuję konsumentów, którzy chodzą do kina i pytają mnie jako krytyka o wartość towaru".













*** Maria Kornatowska - NURT MORALNEGO NIEPOKOJU

...Echa socrealizmu były w kinie moralnego niepokoju wyjątkowo silne. Najlepszym świadectwem Człowiek z żelaza Andrzeja Wajdy - dzieło par excellence socrealistyczne, zbudowane według klasycznych kanonów tego kierunku. Mimo że wiele cech młodej kultury rodziło się w wyraźnej opozycji do epoki stalinowskiej i poststalinowskiej, wydaje się, że proces wyzwalania się z określonego sposobu myślenia przebiegał bardzo powoli i jakby pokrętnie. Tylko kolory się zmieniały, schematy pozostały takie same. Co gorsza nie ulegał radykalnym przeobrażeniem ładunek intelektualny zawarty w owych schematach. Okazało się, że kino społeczne nie potrafi znaleźć swojej formuły, że nie jest łatwo wyjść poza ilustracyjność moralizatorskiej opowiastki i perswazyjny ton agitki.





*** Maria Komatowska - Eros i film

...Schlesinger, jak zwykle sentymentalny, Gold, jakby lekko ironiczny, odsłaniają mroczne rejony homoseksualnego środowiska. Dyskryminacja i ostracyzm społeczny tworzą wokół niego trudną do przekroczenia barierę. Rzeczywistość nie przedstawia się wcale tak różowo, jak to malują rzecznicy ruchu gaysów. Miejscem spotkań i zawierania znajomości bywają wielkomiejskie dworce i podrzędne bary. Miłość uprawiana jest pośpiesznie, chyłkiem, w publicznych ubikacjach, w podejrzanych ciemnościach sal kinowych. Obecność tzw. marginesu - wszelkiego rodzaju mętów i elementów przestępczych - nader duża. Gra nierówności wyjątkowo drastyczna. Starzy i bogaci deprawują młodych chłopców. Młodzi szantażują i okradają, a często mordują starych i bogatych. Szerzy się prostytucja, bo właściwie ona w swych rozmaitych postaciach stwarza możliwość zaspokojenia seksualnych potrzeb. Ouentin Crisp, kiedy zawodzi go nadzieja na romantyczną miłość, zażenowany i głęboko zawstydzony, choć niewolny od masochistycznej ekscytacji, idzie na ulicę. Na ulicy "podrywa" przygodnych kochanków Daniel z Niedzieli, przeklętej niedzieli. Zawsze łączy się to z ryzykiem: groźbą gwałtu, rabunku lub pchnięcia nożem w plecy. Los, jaki dosięgnął Pasoliniego, to jeden z rozdziałów tego dramatu.













*** Adam Garbicz - Przewodnik osiągnięć filmu fabularnego - Podróż piąta - 1974-1981 - cz. 1

...Faye Dunaway wyjątkowo przekonująco wyraża tragiczną sytuację, którą Evelyn skrywa za maską eleganckiego spokoju, zaś zimna diaboliczność Johna Hustona w scenach, gdy wyjaśnia się, czyje są okulary w sadzawce (wobec czego Jake już wie, kto jest sprawcą zbrodni), szczególnie zaś w finale, gdy Noah ogarnia szponami Christine, bezbronną i krańcowo zrozpaczoną nad ciałem matki, należą do najbardziej przerażających wizji triumfu cynicznego zła; większość specjalistów horrorów może tylko marzyć o takim skondensowaniu grozy.








*** Adam Garbicz - Przewodnik osiągnięć filmu fabularnego - Podróż piąta - 1974-1981 - cz. 2

...Alvarez kończy z hipokryzją i wykłada, jak się karuzela kręci: oczywiście, że sprzedawało się narkotyki, bo forsa była potrzebna na zwalnianie aresztowanych, a ci potrzebni jako źródło informacji. Trzeba też brać łapówki od gangsterów, aby osłabiać ich czujność i wchodzić z nimi w bliższe kontakty; a poza tym detektywi masowo popełniali krzywoprzysięstwo w sądach i powszechnie zakładali nielegalne podsłuchy, bo przepisy uniemożliwiają sensowne zakładanie legalnych; w ogóle zaś, to przecież prokuratura chyba wie, że aby zamknąć jakąś grubą rybę, trzeba mu najpierw ukraść całą grubą forsę, bo inaczej kupi sobie kaucję, oskarżyciela, sędziego i zwolnienie warunkowe. Nikt nie jest czysty. Także informator wymiaru sprawiedliwości Ciello, na którego on, Alvarez, nic nie ma, bo z nim nie pracował - ale Levy to miałby coś na pewno. Tylko że on odmawia zeznań. Bill Mayo zaś w ogóle już nic nie powie, bo popełnił samobójstwo.













*** CEZARY WIŚNIEWSKI - Spójrz na siebie, Dawidzie Aaronson!
(DAWNO TEMU W AMERYCE - ONCE UPON A TIME IN AMERICA)
FILM

..."Dawno temu w Ameryce" to moralitet; film podejmuje uniwersalny, odwieczny temat sztuki, jakim jest dwoistość natury ludzkiej, tragiczny konflikt dobra i zła mający nieskończoną ilość masek i wersji. W samym istnieniu tego konfliktu, a nie w jakimkolwiek jego rozstrzygnięciu, upatruje Leone przyczynę nędzy i klęski jednostki. Sam motyw społeczny - prawda, że potraktowany bardzo ostro, z wyraźną pasją oskarżycielską - określa jedynie sytuację wyjściową dla losu bohaterów. Leone nie wierzy w możliwość odmiany tego losu. Pogoń Maxa za pieniędzmi i władzą, Dawida za miłością i przyjaźnią, Debory za sławą i społecznym awansem - wszystko to kończy się porażką, okazuje drogą donikąd, do zagadkowego uśmiechu w narkotycznym śnie, który kończy film. Być może jedyną nadzieją pozostaje bezlitosne zgłębienie własnej kondycji moralnej i społecznej. "Spójrz na siebie, Dawidzie Aaronson!" - woła z pogardą i żalem Deborah; 46 lat później ona także patrzy na własną twarz w lustrze...











*** BOŻENA JANICKA - Uwiedziony (PUŁKOWNIK REDL)
FILM

...Redl jest już wtedy po drugiej stronie, nie ma możliwości odwrotu ani ucieczki. Przeszedł swój Rubikon, przyjmując awans. Ma teraz "dla dobra państwa decydować za innych", "szukać chętnych do współpracy", "działać w łonie wroga". W praktyce wygląda to mniej podniośle: podwładni werbują zwykłych kapusiów, on sam wrzaskiem wymusza zeznania, są też trupy i fałszywe raporty: "podejrzany popełnił samobójstwo". Atmosfera się zaciemnia, zagęszcza, wreszcie zaczyna się gra, w której Redl położy życie. Następca tronu żąda od niego zmontowania akcji, która "ukaże wroga", da "poczucie zagrożenia", sprawi, że "armia okrzepnie". Redl nawet wtedy nie ma odruchu, by przetłumaczyć sobie te frazesy na normalny język: sterroryzować, zastraszyć. Nie wiemy już, czy to jest dawny wierny Redl, który myślenie scedował na zwierzchność, czy nowy, cyniczny drań, który nie cofnie się przed niczym. Niewykluczone, że on sam nie wie również. Ocknie się dopiero, kiedy zorientuje się, że to jego upatrzono na ofiarnego kozła. Usłyszymy - za późno - gorzkie wyznanie: "mając czterdzieści lat, przyznać się do wyboru złej drogi?", "tamto, czego przysiągłem bronić, nie istnieje" i "najlepiej byłoby strzelić sobie w łeb".











*** IRENEUSZ DEMBOWSKI - WIELKI OBYWATEL - Orson Welles
FILM

...Był postacią ekscentryczną, cudownym dzieckiem, którym pozostał przez całe życie. Czy był również wielkim filmowcem? Jest to pytanie, które dziś można postawić. Imał się wszystkiego, do wszystkiego czuł się zdolny, uwierzył w swój geniusz, jak geniusz "się nosił". Znana jest anegdota (życie Wellesa składa się z samych anegdot), według której przybywszy na spotkanie autorskie, zaskoczony niewielką frekwencją, odezwał się w te słowa: "Panie i Panowie! Jestem dyrektorem teatru na Broadwayu, a także reżyserem teatralnym. Jestem aktorem sztuk dramatycznych. Piszę scenariusze i reżyseruję filmy, jestem także aktorem filmowym, piszę słuchowiska radiowe i sam je reżyseruję. Jestem aktorem, spikerem i prezenterem radiowym. Jestem także muzykiem - gram na skrzypcach i na fortepianie. Jestem również niezłym malarzem i rysownikiem. Piszę wiersze i powieści, jestem wydawcą, jestem także prestidigitatorem i magikiem. Czyż nie jest dziwne, że jest tu tak wiele mnie a tak mało was?"











*** Grażyna Stachówna - Odrobina przyjemności, czyli o filmach rozkosznych
KINO

...Film rozkoszny kończy się zawsze happy endem. To oczywiste - widzowie muszą wyjść z kina pokrzepieni. Dawka kinowego optymizmu powinna zostać zwieńczona zapewnieniem o trwałości ustalonego w filmie porządku, o wadze przyjętych pryncypiów, o możliwości szczęścia. Happy endy mają jednak czasem wydźwięk wyraźnie ironiczny, są jak kandyzowana wisienka na czubku tortu - konwencjonalne i nieprawdziwe, ale przy tym śliczne, pożądane i akceptowane. W filmie rozkosznym nie obowiązuje kategoria serio rozumianego prawdopodobieństwa, nie trzeba troszczyć się o wiarygodność prezentowanego świata i przedstawianych ludzi. Nie znaczy to, że wszystko jest w nim zmyśleniem, bajdą czy sennym fantazmatem. Wprost przeciwnie, filmy rozkoszne bywają mocno zakorzenione w tzw. realiach, jednak wypełniająca je dobrotliwa ironia pozwala i nadawcom, i widzom uzyskać przyjemny dystans do ekranowego świata, nasilić wrażenie iluzji z równoczesną wiarą w jej istnienie.











*** OSKAR SOBAŃSKI - Lęk przed śmiercią samotną (WNIEBOWSTĄPIENIE)
FILM

...Kiedy "Wniebowstąpienie" pojawiło się po raz pierwszy na ekranach kin powierzchowni krytycy orzekli, że jest to swoista transpozycja losów Chrystusa i Judasza. Chrystusem był oczywiście cierpliwy i niezłomny wobec cierpienia Sotnikow; Judaszem - jego towarzysz, z którym schwytany został przez policję, kiedy we dwóch poszukiwali żywności dla otoczonego w lasach partyzanckiego oddziału. To takie proste: zdradził, więc Judasz. Tymczasem film Łarisy Szepitko nie jest aż tak prosty. Są tu oczywiście ewangeliczne odnośniki, nawet charakteryzacja Borysa Płotnikowa przywodzi na myśl ikony z Chrystusem o płonących oczach. Czym był jednak motyw Judasza w misterium Odkupienia? Judasz był tylko narzędziem Opatrzności - dzięki niemu spełniło się to, co postanowił Bóg. Ale w misterium występuje jeszcze inna postać, tym razem obdarzona wolną wolą: Symeon ben Jona, rybak z Galilei, zwany Kefasem - Opoką. Najbliższy i obdarzony najgłębszym zaufaniem uczeń, który w noc po pojmaniu Chrystusa po trzykroć go się zaparł, ogarnięty lękiem o własne życie. Towarzysz Sotnikowa nazywa się przecież Rybak. Jest odważny i silny, jest zapalczywy, jest silniejszy od swego towarzysza, ratuje go z pierwszej opresji, tak jak Kefas bronił Chrystusa w ogrodzie Geth Szemanim. A potem zapiera się wszystkiego, o co walczył wraz z Sotnikowem - i jak Kefas opłakuje gorzko swoje odstępstwo.











*** ZBIGNIEW LENGREN - Ostatni taper niemego kina
FILM

...Zanim w wąskiej, dusznej salce kina "Corso" przygasły nagie żarówki, nim na brudnawym ekranie przeleciał "deszcz" blanku, do stojącego pod ekranem podniszczonego pianina podchodził muzyk. Dobrze już starszy, chudy, ubrany w wyświecony staromodny anglez i sztuczkowe spodnie. Opierając się jedną dłonią o pianino kłaniał się publiczności. Zawsze mu trochę współczułem, bo temu uprzejmemu gestowi towarzyszyły gwizdy i śmiechy publiki, która widać nie gustowała w muzycznych uwerturach i jak najprędzej zobaczyć chciała swych ekranowych bohaterów. Muzyk, zwany przez bywalców "Corsa" wujem-szpilerem, zdawał się nie zrażać tym przywitaniem, bo zawsze z tą samą godnością składał swój ukłon; śledził jednak przy tym bacznie spod oka czy nie leci w jego kierunku ogonek od śledzia, lub końcówka pasztetówki. Trzeba jednak przyznać nieco sprawiedliwości publice, bo gdy wujo-szpiler usiadł do pianina tyłem do widowni, żaden już pocisk nie śmiał poszybować w jego stronę. Tom Mix też nigdy by nie strzelił w plecy.











*** Michał Chaciński, Konrad Wągrowski - Biegnij Blady, Biegnij czyli legenda Blade Runnera
esensja.pl

...Oczywiście na planie zdarzały się również piękne momenty - nie mogło być inaczej przy realizacji filmu, który dzisiaj porusza widza prawie każdą sceną. Dla realizatorów całość obrazu pozostawała tajemnicą, ale końcowa scena - rozmowa Batty'ego z Deckardem przed śmiercią - była zrozumiała. Monolog replikanta miał być początkowo znacznie dłuższy, ale Rutger Hauer przekonał Scotta, że to błąd. Reżyser zgodził się wypróbować jakąś krótszą wersję. W rezultacie Hauer powiedział tylko dwa-trzy zdania ze skryptu, a dalej improwizował: "Wszystkie te... chwile... znikną w czasie... jak łzy w deszczu.... Pora umierać". Po wyłączeniu kamery członkowie ekipy rozpłakali się na planie.











*** Michał Chaciński - Klasyka pod lupę: Jak Kubrick stworzył ekranowy mit
esensja.pl

...Są w historii kina filmy wielkie, genialne, które jednak nie miały szczęścia do swoich czasów i na długie dekady zniknęły z pamięci widzów. Czasami po długich latach oddawana im jest sprawiedliwość przez jakiegoś wpływowego wielbiciela, który doprowadzi do rehabilitacji filmu (jak w przypadku "Podglądacza" Michaela Powella, uratowanego przez Martina Scorsese), czasami samo studio posiadające film zdecyduje się pod naciskiem krytyków na wydobycie go z sejfu (jak zdarzyło się z "Zawrotem głowy" i "Oknem na podwórze" Hitchcocka czy "Przeżyliśmy wojnę" Johna Frankenheimera), innym razem niestety dalej czekają na rehabilitację, czy nawet choćby tylko na skompletowanie zaginionych fragmentów (jak "Wspaniałość Ambersonów" Wellesa). Są też jednak filmy, które trafiają w swój czas i zupełnie poza kontrolą swoich twórców, czasem wręcz wbrew ich woli, stają się wydarzeniami wykraczającymi poza granice kina - rewolucjonizują formę, modyfikują gatunki, zmieniają oblicze kina i stają się symbolem kulturowym. Kubrick trafił ze swoim filmem w taki czas. Aby to zrozumieć, musimy jednak rozpocząć od przyjrzenia się kolejno sytuacji trzech kluczowych elementów, związanych z "2001: Odyseją kosmiczną" - sytuacji Hollywood, sytuacji kina SF i sytuacji Kubricka w przededniu realizacji filmu.











*** Marek Haltof - Stare i nowe w "Pikniku pod Wiszącą Skałą"

...Motywy seksualne są w filmie Weira stale obecne. Dyrektorka szkoły, pokazana z żabiej perspektywy, która podkreśla jej dominację i władzę, informuje uczennice, że mogą zdjąć w buszu rękawiczki i ostrzega je, że skała jest "niezwykle niebezpieczna". Dziewczyny, ostrzega dyrektorka, powinny zachowywać się rozsądnie na obszarze znanym z jadowitych węży, groźnych mrówek i innych niebezpieczeństw. Po wydarzeniach na skale ludzie z sąsiedniego miasteczka mówią, że "musiał to być ktoś z innego miasta. Nikt tutaj nie zrobiłby czegoś takiego." Lekarz badający Irmę potwierdza, iż ta jest "nienaruszona". Pani Appleyard jest przekonana, że zna rozwiązanie tajemnicy. W końcówce filmu, kiedy rozmawia z Mademoiselle Dianne de Poitiers (Helen Morse) o swojej zależności od Miss McCraw, wspomina rzekomy gwałt: "Jak ona mogła pozwolić sobie, by być porwaną, zgubioną, zgwałconą z zimną krwią jak jakaś głupia uczennica". Kiedy Irma (lecz nie jej gorset) zostaje odnaleziona, pani Appleyard stwierdza: "To gorzej, że tylko jedna została znaleziona".











*** Tomasz Jopkiewicz - Syberiada

...Recenzent "Głosu szczecińskiego" Bogusław Gierlicki postawił sprawę zaskakująco otwarcie: Następuje naruszenie spoistości wiejskiej wspólnoty a następnie całkowity jej rozkład. Z każdą dekadą ubywa na wsi mężczyzn a przybywa grobów na pobliskim cmentarzu. Wiatr wielkiej historii rozsypuje drewniane domostwa. W latach sześćdziesiątych jedynymi strażniczkami tradycji wsi są już ubrane w czerń stare kobiety. Lata ostatnie wjeżdżają do wsi z niewinnością barbarzyńcy, który kierując chwacko gąsienicowym ciągnikiem wywala ocalałą w dziejowym zamęcie drewnianą bramę. Dzieło rąk swoich pradziadów.













*** Plebiscyty "Najlepsze filmy wszech czasów"

...Zmiany preferencji są w tegorocznych rezultatach zdecydowanie widoczne. W opinii krytyków (powtórzmy: tych zaproszonych przez "S & S") tylko 6 głosów zabrakło, by "najlepszym filmem wszech czasów" uznać "Zawrót głowy" Hitchcocka. Jest to doskonały film sensacyjny, ale żeby zaraz najlepszy twór filmowego artyzmu w ogóle? Dokonuje się chyba powolne przemieszczanie akcentów. Widać to w przypadku pierwszych części "Ojca chrzestnego" Coppoli (1972-74), który nie pojawił się jeszcze w 1982, a w 1992 tylko w liście reżyserów, gdy obecnie wskoczył na IV miejsce u krytyków i II u reżyserów. Ci ostatni obdarzyli ponadto IV miejscem widowiskowego "Lawrence'a z Arabii" Leana (1962), a VI "Wściekłego byka" Scorsesego (1980), który nawet wśród filmów tego twórcy trudno uznać za najlepszy.
To wdarcie się Hollywood na czołowe miejsca listy artystycznych osiągnięć stulecia oznacza niewątpliwie zwrot wielu krytyków (zwłaszcza młodszego pokolenia): od nowatorstwa i oryginalności ku przyzwyczajeniom przeciętnego widza żwawo zaspokajanym przez show-biznes według rezultatów niezliczonych rynkowych marketingów. Omawiając ankietę w imieniu "Sight & Sound" Ian Christie pisze z nutką żalu, że poprzednie plebiscyty dość jednoznacznie wskazywały na lata 20., a potem 60. jako na lata rozkwitu sztuki filmowej, w których dominowało "słowiańskie", jak pisze, pojęcie kina autorskiego. Dziś nie wskazują.












*** KSIĘGA FILMU. FAKTY I OSOBLIWOŚCI

...Czterdzieści lat po ukazaniu pierwszego symulowanego stosunku seksualnego w filmie Ekstaza (Extase, Czechosłowacja 1933) widownia mogła obejrzeć prawdziwy - w scenie miłosnej Julie Christie i Donalda Sutherlanda w Nie oglądaj się teraz (Don't Look Now, W. Brytania/Włochy 1973). Od tej pory kilku jeszcze parom przydarzyło się zapomnieć na planie filmowym. Byli to: Gerard Depardieu i Miou Miou w Walcujących (Les Valseuses, Francja 1974), Jessica Lange i Jack Nicholson w Listonosz zawsze dzwoni dwa razy (The Postman Always Ring Twice, USA 1981), Maud Adams i Bruce Dem w Tatuażu (Tatoo, USA 1981) oraz Beatrice Dalie i Jean Hughes Anglade w Betty Blue (Francja 1986). W większości przypadków można to usprawiedliwić chwilowym uniesieniem.











Tak sobie myślę, że w tym globalnym pośpiechu i zalewie intelektualnej tandety umykają nam prawdziwe skarby duchowej refleksji. Prezentuję garść cennych przemyśleń znanego obieżyświata i bywalca festiwali filmowych Krzysztofa Zanussiego, powstałych z okazji odniesienia zasłużonego sukcesu w egzotycznym Bangladeszu.




*** KRZYSZTOF ZANUSSI - Odpowiedź Matki Teresy
Polityka - nr 09/1999




*** KRZYSZTOF ZANUSSI - Podróż, do której nie doszło
Polityka - nr 06/2004

Ale co tam Bangladesz! Ostatnio Zanussi przechwala się (!) zaproszeniem do jury na festiwalu filmowym w Kazachstanie!

*** KRZYSZTOF ZANUSSI - O KRYTYCE FILMOWEJ

Niezwykły popis artystycznego narcyzmu reżysera Zanudzi. O jednym z najciekawszych krytyków filmowych mówi: Kałużyński, krytyk na usługach partii... był człowiekiem wszetecznym i dziennikarzem wszetecznym... Kałużyński miał wielkie pragnienie destrukcji, on chciał świata, w którym wszystko by było rozrywką, w którym nie ma żadnych wartości. Słodka jest zemsta po latach... O negatywnych recenzjach w czasach PRL mówi: Władza już nie chciała bronić pewnej hierarchii w sztuce, której dawniej broniła nawet wtedy, kiedy ta sztuka nie służyła jej bezpośrednio. Prawdziwa kampania nienawiści przeciw Boskiemu zaczęła się jednak za demokracji: wolna prasa na całym świecie uprawia zwalanie z piedestału, deptanie autorytetów. Komuno wróć?

Jakoś tak się przyjęło, że kino polskie to Wajda i Zanussi. Wajda, wiadomo. To człowiek na miarę Mickiewicza, Prusa, Miłosza, tyle że z innej branży. Ale czemu Zanussi? Zrobił kilka dobrych filmów lata temu, wykreował się na autorytet moralny i zamęcza nas wszystkich dobrymi radami.

Narzekanie na to, że tak go w Polsce nie lubią to wielka przesada. Bo gdzie poza Polską można znaleźć kraj, w którym wieczorami chadza się na Dworzec Centralny a za dnia bryluje w telewizji i tłumaczy czym są prawdziwe wartości?












*** Kazimierz Kutz - MARZEC 1968

...Kazio Kutz poszedł własną drogą, wyjechał na Śląsk. I co ja obserwowałem. Moczarowcy potrzebowali jakiegoś symbolu w filmie, jakiegoś chrześcijanina skrzywdzonego przez Żydów. Człowieka z ludu, którego wykończyła czy uniemożliwiła mu karierę "warszawka". Kazio został wyniesiony przez nich na rękach, prezydował jakimś gremiom, jakimś konwentyklom, zjazdom etc. I stał się, pewnie nie z własnej woli, przywódcą tych ruchów, które miały uwolnić naszych artystów chrześcijan od tzw. żydków, szeroko rozumianych, nie tylko rasowo, ale jako formacja kulturalna.







*** Zygmunt Kałużyński - "Znikąd donikąd", "Linia" - reż. Kazimierz Kutz

...Tak więc treścią Linii jest, czy raczej wypadłoby powiedzieć, ma być ocena działalności Michała Gorczyna, pierwszego sekretarza w okolicy niewymienionej z nazwy: "wszędzie w Polsce". Oto, co mu się zarzuca: sprowadza skądinąd dobrych specjalistów, zamiast posłużyć się miejscowymi partaczami; zmusza współpracowników, by się dokształcali, mimo że są już w wieku dojrzałym; nie liczy się z tutejszymi układami towarzyskimi i nie brata się na salonach. Poza tym jego metody samowolne: wybiera się niespodziewanie w teren i zaskakuje urzędników gminnych, że zamiast siedzieć w biurze, zaprawiają się w gospodzie. I wreszcie - sprawa osobista! Tak jest. Ten Katon, żonaty od lat trzynastu, zakochał się w lekarce tutejszego szpitala, ona zaś w nim i oto, co powiada on na ten temat: "dzięki tej miłości dojrzałem, nie jestem już gburem przebranym za dygnitarza, lecz stałem się człowiekiem".

Kałużyński, krytyk zawsze oskarżany o proreżimowość ocenia z niesmakiem właśnie proreżimową tendencyjność filmów Kutza.


Mamy oto kolejny dowód na to że tzw. "życie publiczne" jest w Polsce przede wszystkim sztuką robienia dobrego wrażenia i ustawiania się w odpowiednim układzie towarzysko-politycznym. Prawie wszyscy zapomnieli, że Kutz w latach 1968-80 był artystą proreżimowym i to do tego stopnia pro, że film Znikąd donikąd o oddziale akowskim walczącym z komunistami po 1945 r. określić można śmiało jako ostatnie dzieło stalinowskie, powstałe 20 lat po upadku socrealizmu. Siedlecka w Kryptonimie "Liryka" daje cytat z podsłuchanej w 1974 rozmowy Konwickiego i Dygata: Kutz jest cwaniakiem i karierowiczem. Jego bierna postawa nie wynikała z tego, że nie chciał się nigdzie pchać, co było sympatyczne, ale nie potrafił po prostu się przebić. Gdy znalazła się ku temu okazja, natychmiast zmienił skórę i ubrał się w mundurek filmowca prześladowanego przez Żydów, samorodnego talenciku, którego Hager, Kawalerowicz, gnoili przez 20 lat, i runął do boju. Zapomniał, że to ja (Konwicki) biłem go młotkiem w głowę, żeby nie robił rzeczy, których nie rozumie, tylko film o Śląsku, swojej ojczyźnie. Oczywiście nie wiedziałem, że będą to rządowe torty, bo "Sól ziemi czarnej" zrobił jak powinien, ale "Perła w koronie" już była na obstalunek.

Wajda wstrzymuje katyński projekt Glińskiego

 



*** Wywiad z Robertem Glińskim, reżyserem filmu "Cześć, Tereska"
Stopklatka - 18 października 2000













*** Ewa Winnicka - Westerplajta - Jak nie udało się nakręcić "Westerplatte"
Polityka - 31 maja 2011

...Okazało się, że głównym pirotechnikiem będzie brat pana Urbonasa, który właśnie zaczynał się uczyć tego fachu. Wybuchy w filmie wojennym są ważne, a kolejność odpalania ładunków kluczowa dla zdrowia aktorów. Niestety, ładunki wybuchały przypadkowo. Na przykład zamiast za plecami, to przed nosem kaskadera Tomasza Krzemienieckiego. Dużo szczęścia mieli aktor Mirosław Baka oraz operator Waldemar Szmidt: scenę strzelaniny mieli przetrwać dzięki tzw. szybom cukrowym, które bezpiecznie eksplodują, kiedy się do nich strzela. Ponieważ producent zamontował w oknach zwykłe szyby, po odpaleniu ładunków w powietrzu bryzgały kawałki szkła. Aktor został tylko niegroźnie draśnięty. Już dziesiątego dnia ekipa zaczęła wątpić, czy producent superprodukcji, szczególnie ze strony litewskiej, traktuje ją zupełnie serio. Zwłaszcza gdy rozeszła się plotka, że za pieniądze filmowe kupił sobie autobus, który wykorzystywał komercyjnie. Trwogę wzbudziły informacje, że na Litwie ma zobowiązania finansowe i agresywnych wierzycieli.

*** Iwona Torbicka, Piotr Żytnicki - Czy powstanie "Syberiada polska"?
Gazeta Wyborcza - 2011-04-11

...Słowiński tłumaczył aktorom, że nie może zapłacić, bo nie dostał pieniędzy z Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej. Ale w piśmie PISF-u do "Gazety" czytamy, że pierwsza rata dotacji - prawie 3 mln złotych - trafiła na konto jego firmy w grudniu 2010 r. Co się z nimi stało? W PISF-ie nie wiedzą, bo Słowiński nie rozliczył się z wydatków. Powinien przedstawić umowy, rachunki i zapłacone faktury. Jeszcze tego nie zrobił. Po kilku miesiącach zdjęć zrezygnował z pracy w "Syberiadzie" ceniony w środowisku kierownik produkcji Jerzy Rutowicz. - Nie mogłem znieść pogardliwego stosunku Słowińskiego do ludzi. Powtarzał, że film to biznes, a w biznesie czeka się na pieniądze. Pamiętam taki moment podczas pracy w Sanoku, że Zaorski wyjął własne pieniądze, bo brakowało na dokończenie zdjęć - opowiada Rutowicz.

Ex Libris

- kiedyś w Sieci, dziś już nie.

*** Piotr Siemion - MAŁY KSIĄŻĘ (o "Madame" Antoniego Libery)
Ex Libris 12/1998

...Madame, jakże pani jest sentymentalna. Jakże się pani wspina na paluszki, by dorównać Czarodziejskiej górze, tej starszej opowieści o inicjacji w dorosłość i historię. Z jakim zaparciem usiłuje pani przy tym stać się historycznym freskiem o niedawnych lecz dawnych latach, które upływały pod badawczym wzrokiem sekretarza Gomułki i premiera Cyrankiewicza z portretów po obu stronach państwowego godła nad tablicą szkolną.

*** Piotr Siemion - BOSKIE BUENOS (o "Światowidzu" Manueli Gretkowskiej)
Ex Libris 10/1998

...Cały zbiór nosi tytuł Światowidz, ale mógłby się nazywać jakoś inaczej, i też by było dobrze, jako że jest Światowidz książką niezobowiązującą. Więcej tam o zgubionej kosmetyczce i śmierdzącym słoniu na rynku w Figo-Fago niż o febrze, polach minowych i skorpionach. Autorka, trochę nastolatka z plecakiem, ale trochę już czterdziestka w białych dżinsach, z biletem powrotnym w kieszeni stąpa przez bazar pełen egzotycznych bulw i niezrozumiałej kląskającej mowy albo zagląda do przedsionka świątyni, gdzie Budda, jak porządny Budda, uśmiecha się do niej tajemniczo.

*** Piotr Siemion - PERSPEKTYWY ROZWOJU MAŁYCH MIASTECZEK (Andrzej Stasiuk - Dukla)
Ex Libris 5/1998

...Czego Stasiuk nie mówi, to tego, że Dukla jest cmentarzyskiem. Czyta się Duklę jak Sklepy cynamonowe po Shoah - na tyle długo po Shoah, że zatarły się ślady Demiurga i Księgi nad wzgórzami i chałupinkami, i jest tylko to, co jest, zima, odpust, wino w sklepie, las stoi tam, gdzie stał. Po miejscowych Żydach został popiół i mur synagogi, po banderowcach fundamenty chałup i osmolone belki cerkiewki. Po nich, nieobecnych, przyszedł inny świat.

*** Kinga Dunin krytykuje
Ex Libris

Kilka tekstów i recenzji Kingi Dunin. Bez ładu i składu to skomponowałem.
Recenzje przenikliwe, ostre, piękne. Szczególnie uderzająca jest recenzyjka (!) tomu Naszej świętej Krowy z Berkeley.

*** Manuela Gretkowska - KABARET METAFIZYCZNY, fragment
Wydawnictwo WAB

...- Beba, będąc cudem natury - bezlitośnie kontynuował Giugiu - czyli mając dwie łechtaczki, pragnie poślubić mężczyznę o dwu członkach. Skoro w Paryżu żyje Beba o dwóch łechtaczkach, czemu by nie miał gdzieś żyć upragniony przez nią mężczyzna. Tym bardziej że natura stworzyła już kangura - zwierzę obdarzone dwoma pokaźnymi narządami kopulacyjnymi.

Całkiem nie z Ex Librisu, ale to Odkrycie Kingi
Czytaj młodzieży polska, takie dzieła zachwalano koło ROKU 1989 przerażonej NOWYMI CZASY publiczności.
Ech, gdzie te czasy, kiedy Gretkowską przedstawiano jako bluźnierczynię i czołową pisarkę feministyczną. Pozostała z tej legendy tylko cena - 13 złotych!!!

*** Włodek Goldkorn - DZIĘKUJĘ GEN. MOCZAROWI
Ex Libris 02/1998

...Tak się też ma sprawa z polską kulturą po Marcu. I z pokoleniem ludzi (wówczas młodych), którzy mieli szczęście być z Polski wyrzuceni. Generał Moczar i jego ludzie chcieli odizolować kulturę polską i Polskę od Zachodu, tymczasem zbudowali most na Zachód. A także sprawili, że mogłem żyć normalnie.

*** Kinga Dunin - KILKA SKOŚNYCH REFLEKSJI NA MARGINESIE DWÓCH TEKSTÓW WŁODKA GOLDKORNA, OBCHODÓW TRZYDZIESTEJ ROCZNICY WYDARZEŃ MARCOWYCH ORAZ ARTYKUŁU ANDRZEJA SZCZYPIORSKIEGO "MARZEC I POLACY"
Ex Libris 03/1998

...Centralna postać, pani Seidenman, jest uosobieniem tego typu Żyda, który jest najdroższy sercu znacznej liczby polskich liberałów. ...ani nie wygląda, ani nie zachowuje się jak Żydowka, ani nawet specjalnie się za nią nie uważa. "Złotowłosa piękność o błękitnych oczach i szczupłej figurze" (...) Jej serce "przepełnia wdzięczność dla losu, że uczynił ją Polką".

*** Dyskusja internetowa o Szczypiorskim i "Początku"
Ex Libris 04/1998

...Jest to kosmopolita, który postanowił uczestniczyć swoim pisarstwem w budowie nowej Europy, postanowił jakoś budować mosty. Wiec powyciągał i świństewka Żydom i Polakom, pokazał paru dobrych Niemców, a nawet napisał wyjątkowo hołdowniczy i duszoszczipatielnyj artykuł na temat von Stauffenberga, któremu kiedyś w Polsce jakąś tablicę odsłonięto dzięki inicjatywie lokalnej mniejszości niemieckiej.












*** Roman Śliwonik - "O terroryzmie literackim"
Magazyn Literacki

Pretensje poety Śliwonika. O poecie tym po raz pierwszy i ostatni usłyszano na przełomie lat 50/60. Redaktorzył w pisemku "Współczesność" i drukował zamordystyczną poezję. Dziś powraca by wymierzyć sprawiedliwość światu widzialnemu.
 

Ostatnio doszły mnie słuchy o kryminalnych wyczynach Śliwonika w Spatifie czasach prl-owskich. Pobił on innego poetę, Swena Czachorowskiego doprowadzając go kalectwa. Swen resztę życia spędził w łóżku, nie publikował już żadnych wierszy.











FEMINIZM!!!

oczywiście w takiej wersji, jak mi odpowiada

Jakiś czas temu usłyszałem w TOK FM, iż rycerze politycznej poprawności w USA wzięli pod lupę Massachusetts Institute of Technology, 6 uczelnię amerykańską w rankingu. Okazało się, że na tej jakby nie było politechnice studiuje 5% kobiet. Nie zważając, że Wilson opublikował swoją "Socjobiologię" już w 1975 r. rozpoczęto akcję afirmatywną. Owa akcja, jak wiadomo polega na przyjmowaniu kandydatów z kiepskimi wynikami egzaminów SAT, ale posiadającymi "pochodzenie" etniczne, rasowe, płciowe.

Po pewnym czasie wskaźnik studiujących kobiet doszedł do... 45%.

Czujecie ten klimat kochani, tu jakiś pajac wykłada teorię superstrun, a na sali siedzą same dyskryminowane kobitki i robią sobie pazurki lakierem.

Tak giną imperia...






*** Agnieszka Kołakowska - "Brygady politycznej poprawności"
Rzeczpospolita - 2000.01.29

...Nie wiem dokładnie, jakie zajęcia odbywają się na warszawskim wydziale "Gender Studies"; na wszystkich jednak wydziałach o tej nazwie, jakie znam, polegają one, po pierwsze, na pełnym oburzenia oskarżaniu kultury zachodniej, w tym nauk ścisłych, o systematyczne, zakodowane nawet w języku, jakim się posługujemy, poniżanie, wykluczanie, zniewalanie, lekceważenie i prześladowanie kobiet; po drugie, na próbach zmieniania języka przez fiat, by dopasować go do ideologii "nowego oświecenia"; po trzecie, na wykładaniu postmodernistycznej feministycznej teorii literackiej, która z kolei polega na reinterpretacji ludzkich działań według tezy, że płeć tłumaczy wszystko.

*** FEMINIZM JEST POLITYCZNY
Teksty Drugie

...Lecz patriarchat trzyma się mocno. W Ameryce tylko 11,4% profesorów zwyczajnych z dożywotnio zapewnionym stanowiskiem (tenure) to kobiety; czy wiedziała Pani o tym? Jedenaście procent! To zdumiewające. Moim zdaniem jest to wynik oddziaływania patriarchatu. Dopóki powszechnie uważa się za oczywiste, że w dziedzinie intelektualnej najwyższe pozycje przypadają mężczyznom, dopóty mężczyźni, którzy pragną zniesienia patriarchatu, powinni unikać obejmowania eksponowanych stanowisk w dziedzinie feminizmu. W przeciwnym razie znaczyłoby to, że nie rozumieją, o co w feminizmie chodzi.

*** "Literatura jest rodzaju męskiego" - wywiad z Izabelą Filipiak
Magazyn Literacki

...Ja naprawdę zazdroszczę Andrzejowi Stasiukowi, który mógł powiedzieć, że zmarszczki na jego twarzy oznaczają dojrzałość, bo jego doświadczenie zostało wypisane na twarzy. Moje zmarszczki będą najwyżej oznaczać, że się zużyłam. Tego, że mógł napisać opowiadanie, w którym stara kobieta krzyczy: "Bóg jest chłopem". Tego, że może przedstawiać wizję erotyzmu taką, jaka mu się podoba, gdzie mężczyźni są hiperseksualni, a kobiety pijane albo milczące. Nie musi się tłumaczyć, dlaczego jego bohaterowie, mężczyźni, jakby to rzec, uprzedmiotawiają kobiety.

*** Jerzy Sosnowski - Joyce była kobietą, czyli dlaczego nie lubię pojęcia "literatura kobieca"
Magazyn Literacki

...Julia Kristeva np. mówi o ujawnieniu się języka matriarchalnego (przedlogicznego). Językiem matriarchalnym mówią: dziecko, wariat, eksperymentator, awangardowy poeta. Sugeruje się, że racjonalność (logocentryzm) to żywioł męski, pojawienie się zatem takich zjawisk literackich, jak strumień świadomości, pisanie automatyczne, wyczulona na szczegół proza poetycka, kryzys fabuły itp. oznacza wzrost żywiołu kobiecego w literaturze.

Swoją drogą jakie to straszne, że o XIX-wiecznych trendach feministycznych i antyfeministycznych w polskiej literaturze mają świadczyć jakieś przerażające powieścidła Orzeszkowej i Kraszewskiego.
No nie mamy Dostojewskiego. No mamy podrzędną kulturę.

*** Izabela Kowalczyk - Dlaczego nie było wielkich historyczek sztuki, albo płeć historii sztuki, albo jak zostałam radykalną feministką
Artmix

...Na poznańskiej historii sztuki około dziewięćdziesiąt procent studentów to kobiety, niemalże odwrotnie jest wśród wykładowców, wśród których znajduje się tylko jedna kobieta. Struktura ta odzwierciedla podział na mistrzów i uczennice. Mistrzowie bowiem potrzebują kobiecego zwierciadła, zachwytu, cichego uwielbienia. Także wśród doktorantów dominują mężczyźni. Panuje pogląd, że lepiej ich przyjmować, bo kobiety rodzą dziecko i nie kończą doktoratu, albo przedłużają jego pisanie. Wychowaniem dziecka wciąż jeszcze w naszym społeczeństwie obciążona jest kobieta. Niestety, problem radzenia sobie jednocześnie z domem i karierą nie dotyka lub dotyka w małym stopniu mężczyzn mających dzieci. Kobietom, które próbują łączyć rolę matki z rolą naukowca, wyraźnie daje się do zrozumienia, że tych rzeczy połączyć się nie da. Sama, starając się o urlop macierzyński przy drugim dziecku, usłyszałam: "albo nauka, albo dzieci, na coś trzeba się zdecydować." O podobnych reakcjach pisze w swym tekście Anna Kohli i zwraca uwagę, jak często kobiety, mające dzieci, muszą zrezygnować z kariery. W ten sposób macierzyństwo staje się czynnikiem hamującym lub uniemożliwiającym karierę kobiet na wyższych uczelniach. Jedna z moich znajomych, po doktoracie, nie została zatrudniona na uniwersytecie. Stwierdziła, że i tak nie mogłaby podjąć tej pracy, bo ktoś musi utrzymać rodzinę i męża naukowca. Przerwa innej, spowodowana dłuższym okresem zajmowania się dzieckiem, poskutkowała utratą zainteresowania ze strony promotora oraz w efekcie nieobronioną pracę doktorską.

*** Agata Araszkiewicz - Kobieta w pornografii: feministyczne sprzeczności
OŚKa - Biuletyn

...Jutta Brückner proklamując kino pornograficzne związków "współzależności pomiędzy seksualnością a językiem, seksualnością a wiedzą, seksualnością a spojrzeniem" postuluje pokazanie "cielesnego szczęścia i zmysłowości, choćby zniekształconej, całego ciała". Rezygnując przy tym z wymiaru czysto wzrokowego, feministyczna estetyka porno powinna być nastawiona na inne, bogatsze formy percepcji. Pamiętając, że "zmysłowość, o której tu mowa, tkwi bardziej w przestrzeniach między obrazami, aniżeli w nich samych", spełniając postulat "somnambulizmu", o którym mówi Irigaray, pornograficzne filmy robione przez kobiety uchylają zamknięte dotąd przed nami drzwi, abyśmy mogły "nie tylko czuć, lecz także widzieć". Kobiecy język filmu pornograficznego, jak i język przeżywania kobiecej seksualności w ogóle, pozostaje w sferze projektów. Jedną z podstaw jego tekstualnych wyznaczników są stosowane dzisiaj w analizach filmowych teorie pisania kobiecym ciałem, jak ecriture feminine. Feministyczne koncepcje przerywają obieg wymiany i akumulacji "towarów" (takie rozumienie pornografii formułuje Jutta Brückner i Luce Irigaray), który odbywa się w tradycyjnej pornografii i pokazują twórczą rolę kobiecego libido, obecną w kulturze i przekształcającą jej paradygmat.

*** Luiza Łuniewska, Jolanta Molińska - Skandalistkom dziękujemy
Newsweek - 14/2008

...Wariatki trudno poważnie traktować. W tej roli obsadziły się zresztą same. Nie można przecież brać na serio publicznych zapewnień Kazimiery Szczuki, że prowadziła teleturniej "Ostatnie ogniwo", by obalać patriarchalną strukturę w programie. Ten przerost formy nad treścią w wypowiedziach polskich feministek stał się już anegdotyczny. Wśród studentów socjologii Uniwersytetu Warszawskiego krąży dowcip, że profesor Magdalena Środa nawet w kształcie paczki papierosów potrafi zobaczyć objawy dyskryminacji kobiet. O Manueli Gretkowskiej, pisarce i założycielce Partii Kobiet, opowiada się natomiast w Warszawie, że kiedy jechała samochodem i mijające ją "szowinistyczne świnie" błyskały do niej światłami, była przekonana, że to zemsta za głoszone poglądy. Do głowy jej nie przyszło, że po prostu zapomniała włączyć świateł. Do historii polskiego feminizmu przejdzie anegdota o społecznym wyobcowaniu Kazimiery Szczuki. Na jednej z imprez zorganizowanej w domu naczelnego "Krytyki Politycznej" Sławomira Sierakowskiego krążyła ponoć kilka minut naokoło dwóch lesbijek z popegeerowskiej wsi, aż w końcu mocno podekscytowana wypaliła: - Boże, wy naprawdę mieszkacie w pegeerze?

Feministki salonowe czyli intelektualistki-skandalistki z show-biznesu

*** Maja Narbutt - Manuela się wciela (Manuela Gretkowska)
Rzeczpospolita - 23.12.2006

...Życie ją mocno wtedy doświadczyło. Przyjechałam do Paryża, gdy Manuela już wróciła do Polski, ale wśród emigracji nadal krążyły legendy o tym, w jakiej nędzy żyła - mówi zaprzyjaźniona z nią Jolanta Kilian z poznańskiego Teatru Ósmego Dnia - po tym, jak zostawił ją mąż, nie miała w nikim oparcia. Sprzątanie w tanich hotelach, podmywanie staruszek, dziwne i krótkotrwałe zajęcia. Wyjeżdżając z Polski pod koniec PRL z hasłem "strzelaj lub emigruj", absolwentka filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego nie miała pojęcia, że w Paryżu przeżyje tak ciężkie chwile.

Gretkowska to niewątpliwie kobieta po przejściach. Można zrozumieć jej skandale i parcie na szkło. Gdyby nie odniosła "sukcesu" mogłaby całe życie podmywać staruszki w Paryżu.










*** Maja Narbutt - Kobieta upadła, wydanie poprawione (Kazimiera Szczuka)
Rzeczpospolita - 25.03.2006

...W nobliwej instytucji naukowej, jaką jest IBL, doktorantka Kazimiera Szczuka spotyka się z dość powszechną krytyką. - Przynosi mierne referaty, które sprawiają wrażenie wypracowań pisanych na kolanie i nie spełniają rygorów naukowości - mówi jeden z pracowników naukowych, prosząc o zachowanie anonimowości. - Jej zainteresowania odbiegają od typowej aktywności badacza literatury. A jednak do sprawozdania rocznego IBL wpisano jako osiągnięcie jej książkę o aborcji "Milczenie owieczek". - Delikatnie mówiąc, jako pracownik naukowy Szczuka jest kompletną pomyłką - uważa docent Borkowska. - Kazia potrafi być dowcipną, miłą, uroczą koleżanką, jednak w życiu naukowym instytutu jest nieobecna. Blokuje etat i nie bardzo wiemy, do czego jej to potrzebne.

Podobno wielkim marzeniem Kazi jest to, by opinia publiczna uznała ją za następczynię Marii Janion. Jak na razie się na to nie zanosi.

 

*** Jerzy Pilch - "Bezpowrotnie utracona leworęczność"
Tygodnik Powszechny

Fragmenty 27, 29, 30. Co się stało z odcinkiem 28, pojęcia nie mam.

*** Jerzy Pilch - felietony

...W Polsce trwa obecnie nagonka na jednego z najwybitniejszych pisarzy polskich - Łysiaka. O tym, iż Łysiak jest jednym z najwybitniejszych pisarzy polskich, można dowiedzieć się z wywiadu z Łysiakiem, który opublikowała "Gazeta Polska". Z tego samego źródła pochodzą informacje o nagonce na Łysiaka. "Od kilku miesięcy nie było prawie tygodnia - powiada w wywiadzie Łysiak - żebym nie oberwał w którymś z mediów. Myślę, że potrwa to jeszcze długo". Istotnie. Wystarczy wziąć do ręki jakąkolwiek gazetę, by zorientować się, że nie ma tam ani słowa o Łysiaku. Łysiak jest w każdej gazecie i na każdej stronie przemilczany. Nagonka ta powtarza się w każdym numerze każdego dziennika, tygodnika i miesięcznika. Nie nagonka, a prawdziwa obława na Łysiaka trwa w radiu i telewizji. W Łysiaka wymierzone są wszystkie audycje muzyczne i sportowe. Łysiaka nie przypadkiem nie ma w Randce, w ciemno i nie ślepym trafem nie zwycięża on w Kole fortuny. O Łysiaku z premedytacją nie mówi się w Wiadomościach, a prognoza pogody jest zawsze nie dla niego. Spikerki specjalnie robią miny prześladujące Łysiaka, a reklamy blokują przeznaczony dla Łysiaka czas antenowy.

*** Felietony (niektóre) Jerzego Pilcha z "Polityki"

...Jak powstaje krytyk literacki? Podstawowe i rzecz jasna stare pytanie brzmi: czy w ogóle istnieje ktoś taki, kto został krytykiem literackim, ponieważ marzył o tym od dziecka? Czy jest ktoś taki, kto od urodzenia pragnął zostać krytykiem teatralnym? Czy w ogóle można celem życia uczynić pragnienie bycia recenzentem sztuki obojętnie jakiej? Zapewne nie, ale to, że nie, nie musi być źle. Rozumowanie moje w żadnym wypadku nie zmierza w sławetnie trywialnym kierunku, wedle którego krytycy literaccy są niespełnionymi pisarzami, krytycy teatralni niespełnionymi reżyserami, krytycy filmowi niespełnionymi filmowcami. Rozumowanie moje nie zmierza w tym jałowym kierunku, tym bardziej że - bez żadnych wątpliwości - krytykiem zostaje się - tak jest - z niespełnienia. A rzecz w tym, jak niespełnienie to zostaje użyte, sfunkcjonalizowane, zwaloryzowane, przekute i przetopione w prawdziwe pisarstwo krytycznoliterackie. (W końcu spełnionym pisarzem też się zostaje głównie z niespełnienia). Osobiście bardziej mnie ciekawi "krytyk z niespełnienia" niż "krytyk z urodzenia". Tym bardziej że ten drugi w przyrodzie nie występuje wcale.











*** Maria Nowakowska-Majcher - Robaki
Rzeczpospolita - 2002.02.16

...Buła jest śmierdzielem. Wszystko, co nosi, jest za ciasne, bez koloru i wybłyszczone. Ciągnie się za nim smród stęchłego tłuszczu i niemytych organów.
Buła jest świntuchem. Wiesię klepał codziennie w pupę. Ja jestem za chuda, więc Buła paluchuje mój biust.
- Przyjąłem, bo chodziła i narzekała - punktuje paluchem moją pierś. - Ale najmniejsza awantura i wont.
- Ależ nigdy w życiu, panie dyrektorze - zarzekam się.
Ktoś doniósł mu, że każde z nas ma wyższe wykształcenie. Mamy w tym swój interes, więc przyjmujemy, że on się na swój sposób stara. Klepanie i paluchowanie jest na razie jedynym tego wyrazem.
Dwa miesiące nienawidziłam Buły. Było tak do dnia, w którym poznałam kawałek jego prawdy. Przechodziłam akurat Aleją Róż, kiedy Buła lokował w samochodzie swoją rodzinę. Najmłodsze z trojga jego dzieci cierpi na zespół Downa.











*** Marek Nowakowski - Nekropolis 2

...Czas po wojnie wyrzucił Jurka na margines. Uczył się w gimnazjum ojców marianów na Bielanach, szkole z internatem, stanowiącej azyl dla młodzieży z wydziedziczonego ziemiaństwa, miejskiego patrycjatu. Potem było, jak było. Siedział w więzieniu za jakiś wyskok, junak w hufcach Służby Polsce, trzyletnia służba w marynarce wojennej. Mieszkał w sublokatorskich pokoikach. Żył z dnia na dzień. Karmił wyobraźnię przeszłością. Zagończykami z Dzikich Pól, rębajłami ze szlacheckich sejmików, hulankami i oryginałami z albeńskiego kręgu księcia Karola Radziwiłła "Panie Kochanku", bohaterami powstań narodowych, po wojnie walczącymi z komuną, Młotem, Zaporą, Szarym, Nurtem. Nabrał cech człowieka podziemia, wojny. Nosił się w andersowskich battledressach i oficerkach, trzaskał obcasami jak zawodowy rotmistrz, nogi miał nieco pałąkowate, co stwarzało pozory wieloletniego zespolenia z wierzchowcem.










*** SŁOWNICZEK ARTYSTYCZNY "RASTRA"
"Raster"

...Duda-Gracz lubi się powoływać na polskość (arte-polskość?) swoich obrazów, a nowobogacka publika najwyraźniej uważa, iż malowane olejnymi farbami karykatury to absolutnie coś najlepszego, na co stać polskich malarzy. Beksiński - zainspirowany zachodnimi okładkami książek science-fiction - mozolnie, z dbałością o iluzję, maluje infantylne wizje zjawisk nadprzyrodzonych, fantastycznych ruin, potworów. Jego ambicją jest dostarczenie widzowi emocji pokrewnych tym, jakich doznaje się oglądając kasety video z amerykańskimi horrorami. Pretensjonalny typ artystowski (czyli "Jestem Wielkim Artystą") w ramach ARTE POLO prezentuje Franciszek Starowieyski. Już sam strój mistrza - szyja opleciona kolorową chustką - wywołuje piorunujące wrażenie na widzach...











*** Mirosław Pęczak - Mały słownik subkultur młodzieżowych

...Gitowcy nie są jednak po prostu tylko grupą przestępczą. Można mówić raczej o tym, że świat przestępczy służy im inspiracją i dostarcza wzoru dla rytuału i języka. Subkultura gitów pojawiła się jako odrębne i rozpoznawalne zjawisko na początku lat 70-ych. Głównie w dużych miastach i gł. w środowiskach robotniczych. Stosunkowo najwięcej gitów rekrutowało się spośród uczniów szkół zawodowych, przyzakładowych. Chcąc podkreślić swoją grupową tożsamość gitowcy ubierali się w ortalionowe, lekkie kurtki z kołnierzem z włóczkowego ściągacza (tzw. szwedki) oraz spodnie zaprasowane na kant. Nosili krótkie włosy lub fryzury "na małpę". Ważną rolę (podobnie jak u skinheadów) odgrywał tatuaż, zwł. kropki na dłoniach i palcach oraz na twarzy. Najważniejszym znakiem rozpoznawczym była kropka przy lewym oku (tzw. cyngwajs). Inne to np. kropka na zewnętrznej stronie dłoni między kciukiem i palcem wskazującym, która oznaczała związek nosiciela ze środowiskiem złodziei, czy kropka na czole między brwiami, która oznaczała, że nosiciel jest "świrem" (wariatem), czyli kimś, kto nie cofnie się przed żadnym czynem. Gitowcy tworzyli niewielkie, kilkunastoosobowe społeczności, akcentujące silny związek ze swoim miejscem zamieszkania. Im węższy krąg i bliższa okolica, tym ściślejsza więź.











*** Rafał Księżyk - Thomas Pynchon "Tęcza Grawitacji"

Kto przeczytał do samego końca może śmiało nazwać się prawdziwym postmodernistą.

Ale znowuż na mieście mówią, że postmodernizm dawno niemodny.

My Polacy zawsze 10 lat za Murzynami...

Ezry Pounda przygoda z faszyzmem

 




*** CHARLES BEREZIN - "Ezra Pound - poezja i polityka"
LITERATURA NA ŚWIECIE, nr 1 (162), 1985

...Henry Ford to jeden z tych amerykańskich antysemitów, z którymi Pounda łączy coś więcej nie tylko powierzchowne podobieństwo. Pound zawsze wyrażał się o nim pochlebnie, a w "Canto LXXIV" na półce zacnego burmistrza miasta Wörgl obok Dantego i Heinego pojawia się autobiografia Forda. W latach 1920-1922 na łamach "The Dearborn Independent", tygodnika Henry'ego Forda, ukazała się seria artykułów antyżydowskich. Biografowie Forda tak oto scharakteryzowali tę serię: "Główną tezą artykułów jest istnienie międzynarodowego spisku Żydów, których tajne przywództwo dąży do rozpętania wojny, rewolty i chaosu i zniszczenia wszystkich poza wyznawcami Mojżesza w celu przejęcia kontroli nad światową polityką, handlem i finansami". Kiedy czytamy o "tajnym przywództwie" rasy, przypomina się stosunek Pounda do "Wielkich Żydów" i Meyera Anselma. Podobnie jak Pound, redaktorzy "The Dearborn Independent" twierdzili, że nie występują przeciw Żydom

 




*** Cezary Michalski - Klatka Ezry
"ARCANA", NR 6/1999

...Włodzimierz Majakowski, Louis Aragon, Pablo Neruda, Jean Paul Sartre, Zygmunt Bauman, Mieczysław Jastrun, Władysław Broniewski, Antoni Słonimski, Julian Tuwim, Wisława Szymborska, Czesław Miłosz, Adam Schaff, Tadeusz Kroński... Ta lista naprawdę nie jest listą proskrypcyjną, to raczej lista chwały, znajdują się przecież na niej tuziny noblistów i setki rektorów wyższych uczelni (a nie jedynie Heidegger, znany wszystkim studentom filozofii i omijany w uliczkach Hadesu).
Żaden z nich nie znalazł się jednak, ani na chwilę, w klatce Ezry. W klatce Ezry znaleźli się jedynie Céline, Hamsun, Brasillach, Drieu la Rochelle; intelektualiści kolaborujący z nazizmem lub faszyzmem. Znaleźli się tam wyłącznie dlatego, że nazizm i faszyzm przegrały. Zatem, czy wydane na nich wyroki mają cokolwiek wspólnego ze sprawiedliwością? Czy nie stają się tylko odwróceniem zbrodni nazizmu, z którym współpracowali, dokonywanych w czasie, kiedy siła znajdowała się po jego stronie?

 




*** Krystyna Janda - Eliza i profesor Higgins

...Spotykali się najczęściej w mieszkaniach Za Żelazną Bramą. To były małe mieszkania, stali więc stłoczeni, a na podłodze, między nogami dorosłych, przeciskały się na czworakach dzieci. Pewnego dnia ja też zeszłam na czworaki pomiędzy dzieci i w pewnym sensie tam zostałam. Rozumiałam już, o czym mówią, ale przeszkadzały mi kombatanckie żale po roku 1968, który stanowił dla nich, jak to nazywają socjologowie, przeżycie pokoleniowe. Wtedy, w roku 1972, 1973, 1974 o Komitecie Obrony Robotników nie było jeszcze mowy. Nie mieli nadziei na nic. Stali więc w tym ścisku, wymieniając poglądy, wyobrażenia, nadzieje, prognozy. I żony. Rodziły się potem dzieci, właśnie te, które na początku wieczoru plątały się między nogami stojących, a później zasypiały gdzie popadło. Nikt się nimi nie zajmował. Zaczęło mnie to wreszcie oburzać. Któregoś wieczoru zdałam sobie sprawę, że już nie akceptuję tego stylu życia. Wzięłam się za opróżnianie popielniczek, uprzątanie stert brudnych talerzy, mycie szklanek. Przestałam słuchać, miałam za złe. Po prostu - Wdowa Mozart.







*** Krystyna Janda - Ona się za nas modli, czyli pani Honorata

...Pewnego wieczoru wróciłam do domu jak zwykle zmęczona, zła, niechętna do rozmów, po jakimś niepowodzeniu.

Ona:

- Był tu ten twój kolega, ten Józuś. Ale on dziwny chłop. Żony nie ma, dzieciów nie ma. A już starawy. Dziwny jakiś, gotować umie.

Ja (zła):

- Pani Honorato, niech mi pani da spokój, to pedał.

Ona:

- A co to pedał?

Ja:

- O matko! No, taki chłop, co z chłopem śpi!

Dwa poetyckie życiorysy artystyczno-polityczne





*** PIOTR LISIEWICZ - FALSET PROROKA (Antoni Słonimski)
"Niezależna Gazeta Polska" - 2 czerwca 2006 r.

...1951 rok. Czesław Miłosz, poeta i dyplomata PRL, wybiera wolność. Przyszłego noblistę atakuje reżimowa prasa. 4 listopada najostrzejszy atak w "Trybunie Ludu" przypuszcza Antoni Słonimski. Zarzuca Miłoszowi: "Godzisz w budowę fabryk, uniwersytetów i szpitali, wrogiem jesteś robotników, inteligentów i chłopów (...) Cieszy cię każde zło, bo to twój żer, bo płatny jesteś, aby je odszukiwać i rozgłaszać. Wrogiem jesteś naszej teraźniejszości, ale co cię przeraża najbardziej, to nasza przyszłość. Wiesz, że wykonanie planu sześcioletniego uczyni z Polski wielki i silny kraj socjalistyczny".






*** PIOTR LISIEWICZ - STWORZONY LEWĄ RĘKĄ (Julian Tuwim)
"Niezależna Gazeta Polska" - 5 maja 2006 r.

...Po śmierci Tuwima od napisania epitafium uchylił się nie tylko Wierzyński. Hemar napisał, że poeta "Sławił swoimi strofami Stalina, w plugawym pendant do swoich dawnych wierszy o Piłsudskim". A Grydzewski spierał się z tymi, którzy rozpaczali nad nagłą utratą przyjaciela. "Ja tego przyjaciela utraciłem osiem lat wcześniej" - mówił ze łzami w oczach. Poza wszystkim Tuwim umarł w nieodpowiednim momencie. Tuż po śmierci Stalina. Nad jego grobem przemawiał premier Cyrankiewicz, a ciało wystawiono w sali Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Mariusz Urbanek: "Umarł w najgorszym okresie i na długo zapamiętany został właśnie z tego okresu".













*** Hodujmy róże! - rozmowa z Jarosławem Markiem Rymkiewiczem o zdrowych i zatrutych źródłach XX-wiecznej polskiej literatury
"Życie" - 2001.18.01

...Gdzieś na początku XX wieku młody poeta, Bolesław Leśmian, napisał wiersz "Róża" (drugi wiersz "Sadu rozstajnego") ze słynnym wersem - "Ja nigdy nie zakwitam". Gdzie jest ten młody poeta, który mógłby teraz uzyskać taką perspektywę i napisać taki wiersz - pytający, czy świat istnieje i jak istnieje. Może gdzieś jest, może gdzieś się przed nami ukrywa. Ale to, co naocznie tutaj widzimy - to jest przerażająca pustka. W Polsce od wielu lat nie pojawiła się nowa i płodna myśl w dziedzinie krytyki literackiej. Co tu mówić o dziełach, kiedy myśli nie ma.

 

Ależ Mistrzu! jest taki poeta, zapraszam na:

*** Marcin Świetlicki - zapis czatu
Gazeta.pl


 

 




*** Jestem z marginesu - wywiad z Maciejem Maleńczukiem

- Za chwileczkę. Po prostu więzienie jest jednak w twoim życiu, a więc i pisaniu, bardzo ważne.

- W tej chwili już nie jest aż tak ważne, ale wtedy, oczywiście, zmieniło moją osobowość. Utwardziło mnie. Zdecydowanie nabrałem cech mężczyzny. Wcześniej byłem chłopakiem, chciałem mieć długie włosy i chciałem być ładny. Patrzyłem w lusterko i podobałem się sam sobie. A jak już wyszedłem, to byłem zupełnie kimś innym. Właściwie dopiero wtedy stałem się tym chuliganem, do czego predestynowało mnie całe moje życie.

 




Robert Capa - Normandia - 1944 r.

 
Timothy O'Sullivan - Bitwa pod Gettysburgiem - 1863 r.

 


masters-of-photography.com

Moje cytaty i notatki z przeczytanych książek




*** Szumy, zlepy, ciągi...
Zagłada australijskiej Lekkiej Brygady Kawalerii pod Galipoli, kilka cytatów z "Paragrafu 22", straty ZSRR w II wojnie światowej, sprawa Nieczajewa, pogrzeb Dostojewskiego, czy Niemcy chcieli utworzenia polskiego rządu kolaboracyjnego w 1939 r., "Sztuka i Naród" - pismo i polityka




*** Szumy, zlepy, ciągi - cz.II
Dane nt. produkcji uzbrojenia dla państw walczących w II wojnie św., jak wzrastał poziom picia wódy w Polsce od 1925 r., dlaczego polscy żołnierze kochają Stalina i Hitlera, dlaczego autorytaryści wierzą w Boga, Kozły Ofiarne - dlaczego?




*** Szumy, zlepy, ciągi - cz.III
Sprawa polska a Noc Kryształowa, kalendarium dziejów Żydów w Polsce od 1876 r., stosunek ugrupowań politycznych Polski XX wieku do mniejszości narodowych, obóz pracy w Jaworznie




*** Szumy, zlepy, ciągi - cz.IV
Co myślał przedwojenny redaktor Giedroyc o Żydach, Góralski Legion SS (!), stosunki polsko - żydowskie w USA w latach 1918 - 1921, antysemityzm międzywojenny w II RP




*** Szumy, zlepy, ciągi - cz.V
Marek Hłasko - buntownik czy grymaśny maminsynek, Fryderyk Nietzsche nawołuje do masakry garbusów i mieszczan, "List filozoficzny" Piotra Czaadajewa, stalinowskie wiersze Jana Brzechwy, prawdziwe fakty z życia Janosika, wzięcie w Emilcinie, Kacper Hauser, kurlandzkie imperium kolonialne w XVII w., czy III Rzesza mogła zwyciężyć?